علت غضب حضرت فاطمه در پی ماجرای سقیفه

به مناسبت ایام شهادت بانوی مکرم اسلام، حضرت زهرا(س) با حجت‎الاسلام محمدمهدی مهدوی‎سیرت درباره برخی جنبه‎های قرآنی و معرفتی حضرت به گفت‎وگو نشستیم تا از مطالب وی در این باره جویا شویم.

حجت‎الاسلام مهدوی‎سیرت در بخشی از این گفت‎وگو نظر خود درباره علت اصلی ناراحتی و گریه حضرت زهرا(س) بیان می‎کند، موضوعی که شاید سؤال بسیاری از محبان اهل عترت(ع) باشد. از سوی دیگر درباره راز جاذبه محبت اهل بیت(ع) در دلهای مؤمنین بر اساس آیات قرآن توضیحاتی می‎فرماید؛ شرح این گفت‎وگو را در ذیل بخوانید.

تأثیر اجتماعی وجود حضرت زهرا(س) که در قرآن به عنوان کوثر از ایشان یاد می‎شود، در صدر اسلام را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یکی از مسائل منفی‌ که در زمان جاهلیت مطرح بود و حتی در برخی جوامع کنونی نیز وجود دارد، این است که هیچ شأنیتی برای زن قائل نبودند. این شأنیت را خداوند متعال با آفرینش حضرت زهرا(س) رقم زد، طوری که زن به جایی برسد که از جهت معرفتی در مسابقه با سیدالاوصیا یعنی امیرالمؤمنین(ع) قرار بگیرد؛ لذا می‌بینیم حضرت زهرا(س) تنها هم‌کفو امام علی(ع) برای امر ازدواج است. یعنی حضرت زهرا(س) نه تنها عامل برکت، رحمت و کرامت برای مسلمانان بودند بلکه با وجودشان کرامت زنان را در جامعه جاهلیت آن دوران افزایش دادند و تاکنون الگوی بسیاری از زنان عالم هستند.

ناراحتی و عصبیت فاطمه(س) بر اساس معرفت بود
 دربارۀ گریه حضرت زهرا سلام‌الله علیها شاید سؤالی که در ذهن پیش بیاید این است که ایشان با وجود معرفت و صبر چرا این قدر بی‎تابی می‎کردند؟
گریه حضرت زهرا سلام‌الله علیها برای پدر بزرگوارشان فقط از روی دلسوزی یک دختر در فقدان عزیزترین کس نبود بلکه گریه‎ای بر اساس معرفت بود. این موضوع دقیقاً از رفتار حضرت زهرا سلام‌الله علیها در قبال ماجرای سقیفه مشخص است. حضرت با شرایط روحی نامناسبی که داشتند به خانه یک یک اصحاب رسول گرامی اسلام(ص) می‎رفت و آنها را یادآور ماجرای غدیر و عهدشان نسبت به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‎کرد. پس اگر کسی در چنین شرایط روحی نامناسبی این رفتار را از خود بروز می‎دهد، نشان می‎دهد ماجرا از روی احساسات نیست بلکه حضرت به این واقف بود که حق بزرگی از جایگاه خودش خارج شده و خداوند نسبت به این موضوع غضب کرده است؛ خوب است به این روایت رسول گرامی اسلام(ص) اشاره کنم که فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَغْضَبُ بِغَضَبِ‏ فَاطِمَةَ وَ یَرْضَى لِرِضَاهَا؛ خداوند عز وجل با غضب فاطمه غضب می‌کند و با رضایت او راضی می‌شود.» بنابراین غضب فاطمه(س) را نباید با سایر غضب‌ها و ناراحتی‎های معمولی اشتباه بگیریم و اگر درک نمی‎کنیم، به عدم فهم خودمان نسبت دهیم. یا می‎توان نگرانی حضرت زهرا سلام‌الله علیها را اینگونه دانست که حضرت از این مطلب آگاه بود که اگر امیرالمؤمنین علیه‌السلام به حکومت می‎رسیدند و مردم سر به اطاعت او گردن می‎نهادند، دو نفر با یکدیگر اختلاف نمی‎کردند. خود حضرت فاطمه(س) در روایتی به همین موضوع اشاره کردند و فرمودند: «أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ تَرَکُوا الْحَقَّ عَلَى أَهْلِهِ وَ اتَّبَعُوا عِتْرَةَ نَبِیِّهِ لَمَا اخْتَلَفَ فِی اللَّهِ تَعَالَى اثْنَان‏؛ آگاه باش، به خدا سوگند اگر حق را برای اهلش رها می‎کردند و از عترت نبی او تبعیت می‌کردند، دو نفر در راه خداوند متعال اختلاف نمی‎کردند.» (کفایةالأثر، ص199) و از طرفی از این ناراحت بود که مردم نسبت به این موضوع جاهل هستند.  حال این نکته را هم عرض کنم که آیا گریه‎کنان امام حسین علیه‌السلام، حضرت زهرا سلام‌الله علیها و سایر اهل عترت(ع) بر اساس معرفت است یا خیر؟ جنس گریه شیعیان و محبان آنها اکنون چه مبنایی دارد؟ 

یک موضوع بارزی که در زندگی حضرت زهرا(س) و سایر اهل عترت(ع) وجود دارد، ایثار این بزرگواران است؛ ریشه این ایثار را در چه مواردی می‎دانید؟
اگر اخلاقیات بر اساس معرفت نباشد آن مقدار هم که رعایت می‌شود، معمولاً از روی اجبار و اکراه است و حضرت زهرا سلام‌الله علیها در محیط خانه کلاس معرفت برای فرزندان خود می‎گذاشتند. بنابراین آنجا که امام حسین علیه‌السلام حضرت علی اصغر را در صحنه کربلا بین دشمنان می‎برند، به این علت است که از تمام هستی خود برای هدایت انسان‌ها گذشتند و این سنت را ما در سیره پیامبر گرامی اسلام(ص)، امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) و به خصوص حضرت زهرا سلام‌الله علیها شاهد بودیم. خداوند در قرآن نسبت به پیامبر(ص) فرمود: «لَعَلَّکَ باخِعٌ‏ نَفْسَکَ أَلاَّ یَکُونُوا مُؤْمِنینَ؛ شاید تو از اینکه ایمان نمی‎آورند، جان خود را تباه سازى‏» و یا در آیه‎ای دیگر می‌فرماید: «لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ‏ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَؤُفٌ رَحیم‏؛ قطعاً، براى شما پیامبرى از خودتان آمد که بر او دشوار است شما در رنج بیفتید، به [هدایت‏] شما حریص، و نسبت به مؤمنان، دلسوز مهربان است.» این بدان معناست که تک تک اهل عترت(ع) چنین ویژگی بارزی داشتند و حضرت زهرا سلام‌الله علیها حقیقت این ایثار را به تصویر کشیدند. همان طور که قبلاً عرض کردم، نگرانی حضرت نیز از آینده بشریت بود و این را خود نیز تصریح کردند. علی(ع) نیز دقیقاً در چنین حال و هوایی بود. حضرت به خاطر اینکه اختلافات بین مسلمانان زیاد نشود و اسلام به خطر نیفتد، چنین ایثاری به خرج دادند. البته ایثار اهل بیت (ع) هدر نرفت بلکه حداقل آن است که در هر زمانی باعث تلنگر عده‎ای از افراد می‎شود و آنها را به سمت اهل عترت(ع) سوق می‎دهد.

راز جاذبه محبت اهل بیت(ع) در ایمان و معرفتشان نسبت به خداست
پس به دلیل همین ایثارها بوده که محبتشان را در دل مؤمنین حفظ کرده است؛ درسته؟
 این حرارت حبی که در یکایک اهل عترت(ع) وجود دارد، به واسطه صرفاً ایثار و اخلاقیات نیست بلکه اینها از معرفت بالای ایشان سرچشمه می‎گیرد. یعنی کسی که غرق در معرفت خداوند باشد خود به خود جاذبه‎ای ایجاد می‌کند که باعث کشش سایرین به سوی شخص می‌شود. در واقع رفتار این بزرگواران از ایمانیاتشان سرچشمه می‎گرفت و تفاوتش با اعمال سایرین، در همین رفتار بر اساس ایمان ناب الهی است، بنابراین چنین شخصی جاذبه ایجاد می‌کند؛ در این زمینه خداوند متعال می‌فرماید «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا؛ کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‌‏اند، به زودى [خداى‏] رحمان براى آنان محبتى [در دل‌ها] قرار می‎دهد.» امام صادق (علیه‌السلام) ذیل این آیه فرمود: سبب نزول این آیه امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) بود. زمانی که مقابل رسول گرامی اسلام(ص) نشسته بودند، حضرت به علی(ع) فرمودند: قُلْ یَا عَلِیُّ، اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِی فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ وُدّاً- فَأَنْزَلَ اللَّهُ: إِنَ‏ الَّذِینَ‏ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ‏- سَیَجْعَلُ‏ لَهُمُ‏ الرَّحْمنُ‏ وُدًّا؛ یعنی یا علی، بگو: خدایا در قلب‌های مؤمنین نسبت به من محبت و مودت قرار بده؛ پس خداوند این آیه را نازل کرد: کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده ‏اند، به زودى [خداى‏] رحمان براى آنان محبتى [در دلها] قرار می‎دهد.»

حالا موضوع جالب توجه این است که اهل عترت(ع) که این قدر در قبال دیگران ایثار به خرج می‎دادند، در قبال همدیگر چگونه بودند؟!
بله همین طور است؛ مثلاً از جهت همسرداری حقیقت امر را به جا آوردند. این ایثار و اخلاق را می‎‏توان در همین جمله امیرالمؤمنین علیه‌السلام یافت که فرمود من تا آخرین لحظه متوجه زخم بازوی زهرا نشدم. اینکه خداوند در قرآن می‌فرماید برای شما از خودتان همسرانی قرار دادیم، «لِتَسْکُنُوا» یعنی تا در کنار همدیگر آرامش یابید، این موضوع در زندگی این بزرگواران واقعاً نمود پیدا کرد. این آرامش هم از ایمان و معرفت است، زیرا ایمان از ریشه امنیت است. بنابراین حضرت زهرا سلام‌الله علیها و امیرالمؤمنین علیه‌السلام که در اوج ایمانیات هستند، ضمن اینکه در طول زندگی در قبال یکدیگر ایثار و فداکاری داشتند، برای هم امنیت ایجاد می‎کردند.