آیت‌الله واعظ‌زاده صاحب سرِّ آیت‌الله بروجردی در مسئله وحدت بود

مرحوم آیت الله واعظ‌زاده خراسانی

مصاحبه زیر با حجه الاسلام و المسلمین سید ابوالحسن نواب، رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی است که با دلی پرسوز از ویژگی های منحصربفرد مرحوم آقای واعظ زاده خراسانی با ما به گفتگو نشسته اند، دوستی و آشنایی که قدمتش تقریبا نیم قرن است.

از چه زمانی با مرحوم آیه الله واعظ زاده خراسانی آشنا شدید؟

 من آقای واعظ زاده را تقریبا از سال 1350می شناسم. ایشان در سال 50 شمسی مسئول برگزاری کنگره هزاره شیخ طوسی در دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی بودند. من هم جوان و کنجکاو بودم و با ایشان از آنجا آشنا شدم. البته این شروع آشنایی ما بود که به قبل از انقلاب برمی گردد و بعدا در مجمع تقریب در خدمت ایشان بودیم.

 آقای واعظ زاده قبل از انقلاب جایگاه علمی فاخری داشته اند؟

بله، ایشان از نظر علمی در ردیف آیه الله صافی و مرحوم آقای منتظری و ... قرار داشتند؛ این ها شاگردان مقرب و درجه یک آیه الله بروجردی بودند. برای مصاحبه در مورد تقریب و وحدت نزد آیه الله سبحانی رفته بودند، ایشان فرمودند نزد آیه الله واعظ زاده بروید که صاحب سرّ آیه الله بروجردی در مسئله وحدت بودند. وقتی آقا می خواستند به آقای تسخیری حکم دهند، یعنی بعد از اینکه آقا اجازه دادند آقای واعظ زاده استعفا بدهند و آقای تسخیری روی کار بیایند، برای ایشان نوشتند: «اکنون که علامه فرزانه، آیه الله واعظ زاده از دبیرکلی مجمع تقریب استعفا داد، جناب عالی را ...» این تعبیر "علامه" تعبیری فوق العاده است.

از ویژگی‌های شخصیتی ایشان بگویید.

 پرکاری فوق العاده؛ محصول عمر 80 تا 90 سالگی ایشان معجمی است در قرآن که به عنوان یکی از افتخارات شیعه در خواهد آمد و هم اکنون در مرحله انتشار است. آقای واعظ زاده در 87ـ89 سالگی مثل یک جوان، صبحانه یک لیوان شیر می خورد و به مرکز پژوهش ها می آمد و تا ظهر ساعت 1ـ2 مشغول بود. این واقعا فوق العاده بودند. ایشان ذهن و تمام وجودش را به میدان می آوردند و این اواخر کار اجرایی را کنار گذاشتند و بیشتر کار علمی می‌کردند. حجم انبوهی از تولیدات علمی و سخنرانی ها و گفتگوهای ایشان موجود است.

دیگر اینکه ایشان اهل سنت را عمیق و دقیق می شناختند؛ مسافرت های زیادی داشتند و این یکی از عواملی بود که باعث شد معرفت ایشان از اهل سنت سطحی نباشد. وجه انتخاب ایشان در مجمع تقریب هم اطلاع دقیق ایشان از اهل سنت بود. این ویژگی را آیه الله بروجردی در 35 یا 40 سالگی ایشان دریافتند. ایشان مقدمات ملاقات شیوخ الازهر با آقای بروجردی را فراهم می کردند. همان ارتباطات باعث می شد شناخت ایشان از اهل سنت بالا برود. ایشان صاحب سر آیه الله بروجردی بودند. همه مکاتبات ایشان را آماده می کردند و در امر تقریب معتمد آقای بروجردی بودند. در آن زمان به تعداد انگشت های دست آدم حسابی در زمینه تقریب داشتیم.

ویژگی بعدی، نظم فوق العاده ایشان بود. چهره ای معمم بودند که مثل یک استاد دانشگاه منظم رفتار می کردند. فکر کنید 30ـ40 سال در دانشگاه درس داده، 10 سال در کار تقریب بوده و بعد از آن به مرکز پژوهش ها آمده و به طور منظم کار تحقیقی می‌کند.

 لازمه کار با افرادی که از نظر اعتقادی با ما متفاوت هستند داشتن شخصیتی خاص است، چه ویژگی ایشان را وارد وادی تقریب کرد؟

در این راه فرد باید اهل تحمل باشد و این ویژگی بارز ایشان بود. چون اهل سنت را خوب می شناختند، فاصله زیادی بین شیعه و سنی قایل نبودند. در خیلی از نقاط که با سنی ها مشکل داریم بخاطر این است که آن ها را خوب نشناخته ایم. هر کس اهل سنت را خوب بشناسد، همه اهل سنت را بشناسد و بدنه اهل سنت را بشناسد و با فکر معتدل اهل سنت را بشناسد، آن ها را در ردیف وهابی و سلفی نبیند؛ درمی یابد که بدنه اهل سنت، همه عاشق اهل بیت هستند. وقتی آن ها را دقیق بشناسیم اصلا ذهنیت مان نسبت به آن ها عوض می شود.

آقای واعظ زاده چطور سراغ موضوعات قرانی آمدند؟

ایشان قرآنی و علامه بودند. علامه به کسی می گویند که فقه، اصول، معارف کلامی، قران، تاریخ و سیره بداند. البته جلوه قرآنی در ایشان پررنگ تر بود و در این زمینه خیلی قوی بودند، ایشان یک عالم پرکار، منظم، پرتحمل و خوش فکر بودند و 55 سال پیش در مورد اهل سنت کتاب نوشتند و تفاوت های ما با اهل سنت را تبیین نمودند.

از سختی ها و مرارت هایی که ایشان متحمل شدند بگویید.

اگر ایشان آن حرف های خاص را نمی زد و آن صدق را نداشت، الان جزء تراز اول های ایران بود، همین که جزء آن ها نیست دلیل مظلومیت ایشان است! من چیز بیشتری نمی گویم. مهجوریت و گمنامی آقای واعظ زاده بهترین توضیح است. ایشان کاملا مدیریت شده کنار گذاشته شدند. مثل علامه عسگری که در حوزه کاملا غریب بودند.

 آقای واعظ زاده در برابر این مرارت ها چه عکس العملی داشت؟

هیچ وقت عقب نشینی نکردند و همیشه اهل تعامل بودند. به هیچ کس اهانت نمی کردند و دلسرد و مایوس و پشیمان نشدند. چون شما جوانید تقریب را کوبنده فرض می کنید؛ یعنی باید به شدت از اهل سنت دفاع کرد و با هر شیعه ای که تقریبی نیست در افتاد و حال اینکه رفاقت با اهل سنت نباید منجر به دعوای بین شیعه بشود.

آیا مرحوم آقای واعظ زاده اهل گلایه از مشکلات و مرارت ها بودند؟

من پرداختن به گلایه هارا زیاد لازم نمی بینم ما نمی خواهیم در مسیر تقریب افراد را زخمی کنیم. دل من پر از درد است. ما نمی خواهیم خودی ها را زخمی کنیم. یکی از مشکلات تقریب این بوده که مدام خودی ها را زخمی کرده ایم اما آقای واعظ زاده این طور نبودند. ما رابطه خیلی نزدیکی داشتیم و خیلی رنج کشیدیم. حرف هایی که 10 سال قبل به سختی می زدیم الان با افتخار می‌گوییم.