«ضوابط استنباط از ديدگاه اهل بيت(ع)»

عقیق:  از آنجا که بررسي ضوابط استنباط احکام از آيات قرآن از ديدگاه ائمه هدي(ع) امري ضروري و حائز اهميت فراوان براي دانشمندان علوم قرآني و فقهي و اصولي و تفسيري است و به اين مسئله کمتر توجه شده است و يا به شکل پراکنده در رساله‌ها و کتابها اشاره شده است؛ نويسنده در کتاب حاضر در حد قابل توجهي توانسته است پاسخگوي پرسش‌ها در اين زمينه بوده و رهگشاي بسياري از ابهامات و ناشناخته‌ها و کشف روش و مبناي ائمه معصومين(ع) در تعامل با قرآن و نحوه بهره‌مندي و استنباط احکام از آن قرار گيرد.

بر همين اساس سؤال‌هاي اصلي پژوهش حاضر عبارتند از: ائمه(ع) با توجه به چه ضوابط و پيش نيازهايي به سراغ استنباط از قرآن به ويژه آيات احكامي مي‌رفتند؟ ائمه(ع) در استنباط از آيات الاحکام بر ظواهر قرآن تکيه داشته‌اند يا به بطون نيز نظر دارند؟ و در صورت تكيه بر ظواهر، مي‌‌توان براي اثبات حجيت ظواهر قرآن به اين سيره تمسك نمود؟ محدوده حجيت ظواهر با توجه به سيره معصومين(ع) تا چه اندازه است؟ روايات وارده در زمينه آيات الاحكام از نظر بيان معناي ثابت يا ارائه طريق استنباط بيان‌گر چه چيزي مي‌باشند؟

همچنين فرضيه‌هاي پژوهش حاضر عبارتند از: بررسي نکات روشي ائمه(ع) در استنباط از قرآن نشان مي‌دهد که ظواهر قرآن براي همه افراد اهل فن، حجت است؛ نگرش فقهي به قرآن، بايستي از محدوده آيات معروف به (آيات الاحكام) گذر كند و قلمروي گسترده‌تري را دربرگيرد. امامان شيعه، از آيات مختلف با مضامين اعتقادي، اخلاقي، تاريخي و... بهره‌برداري‌هاي فقهي كرده‌اند و در بايدها و نبايدها عملي از آن مدد جسته‌اند؛ حجيت ظواهر قرآن از جهت ظهور و خفا داراي درجات متعددي مي‌باشد كه با توجه به اشخاص و ميزان آشنايي آنها با زبان قرآن متفاوت مي‌شود؛ روايات در مقام تطبيق و هماهنگ ساختن هستند نه در مقام تشريع احكام ثابت و جاودان و راه اين هماهنگ ساختن در هر زمان باز است و عرف و فقيهان هر عصري اين وظيفه را برعهده دارند.

روش گردآوري اطلاعات در اين کتاب، اسنادي کتابخانه‌اي است. در اين روش با فيش‌برداري دستي و الكترونيكي و با استفاده از منابع مكتوب و الكترونيكي متقن و مستدل، به روش تحقيق كيفي (توصيفي، تحليلي) به تحليل داده‌ها پرداخته شده است.

کتاب از دو بخش و در قالب پنج فصل به شرح زير انتشار يافته است: بخش اول با عنوان «کليات» سه فصل ابتدايي کتاب را در برگرفته است. فصل اول با عنوان «آيات الاحكام، تعريف  و كتاب‌هاي تأليف شده در آن» ضمن بيان تعريف آيات الاحكام به معرفي كتاب‌هاي تأليف ‌شده در زمينه آيات ‌الاحكام پرداخته است. در تعريف آيات الاحکام در مورد آيه در لغت، آيه در قرآن و اصطلاح، زمينه‌هاي كاربردي شناخت آيه در فقه، و محدوده آيه بحث شده و سپس در مورد تعريف حكم در لغت، حكم در اصطلاح، اقسام حكم و مراتب حكم بحث شده است. در فصل دوم با عوان «ائمه اطهار(ع) و نقش شارح بودن قرآن» پيرامون شأن مفسري ائمه معصومين(ع) در قرآن و شأن مفسري ائمه معصومين(ع) در سنت بحث و بررسي صورت گرفته است. در فصل سوم در مورد تفسير ضوابط استنباط بحث و بررسي صورت گرفته است.

بخش دوم با عنوان «ضوابط استنباط از ديدگاه اهل بيت(ع)» فصول چهارم و پنجم کتاب حاضر را در برگرفته است. در فصل چهارم با عنوان «ضوابط ناظر به حيثيت صدور قرآن» در مورد قرآن، مصونيت وحي از خطا و تحريف، عصمت رسول گرامي اسلام(ص) و جاودانگي قرآن و ابدي بودن پيام آن بحث شده است. در فصل پنجم با عنوان «ضوابط ناظر به حيثيت دلالت قرآن» در مورد معناي نهايي قرآن، اصل حجيت ظواهر كتاب و اصل عدم جدايي قرآن از پيامبر(ص) و اهل بيت(ع) بحث شده است.

به‌طور كلي يافته‌هاي پژوهش حاضر بيان مي‌دارد که ضوابط استنباط احکام را در دو مقام مي‌توان دسته‌بندي كرد: 1_ اصول و ضوابط صدوري كه به اثبات منبع بودن قرآن و حجيت صدوري آن مربوط مي‌شود؛ ضوابطي كه در اين دسته قرار مي‌گيرند به‌ طور غيرمستقيم در استنباط احكام از قرآن دخيل هستند، زيرا تا منبع اصلي استنباط احكام در اسلام از حيث حجيت براي عموم اثبات نشود، سخن از ضوابط ناظر به دلالت الفاظ آن بي‌معني خواهد بود. از جمله اين ضوابط مي‌توان به اثبات كلام الله بودن قرآن، مصونيت وحي از خطا و تحريف، عصمت پيامبر(ص) و جاودانگي قرآن و ابدي بودن پيام آن اشاره كرد.

2_اصول و ضوابط دلالي كه به ضوابطي كه در مسير استنباط به‌طور مستقيم دخيل هستند، مربوط مي‌شود. اين ضوابط بعد از ضوابط دسته اول نقش اصلي خود را ايفا مي‌كنند. از جمله اين ضوابط نيز مي‌توان از وجود معنايي در وراي الفاظ قرآن كه مراد خداوند بوده است و اصل حجيت ظواهر كتاب نام برد. همچنين ائمه معصومين(ع) با بهره‌گيري از ظواهر كتاب، علاوه بر اثبات حجيت ظواهر كتاب به معناي معارف و معاني ابتدايي كه از آيه به‌دست مي‌آيد، به كشف و استفاده از بواطن قرآن در مسير استنباط احكام روي آورده‌اند، لذا باطن قرآن در صورت كشف يقيني آن كه ديگر به مقام ظهور رسيده است، مي‌تواند كمك‌كار فقيه در استنباط احكام از قرآن باشد.

«ضوابط استنباط احکام از آيات قرآن کريم در آموزه‌هاي معصومين(ع)» تألیف علی کریمی خوشحال، به همت انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) در سال جاری به بهای 120000 ريال منتشر شد.

منبع: مهر

211008