علوم انسانی بدون اتکاء به قرآن اسلامی نمی شود

به نظر شما جایگاه قرآن کریم و منویات آن در پروسه اسلامی سازی علوم انسانی چه موقعیت و تعریفی دارد؟

در مقوله جایگاه قرآن کریم در شاخه های علوم انسانی باید بیان شود که، در قرآن کریم بالغ بر دو هزار آیه شریفه در مورد علوم مختلف وجود دارد. این آیات گاهی به صورت اشارات است، گاهی به صورت مسائل اعجاز آمیز است و گاهی به صورت مطالب نظریه پردازانه است. به طور نمونه در باب مسائل اقتصادی، قریب نهصد آیه شریفه، مستقیم و غیر مستقیم در قرآن کریم به مسائل اقتصادی پرداخته است. هم این طور در باب مسائل گوناگون علوم انسانی مانند؛ مدیریت، سیاست، روانشناسی، جامعه شناسی و مسائل حقوقی و تربیتی، آیات فراوانی در قرآن کریم وجود دارد که ملجأ مناسبی برای استفاده در شاخه های علوم انسانی خواهد بود.

در مورد این آیات باید توجه داشت که گاهی این آیات مبانی را مشخص می نماید، مانند مبانی انسان شناختی و جهان شناختی و ارزش شناختی و گاهی این آیات اصول و مسائل حاکم بر شاخه های علوم را تبین می نماید و گاهی این آیات و منویات قرآن، به اهداف مورد نظرعلوم اشاره می نماید و گاهی به موانع و چالش های موجود، در دست یابی به اهداف علوم اشاره می کند. بنابراین قطعاً از قرآن کریم در پروسه اسلامی سازی علوم انسانی می توان بهره جست، لازم به ذکر است، اگر دانش پژوهان و محققین در این باب، می خواهند بیشتر از این به کنه و بطن موضوع جایگاه قرآن کریم در مقوله اسلامی سازی پی ببرند، می توانند به کتاب «منطق تفسیر(جلد پنج)» که توسط انتشارات بین المللی جامعه المصطفی(ص) العالمیه منتشر شده است و در آن به طور مبسوط به علوم انسانی و علوم طبیعی پرداخته شده است مراجعه نمایند و یا به کتاب «تعامل قرآن و علوم» که توسط انتشارات بسیج اساتید منتشر شده است مراجعه نمایند، تا ان شاالله به نتایج دلخواه دست پیدا نمایند.

دلایل علمی و اصولی برای استناد به قرآن کریم در این پروسه چگونه است؟ آیا رویکرد قرآن، با رویکرد مبانی وارداتی هم خوانی خواهد داشت؟

ما معتقدیم طرح تحول در علوم انسانی، باید بر مبنای قرآن کریم و منویات آن صورت بپذیرد. در این مقوله، مقام معظم رهبری (مدظله العالی) بین سال های هشتاد و نه و نود، دو مرتبه در دیدار با بانوان قرآن پژوه، بیان داشتند که مبانی علوم انسانی باید از قرآن کریم و منویات آن استخراج شود. دلیل این امر این است که قرآن کریم، تنها کتاب آسمانی است که مورد انحراف و دخل و تصرف واقع نشده است و همچنین معتبرترین و متقن ترین متن توحیدی است که در دسترس بشر قرار دارد.

این کتاب آسمانی، مصون از خطا و شبهه است، به خصوص در زمانی که ما بخواهیم از منویات آن، علوم بشری و یا علوم تجربی را استخراج نماییم. باید توجه داشت که اگر در مسیر دست یابی به علوم مختلف، فقط به عقل و تجربه و شهود بسنده شود، قطعاً امکان اشتباه و خطا وجود خواهد داشت. به طور نمونه و در حال حاضر، همین علوم انسانی که از غرب به کشور ما و بقیه نقاط راه پیدا نموده است، بر اساس مبانی اومانیستی و سکولاریستی و کاپیتالیستی غربی شکل و قوام یافته است.

بنابراین اگر ما بخواهیم علوم انسانی را بومی سازی و اسلامی سازی و به تعبیری بر مبنای فرهنگ خود پیاده سازی کنیم، دو راه و روش پیش روی ماست، یک راه این است که، بر اساس عقل و فکر بشر که خطا پذیر و قاصر است و احتیاج مستمر به بازسازی و رفع و رجوع دارد و باید دائماً آن را با دستاوردهای جدید هماهنگ نمود، به دنبال روش شناسی و دست یابی به علوم مختلف برویم و یا این که با عنایت به منویات الهی، غیر قابل تغییر و همچنین زیربنایی و اصولی قرآن کریم، به کشف علوم مختلف و شاخه های آن بپردازیم، که قطعاً این رویکرد نتیجه متعالی تر و راه گشاتری برای ما خواهد داشت.

بنابراین باید در پروسه اسلامی سازی علوم انسانی، قرآن کریم منبع و سرچشمه بازسازی و تحول و استخراج اصول و مبانی و سر فصل کلی علوم انسانی باشد. نکته مهم و قابل توجه در این مقوله که باید به آن دقت و توجه داشت این مطلب است که در مورد جزئیات و مسائل خُرد علوم، باید به تجربه و تحقیق و آزمون های میدانی به طور صحیح و اصولی مراجعه کرد و از آنها استفاده نمود و این نکته با منویات و فرامین قرآن کریم تناقضی ندارد.

آیا این رویکردها، دست آوردهای درخور توجهی خواهند داشت؟ پاره ای از این فعالیت ها را، با توجه به آشنایی که دارید، بیان بفرمایید؟

نتیجه این بحث و کنکاش، تولید و تکثیر علم جدید و نوین خواهد بود. این علوم جدید و نوین، هم جنبه های مثبت و قوی علوم انسانی موجود را دارا می باشد و هم نکات جدید و نوین قرآن کریم و منویات متعالی آن را وارد علوم انسانی و شاخه های مرتبط با آن خواهد کرد. باید توجه داشت، این رویکرد باعث کنار رفتن دست آوردهایی که مورد تأیید و تصدیق عقل و وحی نیز نیستند، خواهد شد. در این باب، در حال حاضر و بحمدالله مراکزی مختلفی، هم در داخل و هم در خارج مشغول به فعالیت هستند.

در این زمینه همچنین باید بیان کنم که ما طرح یک رشته تخصصی به نام قرآن و علوم را نیز در سال هشتاد و سه، به وزارت علوم بردیم و تأییدیه آن را دریافت کردیم و تا الان نیز در چند نوبت اجرا و پیاده سازی کرده ایم.

از جمله گرایش های این رشته که تا اینک به مرحله اجرا در آمده است، رشته قرآن و تربیت، قرآن و اقتصاد، قرآن و روانشناسی، قرآن و جامعه شناسی، قرآن و حقوق، قرآن و سیاست و قرآن و مدیریت است که به حمدالله نتایج در خور توجه و شایسته ای نیز به ارمغان آورده است.

در این زمینه حتی برخی از فارغ التحصیلان این رشته از پایان نامه دکترای خود نیز دفاع کرده اند. این رویکرد در مرکز جامعه المصطفی(ص) و مدرسه عالی قرآن و حدیث به مرحله اجرا در آمده است.

لازم به ذکر است در همین باب کنگره «قرآن و علوم انسانی»، به همت همکاران و دست اندرکاران مدرسه عالی قرآن و حدیث در اردیبهشت سال آینده برگزار می شود.

این کنگره با مشارکت بسیاری از مراکز علمی داخلی، اعم از حوزه ها و دانشگاه ها در حال برگزاری است که تا زمستان امسال آماده پذیرش مقاله و دیدگاه محققین و متفکرین این رشته است.

دوستداران و علاقه مندان می توانند با مراجعه به آدرس این کنگره به نشانی  http://quranolum.com و https://telegram.me/quranolum از مراحل و ضوابط این کنگره و رویکردهای آن مطلع شوند.

لازم به یادآوری است این کنگره رتبه علمی و تأییدیه مراکز معتبر علمی را نیز دریافت داشته است و در همین جا لازم می دانم که از کلیه محققین و اندیشمندان گرامی دعوت به عمل آورم که با ارسال مقاله و دیدگاه های خود به این کنگره، ما را در هرچه بهتر و مفید تر برگزار کردن این مجمع و کنگره یاری کنند.