عقیق: می دانیم كه یكی از ابعاد بزرگ زندگی ائمه
ما، بُعد فرهنگی آن است. این پیشوایان بزرگ هر كدام در عصر خود فعالیت فرهنگی داشته
در مكتب خویش شاگردانی تربیت می كردند و علوم و دانشهای خود را توسط آنان در جامعه
منتشر می كردند، اما شرائط اجتماعی و سیاسی زمان آنان یكسان نبوده است، مثلاً در زمان
امام باقر(ع) و امام صادق(ع) شرائط اجتماعی مساعد بود و به همین جهت دیدیم
كه تعداد شاگردان و راویان حضرت صادق(ع) بالغ بر چهار هزار نفر می شد،
ولی از دوره امام جواد(ع) تا امام عسكری(ع) به دلیل فشارهای سیاسی و كنترل
شدید فعالیت آنان از طرف دربار خلافت، شعاع فعالیت آنان بسیار محدود بود و از این نظر
تعداد راویان و پرورش یافتگان مكتب آنان نسبت به زمان حضرت صادق(ع) كاهش
بسیار چشمگیری را نشان می دهد. بنابر این اگر می خوانیم كه تعداد راویان و پرورش یافتگان
مكتب آنان نسبت به زمان حضرت صادق(ع) كاهش بسیار چشمگیری را نشان می دهد.
بنابر این اگر می خوانیم كه تعداد راویان و اصحاب حضرت جواد(ع) قریب صد
و ده نفر بوده اند (1) و جمعاً 250 حدیث از آن حضرت نقل شده (2)، نباید تعجب كنیم،
زیرا از یك سو، آن حضرت شدیداً تحت مراقبت و كنترل سیاسی بود و از طرف دیگر، زود به
شهادت رسید و به اتفاق دانشمندان بیش از بیست و پنج سال عمر نكرد!
در عین حال، باید توجه داشت كه در میان همین
تعداد محدود اصحاب و راویان آن حضرت، چهره های درخشان و شخصیتهای برجسته ای مانند:
علی بن مهزیار، احمدبن محمدبن ابی نصر بزنطی، زكریا بن آدم، محمد بن اسماعیل بن بزیع،
حسین بن سعید اهوازی، احمد بن محمد بن خالد برقی بودند كه هر كدام در صحنه علمی و فقهی
وزنه خاصی به شمار می رفتند، و برخی دارای تألیفات متعدد بودند.
از طرف دیگر، راویان احادیث امام جواد(ع) تنها در محدثان شیعه خلاصه نمی شوند، بلكه محدثان و دانشمندان اهل تسنن نیز
معارف و حقایقی از اسلام را از آن حضرت نقل كرده اند. به عنوان نمونه «خطیب بغدادی»
احادیثی با سند خود از آن حضرت نقل كرده است.(3)
همچنین حافظ «عبدالعزیز بن اخضر جنابذی» در
كتاب «معالم العتره الطاهره» (4) و مؤلفانی نیز مانند: ابوبكر احمد بن ثابت، ابو اسحاق
ثعلبی، و محمد بن منده بن مهربذ در كتب تاریخ و تفسیر خویش روایاتی از آن حضرت نقل
كرده اند.(5)
پی نوشت ها:
1_( شیخ طوسی، رجال، الطبعه الأولی، نجف،
منشورات المكتبه الحیدریه، 1381 ه.ق، ص 397 - .409 مؤلف «مسند الامام الجواد» تعداد
یاران و شاگردان امام جواد را 121 نفر می داند (عطاردی،، شیخ عزیز الله، مسند الامام
الجواد، مشهد، المؤتمر العالمی للاًّمام الرضا - علیه السلام -، 1410 ه. ق) و قزوینی
آنها را جمعاً 257 نفر می داند (قزوینی،، سید محمد كاظم، الامام الجواد من المهد اًّلی
اللحد، الطبعه الأولی، بیروت، مؤسسه البلاغ، 1408 ه. ق)
2_( آقای عطاردی درمسند الامام الجواد با
احصائی كه كرده مجموع احادیث منقول از پیشوای نهم را در زمینه های مختلف فقهی، عقیدتی،
اخلاقی، و...، تعداد مذكور در فوق ضبط كرده است.)
3_( تاریخ بغداد، بیروت، دار الكتاب العربی،،
ج 3، ص 54 و55)
4_( امین، سید محسن، أعیان الشیعه بیروت،
دار التعارف للمطبوعات، 1403 ه. ق، ج 2، ص35)
5_(ابن شهر آشوب، ج4،ص384، به نقل از
کتاب سیرة پیشوایان_ مهدی پیشوانی،561،562)
منبع: ابنا
211008
