پژوهشگر تاریخ اسلام:
اقتصاد اسلامی هرگز از نگاه فی سبیل الله جدا نیست بلکه عین اخلاق است. جالب آنکه طولانی ترین آیه قرآن به معاد، شب اول قبر، نماز، والدین و امثال آن اختصاص ندارد بلکه مربوط به مکاتبات و سندهای اقتصادی است.
عقیق:حجت الاسلام محمدرضا حدادپور جهرمی، پژوهشگر تاریخ اسلام در گفت وگویی در پاسخ به پرسشی در مورد سبک و سیره اقتصادی در اسلام و نگرش حضرت امیر(علیه السلام) در این باره اظهار کرد: اساسا اقتصاد پشتوانه هر حرکتی است. حتی جهاد بدون پشتوانه مالی و گذشتن از برخی امکانات به سرانجام نمی رسد؛ به این معنا که اگر مردم در هنگام هجوم دشمن و در راه دفاع از حق، اموال شان را به کار نگیرند قطعا شکست می خورند، لذا خداوند در آیه 195 سوره مبارکه بقره می فرماید: «وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ؛ و در راه خدا انفاق كنيد و خود را با دست خود به هلاكت ميفكنيد و نيكى كنيد كه خدا نيكوكاران را دوست مى دارد».
وی ادامه داد: از مصادیق مفسد فی الارض کسانی هستند که با تهاجمات فرهنگی، جعل قوانین و تبلیغات سوء، سبب نابودی اقتصاد می شوند. خداوند در آیه 205 سوره مبارکه بقره می فرماید: «وَإِذَا تَوَلَّى سَعَى فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهَا وَيُهْلِكَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْفَسَادَ؛ و چون برگردد [يا رياستى يابد] كوشش مى كند كه در زمين فساد نمايد و كشت و نسل را نابود سازد و خداوند تباهكارى را دوست ندارد» بنابراین، یکی از مصادیق مفسد فی الارض کسی است که به خاطر عملکرد منفی و جعل قوانین من در آوردی سبب نابودی اقتصاد و نسل نو می شود.
حدادپور تصریح کرد: نکته بعد آن است که اسلام و اقتصاد اسلامی از اخلاق جدا نیست. هر جا که صحبت از انفاق اموال مطرح شده در پی آن به مسیر نیت نسبت به مال وقف شده اشاره می شود که مسیر نیت در این زمینه را «فی سبیل الله» گویند و نمونه بارز این امر آیه 261 سوره مبارکه بقره است که می فرماید: «مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ؛ (مَثَل (صدقات) كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى كنند همانند دانه اى است كه هفت خوشه بروياند كه در هر خوشه اى صد دانه باشد؛ و خداوند براى هر كس كه بخواهد (آن را) چند برابر مى كند، و خداوند گشايشگر داناست».
وی با تاکید بر اینکه اقتصاد اسلامی هرگز از نگاه فی سبیل الله جدا نیست بلکه عین اخلاق است، تاکید کرد: ما در اسلام اجازه نداریم برای نجات محرومان، مالکیت مردم را نادیده بگیریم. مالکیت خصوصی در اقتصاد اسلامی پذیرفته شده است و به هیچ وجه نمی شود بنا بر هر دلیل غیرموجه و غیرعلمی روی مال و اموال مردم دست گذاشت.
این پژوهشگر گفت: خداوند در آیه 279 سوره مبارکه بقره می فرماید: «فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ؛ و اگر (چنين) نكرديد، بدانيد به جنگ با خدا و فرستاده وى، برخاسته ايد؛ و اگر توبه كنيد، سرمايه هاى شما از خودتان است. نه ستم مى كنيد و نه ستم مى بينيد»؛ نکات مهمی در این آیه مطرح شده است. این مساله ای است که در صحبت های مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز به آن اشاره شد یعنی موضوع سرمایه گذاری و فراهم کردن شرایط برای تحقق آن از جمله احساس امنیت برای سرمایه گذاران.
وی ادامه داد: طولانی ترین آیه قرآن به معاد، شب اول قبر، نماز، والدین و امثال آن اختصاص ندارد بلکه در زمینه مکاتبات و سندهای اقتصادی است. این معلوم می شود که در اقتصاد باید سند وجود داشته باشد و شالوده و نظمی قابل قبول در آن جریان یابد که در غیر این صورت کار افت می کند. لذا در آیه 282 سوره مبارکه بقره به عنوان طولانی ترین آیه قرآن این مساله اشاره شده است.
حدادپور در ادامه به جایگاه اقتصاد در سیره و سبک زندگی و نگرش حضرت امیر(علیه السلام) اشاره کرد و گفت: امیرالمومنین(ع) طبق نص صریح روایات و تاریخ خودشان فعالیت اقتصادی انجام می دادند و حتی در زمانی که خلیفه مسلمین بودند آبیاری، حفر چاه و ایجاد باغ ها از جمله اموری بود که حضرت امیر(ع) به آن مشغول بودند و در طول بیست و پنج سالی که خانه نشین شدند از جامعه قهر نکردند بلکه بیشترین موقوفات اقتصادی حضرت(ع) مربوط به آن دوران است.
این محقق ادامه داد: در حالی که بسیاری از افراد تا از عرصه سیاسی پس زده شوند، قهر می کنند و درصدد انتقام برمی آیند اما امیرالمومنین(علیه السلام) حرکات عام المنفعه بیشتری را در زمانی که خانه نشین بودند، انجام دادند.
حدادپور با اشاره به سفارشات و توصیه های حضرت امیر(ع) به فرزندان شان پیرامون مسایل اقتصادی و طرح این مباحث در خطبه های نماز جمعه، ابراز کرد: نقل شده است که امیرالمومنین امام علی(ع) حتی روز جمعه را تعطیل نمی کردند و از حیث فعالیت های اقتصادی همچنان به کار مشغول بودندو حتی ظاهرا برخی از مردم در نخلستان های اطراف کوفه به استقبال ایشان می رفتند و با هم در نماز جمعه شرکت می کردند و این مساله از سوی علامه مجلسی نیز در «بحارالانوار» نقل شده است.
استاد حوزه علمیه با طرح مثالی از زندگی و اهمیتی که حضرت امیر(علیه السلام) نسبت به مساله شغل داشتند، گفت: نقل شده است(به مضمون) که روزی فردی یهودی خطاب به امام علی(ع) در مورد کثرت فعالیت های ایشان در ایام پیری طعنه زد که حضرت(ع) در پاسخ او فرمودند: کار کردن بد نیست. محتاج مردم شدن بد است.
وی با بیان اینکه قوانین اقتصادی حضرت امیر(ع) برای جامعه و حکومت اسلامی عدالت محور بود، خاطرنشان کرد: حضرت امیر(ع) سر ماه خزانه را جارو می کردند، دو رکعت نماز شکر می خواندند به این دلیل که توانستند بیت المال را به درستی تقسیم کنند. جالب است که در سیره هیچ خلیفه و حاکمی نمی بینیم که بیت المال را با دست خود و با محاسبات خودش تقسیم کرده باشد. اما حضرت امیرالمومنین(ع) خودشان از خانواده های بی سرپرست و بدسرپرست سرکشی می کردند و آن قدر برای مساله کار و اشتغال اهمیت قایل بودند که مانند پیامبر(ص) وقتی که به جوانی برخورد می کردند سوال می پرسیدند که آیا شغل داری؟ و اگر شغل داشت از او در مورد ازدواج و اینکه آیا ازدواج کرده است یا خیر سوال می کردند. اگر شغل داشت که برای او آستین بالا می زدند و اگر شغل نداشت برایش شغلی ایجاد می کردند.
منبع:شبستان
وی ادامه داد: از مصادیق مفسد فی الارض کسانی هستند که با تهاجمات فرهنگی، جعل قوانین و تبلیغات سوء، سبب نابودی اقتصاد می شوند. خداوند در آیه 205 سوره مبارکه بقره می فرماید: «وَإِذَا تَوَلَّى سَعَى فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهَا وَيُهْلِكَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْفَسَادَ؛ و چون برگردد [يا رياستى يابد] كوشش مى كند كه در زمين فساد نمايد و كشت و نسل را نابود سازد و خداوند تباهكارى را دوست ندارد» بنابراین، یکی از مصادیق مفسد فی الارض کسی است که به خاطر عملکرد منفی و جعل قوانین من در آوردی سبب نابودی اقتصاد و نسل نو می شود.
حدادپور تصریح کرد: نکته بعد آن است که اسلام و اقتصاد اسلامی از اخلاق جدا نیست. هر جا که صحبت از انفاق اموال مطرح شده در پی آن به مسیر نیت نسبت به مال وقف شده اشاره می شود که مسیر نیت در این زمینه را «فی سبیل الله» گویند و نمونه بارز این امر آیه 261 سوره مبارکه بقره است که می فرماید: «مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ؛ (مَثَل (صدقات) كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى كنند همانند دانه اى است كه هفت خوشه بروياند كه در هر خوشه اى صد دانه باشد؛ و خداوند براى هر كس كه بخواهد (آن را) چند برابر مى كند، و خداوند گشايشگر داناست».
وی با تاکید بر اینکه اقتصاد اسلامی هرگز از نگاه فی سبیل الله جدا نیست بلکه عین اخلاق است، تاکید کرد: ما در اسلام اجازه نداریم برای نجات محرومان، مالکیت مردم را نادیده بگیریم. مالکیت خصوصی در اقتصاد اسلامی پذیرفته شده است و به هیچ وجه نمی شود بنا بر هر دلیل غیرموجه و غیرعلمی روی مال و اموال مردم دست گذاشت.
این پژوهشگر گفت: خداوند در آیه 279 سوره مبارکه بقره می فرماید: «فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ؛ و اگر (چنين) نكرديد، بدانيد به جنگ با خدا و فرستاده وى، برخاسته ايد؛ و اگر توبه كنيد، سرمايه هاى شما از خودتان است. نه ستم مى كنيد و نه ستم مى بينيد»؛ نکات مهمی در این آیه مطرح شده است. این مساله ای است که در صحبت های مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز به آن اشاره شد یعنی موضوع سرمایه گذاری و فراهم کردن شرایط برای تحقق آن از جمله احساس امنیت برای سرمایه گذاران.
وی ادامه داد: طولانی ترین آیه قرآن به معاد، شب اول قبر، نماز، والدین و امثال آن اختصاص ندارد بلکه در زمینه مکاتبات و سندهای اقتصادی است. این معلوم می شود که در اقتصاد باید سند وجود داشته باشد و شالوده و نظمی قابل قبول در آن جریان یابد که در غیر این صورت کار افت می کند. لذا در آیه 282 سوره مبارکه بقره به عنوان طولانی ترین آیه قرآن این مساله اشاره شده است.
حدادپور در ادامه به جایگاه اقتصاد در سیره و سبک زندگی و نگرش حضرت امیر(علیه السلام) اشاره کرد و گفت: امیرالمومنین(ع) طبق نص صریح روایات و تاریخ خودشان فعالیت اقتصادی انجام می دادند و حتی در زمانی که خلیفه مسلمین بودند آبیاری، حفر چاه و ایجاد باغ ها از جمله اموری بود که حضرت امیر(ع) به آن مشغول بودند و در طول بیست و پنج سالی که خانه نشین شدند از جامعه قهر نکردند بلکه بیشترین موقوفات اقتصادی حضرت(ع) مربوط به آن دوران است.
این محقق ادامه داد: در حالی که بسیاری از افراد تا از عرصه سیاسی پس زده شوند، قهر می کنند و درصدد انتقام برمی آیند اما امیرالمومنین(علیه السلام) حرکات عام المنفعه بیشتری را در زمانی که خانه نشین بودند، انجام دادند.
حدادپور با اشاره به سفارشات و توصیه های حضرت امیر(ع) به فرزندان شان پیرامون مسایل اقتصادی و طرح این مباحث در خطبه های نماز جمعه، ابراز کرد: نقل شده است که امیرالمومنین امام علی(ع) حتی روز جمعه را تعطیل نمی کردند و از حیث فعالیت های اقتصادی همچنان به کار مشغول بودندو حتی ظاهرا برخی از مردم در نخلستان های اطراف کوفه به استقبال ایشان می رفتند و با هم در نماز جمعه شرکت می کردند و این مساله از سوی علامه مجلسی نیز در «بحارالانوار» نقل شده است.
استاد حوزه علمیه با طرح مثالی از زندگی و اهمیتی که حضرت امیر(علیه السلام) نسبت به مساله شغل داشتند، گفت: نقل شده است(به مضمون) که روزی فردی یهودی خطاب به امام علی(ع) در مورد کثرت فعالیت های ایشان در ایام پیری طعنه زد که حضرت(ع) در پاسخ او فرمودند: کار کردن بد نیست. محتاج مردم شدن بد است.
وی با بیان اینکه قوانین اقتصادی حضرت امیر(ع) برای جامعه و حکومت اسلامی عدالت محور بود، خاطرنشان کرد: حضرت امیر(ع) سر ماه خزانه را جارو می کردند، دو رکعت نماز شکر می خواندند به این دلیل که توانستند بیت المال را به درستی تقسیم کنند. جالب است که در سیره هیچ خلیفه و حاکمی نمی بینیم که بیت المال را با دست خود و با محاسبات خودش تقسیم کرده باشد. اما حضرت امیرالمومنین(ع) خودشان از خانواده های بی سرپرست و بدسرپرست سرکشی می کردند و آن قدر برای مساله کار و اشتغال اهمیت قایل بودند که مانند پیامبر(ص) وقتی که به جوانی برخورد می کردند سوال می پرسیدند که آیا شغل داری؟ و اگر شغل داشت از او در مورد ازدواج و اینکه آیا ازدواج کرده است یا خیر سوال می کردند. اگر شغل داشت که برای او آستین بالا می زدند و اگر شغل نداشت برایش شغلی ایجاد می کردند.
منبع:شبستان
