عالمی که برای«طاعون»تفسیر دینی ارائه داد

عقیق:سیّد نعمت‌‌الله‌ جزایری‌ در سال ۱۰۵۰ قمری در روستای صباغیّه از توابع جزائر واقع در اطراف شهر بصره متولد شد. پس از فراگیری مقدّمات علوم دینی به حویزه آمد تا‌ نزد حسین سبتی جزایری، از‌ دانشمندان‌ مشهور حویزه، به تحصیل ادامه دهد.

او با آن روح تشنه معرفت و همّت والایی که داشت، حویزه را نیز تاب نیاورد، و به حلقه درس صدرالمتألهین، صالح بن عبدالکریم بحرینی و ابوالولی شیرازی در شهر شیراز شتافت. حال آنکه از زبان فارسی جمله‌ای بیش نمی‌دانست.

سپس به اصفهان‌ هجرت کزد و در محضر محمّد باقرسبزواری، آقا حسین و آقا جمال خوانساری، علامه محمدباقر مجلسی و میرزا رفیعای نایینی به تکمیل دانسته‌ها و تحصیل منقولات پرداخت.

او پس از سال‌ها تحصیل، تدریس، تحقیق و تصنیف‌ در‌ دارالسلطنة اصفهان به حویزه بازگشت، و مدّتی نیز در شوشتر به تبلیغ دین اسلام و مذهب تشیع اشتغال داشت.

شاه سلیمان صفوی درهمین زمان اقامت او در شوشتر، وی را به‌ منصب‌ شیخ‌الاسلامی در آن ناحیه گماشت، و تولیّت مسجد جامع و کرسی قضاوت را به وی وانهاد. هر چند برخی او را به سبب همنشینی زیاد با سلاطین، نکوهش کرده‌اند.

جزایری در این منصب ظاهری نیز از خدمت خلق و گسترش دانش دست نکشید، و با پی‌افکنی حوزه‌ علمیّه‌ و تأسیس مساجد نام خویش را در شمار خدمتگزاران به دین و دانش به ثبت رساند.

این دانشمند وارسته و جامع معقول و منقول در ۱۱۱۱ هجری برای زیارت به مشهد رفت و در راه بازگشت به شوشتر، در جایدر از توابع فیلیّه (پلدختر کنونی) به رحمت ایزدی پیوست‌ و همانجا به خاک سپرده شد. وفات وی را در ۲۲ شوال ۱۱۱۲ ذکر کرده‌اند.

* مشی میانه‌رو

محققان در این باب اتفاق نظر دارند که مسلک جزایری در استنباط احکام نه اصولی بوده نه اخباری صرف، بلکه او میانه‌رو بوده و به تعبیر مشهور، طریقه وُسطا یعنی راه میانه را برگزیده بوده است.

منبع محققان در این داوری، سخنان جزایری در کتاب‌ها و رساله‌های متعدد او بوده که در آنها به اخذ مسلک و طریقه وسطا تصریح و آن را روش استادش محمدباقر مجلسی ذکر کرده است.

مراد جزایری از طریقه وسطا، آن گونه که خود در مقدمه کتاب غایة المرام فی شرح تهذیب‌الاحکام توضیح داده، اعتقاد به حجیت ظواهر قرآن در تشریع است و آن را طریقی دانسته که نه مانند طریق مجتهدان اصولی است که به قواعد و استنباط و استدلال‌های عقلی تکیه زده‌اند و نه مانند اخباری‌هایی چون محمد امین استرآبادی که هرگونه استنباط مبتنی بر قواعد ظنی را انکار کرده و عمل به ظواهر قرآن را از مصادیق آن شمرده‌اند.

جزایری پس از نقل سخنان محمد امین استرآبادی در الفوائد المدنیة و تصدیق تمام سخنان وی، تنها بر رأی او مبنی بر عدم حجیت ظواهر کتاب خرده گرفته است.

یکی از دلایلی که سبب شده تا محققان، جزایری را میانه‌رو بدانند، نظر او درباره برخی از موارد شبهه تحریمیه، مانند نوشیدن قهوه و مصرف دخانیات است که در حرمت آنها نصّی وارد نشده است. اخباری‌ها در این گونه موارد، بنا بر احتیاط، قائل به عدم جوازند، اما جزایری از این نظر عدول کرده، قائل به اباحه شده است.

* تفسیر رویدادها با گفتمان دینی

جزایری کتابی با عنوان «مُسکن الشُجُون فی حکم الفرار من الطاعون» نوشته که در آن به شرح بیماری طاعون و شیوع آن در بغداد، جزایر و حویزه پرداخته است. این واقعه در ۱۱۰۲ هجری در شام، آسیای صغیر و عراق و بخش‌های جنوب شرقی ایران رخ داد که عده بسیاری بر اثر آن درگذشتند.

او در این کتاب علل وقوع و راه‌های پیشگیری از این بیماری را از منظر دینی و با نگاه ویژه و ادیبانه خود بررسی کرده که شایان تأمل است.

آرای جزایری در باب طاعون نمونه آشکار تفسیر دینی رویدادهاست و این گفتمان دینی امکانات تازه‌ای را در ادبیات مرگ ابداع کرده است.