محافظ ترین سپر برای انسان

امیرالمومنین امام علی (ع) در خطبۀ قاصعه پس از بیان این امر که اگر چاره ‌ای جز تعصّب ورزیدن نیست، باید تعصب ورزیدن انسان بر اخلاق باشد، سفارش کرده است که انسان‌ها بر ده چیز در زندگی بایستند و از آن عدول نکنند:

1- پاسداشت حق همسایگی و امان

2- پاسداشت عهد‌ها و پیمان‌ ها

3- پذیرفتاری نیکی گسترده

4- نافرمانی از خودبزرگ ‌بینی

5- دست ‌یافتن به فضیلت و برتری

6- بازايستادن از ستم

7- بزرگ ‌شمردن گناه خون ‌ریزی

8- دادن دادِ مردمان

9- فروخوردن خشم

10- پرهیز‌نمودن از تباهکاری در زمین

در ادامه دومین مورد؛ پاسداشت عهدها و پیمان‌ها را شرح می دهیم:

«فَتَعَصَّبُوا لِخِلاَلِ الْحَمْدِ مِنَ االْوَفَاءِ بِالذِّمَامِ»/ نهج‌البلاغه، خطبۀ قاصعه؛ پس تعصب بورزيد براى خوى ‏هاى پسنديده، مانند به سر رسانيدن پيمان.

از مهم‌ترین اصول اخلاقی که تکیه‌گاه استواری برای امنیت انسان‌ها، جوامع و حکومت‌ها شمرده می‌شود، پاسداشت عهدها و پیمان‌ها است تا جایی که امیرمؤمنان علی(ع) درباره آن چنین تعبیر کرده است:

«إِنَّ الْوَفَاءَ تَوْأَمُ الصِّدْقِ وَ لَا أَعْلَمُ جُنَّةً أَوْقَى مِنْه.» نهج‌البلاغه، خطبۀ ۴۱/ بی‌گمان وفا همزاد راستی است، و من هیچ سپری چون وفا نگه‌دارنده و حفظ‌کننده نمی‌شناسم.

در اندیشه امام(ع) هیچ چیز مانند پاسداشت عهدها و پیمان‌ها نگه‌دارنده از گزندها نیست؛ و چنان چه حکومت به عهدها و پیمان‌های خود با مردم پایبند باشد و راه پیمان‌ شکنی و خیانت را به هیچ روی نگشاید، این استوارترین دستاویز حفظ امنیت است و نیز اگر فرهنگ پایبندی به عهد و پیمان در میان مردمان جاری باشد، زمینه امنیت به شدت بالنده می‌شود.

در سیره امام علی(ع) پاسداشت عهد و پیمان آن‌قدر مهم است که تحت هیچ شرایطی نباید نقض شود. امام(ع) در عهدنامه مالک اشتر در این‌باره فرموده است:

 چنان‌چه میان خود و دشمنت پیمانی بستی، یا از سوی خود زینهاری بر او پوشانیدی، پس پیمان خود را با وفا‌کردن نگاه‌دار، و زینهارت را با امانت‌ داری رعایت کن، و خودت را در برابر آن‌چه داده‌ای چون سپری قرار ده، زیرا هیچ یک از واجبات خدای پاک از هر کاستی نیست که مردم باهمه پراکندگی خواسته‌هایشان و اختلاف‌نظرهایی که دارند ـ بیشترازبزرگداشت وفای به پیمان‌ها بر سر آن اتفاق نظر داشته باشند.

وفای به عهد را، گذشته از مسلمانان، مشرکان هم، به علت دریافت پیامد بدخیمِ سرانجام‌های خیانت، پایبند بوده‌اند؛ پس تو هم هرگز به زینهارت خیانت مکن، و پیمانت را به هیچ روی مشکن، و به دشمنت در هیچ شرایطی نیرنگ مزن، زیرا جز نادانی بدفرجام [با این کارها] در برابر خدا گستاخی نمی‌کند. و بی‌گمان خداوند پیمان و زینهار خود را وسیله آسودگی و امنیت ساخته، با رحمت خود در میان بندگانش گسترش داده، و به صورت حریم و پناهگاه استوار و گزند‌ناپذیری درآورده است که مردمان به پناهش رخت می‌گسترانند؛ پس نه خیانتی [در دژ استوارش] راه دارد، و نه فریبی، و نه نیرنگی.نهج‌البلاغه، نامۀ ۵۳

دلالت سخن فرمان امام(ع) در این که با پاسداشت عهدها و پیمان‌ها می‌توان به امنیت راه برد و به هیچ روی نباید آن‌ها را سست کرد و زیر پا گذاشت، کاملاً روشن است.

این امر نیازمند آموزش و تربیت و وضع قوانین مناسب است، و بیش‌ترین نقش را در این عرصه حکومت دارد، چنانچه حکومت این امر را پاس ندارد، حریم امنیت در عرصه‌های گوناگون آسیب جدّی می‌بیند و احساس فقدان امنیت به همه امور زندگی مردم راه می‌یابد و عوارض سنگینی را به جامعه و حکومت تحمیل می‌کند.

ادامه دارد ...