۰۲ آذر ۱۴۰۳ ۲۱ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۵۴ : ۲۱
فدك در تاريخ+عکس
وبلاگ/ انصاري، هادي - فدك، دهكده‌اي در منطقه حجاز عربستان كه مزارع و نخلستان‌هاي وسيعي داشت و در غزوه خيبر به دست مسلمانان افتاد.
عقیق:شُهرت فدك به سبب نزاعي است كه پس از وفات پيامبر(ص)، بين ابوبكر و
فاطمه(س) بر سر مالكيت اين منطقه درگرفت. ابوبكر وقتي به خلافت رسيد فدك را
كه پيامبر پيش از وفات به فاطمه بخشيده بود، به نفع خلافت مصادره كرد. اين
منطقه پس از خلفاي نخستين و امام علي(ع)، در زمان امويان و عباسيان نيز در
دست خلفا بود. البته برخي از اين خلفا از جمله عمر بن عبدالعزيز و مأمون
اين منطقه را به فرزندان فاطمه برگرداندند؛ اما خليفه بعدي آن را از آنان
گرفت. بنابر گزارشي در تاريخ ۱۳۷۸ش اين منطقه امروزه به نام «وادي فاطمه»
شناخته مي‌شود و باغ‌هاي آن و مسجدي كه در آن وجود دارد به بستان و مسجد
فاطمه مشهور است.
تصويري از باغستان‌هاي منطقه فدك:
فدك سرزميني در منطقه حجاز و به فاصله حدود ۱۶۰ كيلومتري مدينه بودهكه امروزه شهري آباد به نام «الحائط» است.اين شهر تا سال ۱۹۷۵م شامل ۲۱ روستا بوده و بنابر سرشماري سال ۲۰۱۰م حدود ۱۴۰۰۰ ساكن داشته است. فدك در زمان صدر اسلام، محل سكونت يهوديان بود و با توجه به موقعيت استراتژيكش، اين منطقه محلي براي اتكاي نظامي يهوديان حجاز بود.بنابر منابع، تا دوره خليفه دوم، يهود در فدك سكونت داشتند؛ اما او آنان را مجبور به ترك اين منطقه كرد.
فدك در هنگام ظهور اسلام، مزارع و باغات و نخلستان‌هاي بسياري داشته است.گفته‌اند ارزش درختان نخل فدك با نخل‌هاي شهر كوفه، كه از شهرهاي غني در بهره‌مندي از نخلستان‌هاي وسيع بوده، برابري مي‌كرده است.نقل كرده‌اند هنگامي كه عمر تصميم گرفت يهوديان را از حجاز بيرون كند، ۵۰ هزار درهم بابت ارزش نيمي از فدك به آنان پرداخت كرد.برخي منابع، درآمد سالانه فدك را در زمان رسول خدا(ص) ۲۴ تا ۷۰ هزار دينار تخمين زده‌اند.
جنگ خيبر وتسلط مسلمانان بر خيبر:
پس از آنكه پيامبر(ص) در جنگ خيبر، منطقه خيبر و قلعه‌هاي آن را فتح كرد، يهوديان ساكن در قلعه‌ها و مزارع فدك نمايندگاني نزد پيامبر(ص) فرستادند و به تسليم و مصالحه راضي شدند و قرار شد نيمي از زمين‌ها براي آنان باشد.و هرگاه پيامبر(ص) خواست، آنان فدك را ترك كنند؛ بنابراين فدك بدون جنگ به دست مسلمانان افتاد.از طرفي بنابر آيه ششم و هفتم سوره حشر،اموالي كه بدون جنگ به دست آيد، فَيء ناميده مي‌شوند و پيامبر(ص) اختيار دارد آنها را به كساني كه خود صلاح مي‌داند، بسپارد.بنابر نقل شيعه و سني به نزول آيه «وَآتِ ذَا الْقُرْ‌بَيٰ حَقَّهُ: و حق خويشاوند را بده»پيامبر(ص) فدك را به فاطمه بخشيد.
شهرت فدك در ميان شيعيان به سبب ماجرايي است كه بعد از وفات پيامبر(ص) رخ داد. در اين ماجرا ابوبكر فدك را از فاطمه( س )گرفت و آن را به نفع خلافت مصادره كرد.استدلال ابوبكر اين بود كه پيامبران ارث نمي‌گذارند و اين حديثي است كه خود از پيامبر(ص) شنيده است؛اما فاطمه(س) اين سخن ابوبكر را خلاف قرآن خواندو امام علي(ع) و ام ايمن را شاهد آورد كه پيامبر پيش از وفاتش فدك را به او بخشيده است؛ابوبكر پذيرفت و كاغذي نوشت تا كسي به فدك دست‌درازي نكند. وقتي فاطمه(س) از مجلس بيرون آمد، عمر بن خطاب او را ديد و نوشته را گرفت و پاره كرد.به دنبال بي‌نتيجه ماندن دادخواهي اميرالمؤمنين، (ع )، فاطمه ع به مسجد رفت و خطبه فدكيه را خواند.
مالكيت فدك در دوره‌هاي مختلف:
فدك پس از خلفاي نخستين، در دوران امويان و عباسيان نيز در دست خُلفا بود و فقط در برخي دوران‌ها به فرزندان فاطمه رسيد:
۱. دوران خلافت عمر بن عبدالعزيز،۲. دوران ابوالعباس سفاح، ۳. دوران مهدي پسر منصور عباسي، ۴. دوران خلافت مأمون.
پس از مأمون، متوكل عباسي دستور بازگرداندن فدك را به وضعيت قبل از دستور مأمون صادر كرد. بيشتر كتاب‌هاي تاريخي ماجراي فدك را بعد از متوكل ذكر نكرده‌اند.
وقتي مأمون (حكومت: ۱۹۸ق-۲۱۸ق) تصميم گرفت فدك را به اولاد فاطمه (س) برگرداند مخالفت‌ها زياد بود. از اين رو ۲۰۰ نفر از علماي برجسته آن دوره را به مجلسي دعوت كرد و از آنان خواست نظر خود را درباره مالكيت فدك بيان كنند. پس از ارائه نظرات مختلف نتيجه جلسه اين شد كه فدك متعلق به زهرا(س) است و بايد به وارثان اصلي آن برگردد. اصرار مخالفان موجب شد مأمون جلسه‌اي ديگر با دعوت از علماي بيشتري از سراسر قلمرو اسلامي برگزار كند. نتيجه اين جلسه نيز مانند جلسه نخست بود. از اين رو در سال ۲۱۰ق به قثم بن جعفر والي مدينه نوشت فدك را به اولاد فاطمه برگرداند.خبر واگذاري فدك به صاحبان اصلي آن در سروده‌هاي شاعران نمايان شد. براي نمونه دعبل خزاعي پس از برگرداندن فدك به اولاد فاطمه (س) شعري سرود كه مصرع اول آن اين است:
اَصْبَحَ وَجْهُ الزَّمانِ قَدْ ضَحِكاً بِرَدَّ مَأْموُنُ هاشِمُ فَدَكاً
ترجمه: برچهره زمان لبخند شادي نشست، آنگاه كه مأمون فدك را به بني هاشم برگردانيد.
شرايط كنونى فدك :
امروزه فدك در استان حائل كشور عربسان واقع شده است. بنابر گزارشي (در سال ۱۳۸۷ش) منطقه فدك به نام «وادي فاطمه» شناخته مي‌شود و به نخلستان‌هاي آن «بستان فاطمه» مي‌گويند. همچنين مسجدي و چاه‌هايي در اين منطقه وجود دارد كه به «مسجد فاطمه» و «عيون فاطمه» مشهور است.خانه‌ها و برج‌هاي اين منطقه تبديل به خرابه شده و بيشتر نخل‌هاي نخلستان‌ها خشك شده‌اند.:
منبع:حج
فدك سرزميني در منطقه حجاز و به فاصله حدود ۱۶۰ كيلومتري مدينه بودهكه امروزه شهري آباد به نام «الحائط» است.اين شهر تا سال ۱۹۷۵م شامل ۲۱ روستا بوده و بنابر سرشماري سال ۲۰۱۰م حدود ۱۴۰۰۰ ساكن داشته است. فدك در زمان صدر اسلام، محل سكونت يهوديان بود و با توجه به موقعيت استراتژيكش، اين منطقه محلي براي اتكاي نظامي يهوديان حجاز بود.بنابر منابع، تا دوره خليفه دوم، يهود در فدك سكونت داشتند؛ اما او آنان را مجبور به ترك اين منطقه كرد.
فدك در هنگام ظهور اسلام، مزارع و باغات و نخلستان‌هاي بسياري داشته است.گفته‌اند ارزش درختان نخل فدك با نخل‌هاي شهر كوفه، كه از شهرهاي غني در بهره‌مندي از نخلستان‌هاي وسيع بوده، برابري مي‌كرده است.نقل كرده‌اند هنگامي كه عمر تصميم گرفت يهوديان را از حجاز بيرون كند، ۵۰ هزار درهم بابت ارزش نيمي از فدك به آنان پرداخت كرد.برخي منابع، درآمد سالانه فدك را در زمان رسول خدا(ص) ۲۴ تا ۷۰ هزار دينار تخمين زده‌اند.
جنگ خيبر وتسلط مسلمانان بر خيبر:
پس از آنكه پيامبر(ص) در جنگ خيبر، منطقه خيبر و قلعه‌هاي آن را فتح كرد، يهوديان ساكن در قلعه‌ها و مزارع فدك نمايندگاني نزد پيامبر(ص) فرستادند و به تسليم و مصالحه راضي شدند و قرار شد نيمي از زمين‌ها براي آنان باشد.و هرگاه پيامبر(ص) خواست، آنان فدك را ترك كنند؛ بنابراين فدك بدون جنگ به دست مسلمانان افتاد.از طرفي بنابر آيه ششم و هفتم سوره حشر،اموالي كه بدون جنگ به دست آيد، فَيء ناميده مي‌شوند و پيامبر(ص) اختيار دارد آنها را به كساني كه خود صلاح مي‌داند، بسپارد.بنابر نقل شيعه و سني به نزول آيه «وَآتِ ذَا الْقُرْ‌بَيٰ حَقَّهُ: و حق خويشاوند را بده»پيامبر(ص) فدك را به فاطمه بخشيد.
شهرت فدك در ميان شيعيان به سبب ماجرايي است كه بعد از وفات پيامبر(ص) رخ داد. در اين ماجرا ابوبكر فدك را از فاطمه( س )گرفت و آن را به نفع خلافت مصادره كرد.استدلال ابوبكر اين بود كه پيامبران ارث نمي‌گذارند و اين حديثي است كه خود از پيامبر(ص) شنيده است؛اما فاطمه(س) اين سخن ابوبكر را خلاف قرآن خواندو امام علي(ع) و ام ايمن را شاهد آورد كه پيامبر پيش از وفاتش فدك را به او بخشيده است؛ابوبكر پذيرفت و كاغذي نوشت تا كسي به فدك دست‌درازي نكند. وقتي فاطمه(س) از مجلس بيرون آمد، عمر بن خطاب او را ديد و نوشته را گرفت و پاره كرد.به دنبال بي‌نتيجه ماندن دادخواهي اميرالمؤمنين، (ع )، فاطمه ع به مسجد رفت و خطبه فدكيه را خواند.
مالكيت فدك در دوره‌هاي مختلف:
فدك پس از خلفاي نخستين، در دوران امويان و عباسيان نيز در دست خُلفا بود و فقط در برخي دوران‌ها به فرزندان فاطمه رسيد:
۱. دوران خلافت عمر بن عبدالعزيز،۲. دوران ابوالعباس سفاح، ۳. دوران مهدي پسر منصور عباسي، ۴. دوران خلافت مأمون.
پس از مأمون، متوكل عباسي دستور بازگرداندن فدك را به وضعيت قبل از دستور مأمون صادر كرد. بيشتر كتاب‌هاي تاريخي ماجراي فدك را بعد از متوكل ذكر نكرده‌اند.
وقتي مأمون (حكومت: ۱۹۸ق-۲۱۸ق) تصميم گرفت فدك را به اولاد فاطمه (س) برگرداند مخالفت‌ها زياد بود. از اين رو ۲۰۰ نفر از علماي برجسته آن دوره را به مجلسي دعوت كرد و از آنان خواست نظر خود را درباره مالكيت فدك بيان كنند. پس از ارائه نظرات مختلف نتيجه جلسه اين شد كه فدك متعلق به زهرا(س) است و بايد به وارثان اصلي آن برگردد. اصرار مخالفان موجب شد مأمون جلسه‌اي ديگر با دعوت از علماي بيشتري از سراسر قلمرو اسلامي برگزار كند. نتيجه اين جلسه نيز مانند جلسه نخست بود. از اين رو در سال ۲۱۰ق به قثم بن جعفر والي مدينه نوشت فدك را به اولاد فاطمه برگرداند.خبر واگذاري فدك به صاحبان اصلي آن در سروده‌هاي شاعران نمايان شد. براي نمونه دعبل خزاعي پس از برگرداندن فدك به اولاد فاطمه (س) شعري سرود كه مصرع اول آن اين است:
اَصْبَحَ وَجْهُ الزَّمانِ قَدْ ضَحِكاً بِرَدَّ مَأْموُنُ هاشِمُ فَدَكاً
ترجمه: برچهره زمان لبخند شادي نشست، آنگاه كه مأمون فدك را به بني هاشم برگردانيد.
شرايط كنونى فدك :
امروزه فدك در استان حائل كشور عربسان واقع شده است. بنابر گزارشي (در سال ۱۳۸۷ش) منطقه فدك به نام «وادي فاطمه» شناخته مي‌شود و به نخلستان‌هاي آن «بستان فاطمه» مي‌گويند. همچنين مسجدي و چاه‌هايي در اين منطقه وجود دارد كه به «مسجد فاطمه» و «عيون فاطمه» مشهور است.خانه‌ها و برج‌هاي اين منطقه تبديل به خرابه شده و بيشتر نخل‌هاي نخلستان‌ها خشك شده‌اند.:
منبع:حج
گزارش خطا
