«سراسری»بودن مسابقات قرآن واقعی میشود؟

سی‌ونهمین دوره مسابقات سراسری قرآن کریم که از 25 مهر ماه در زیباکنار استان گیلان آغاز شده است؛ امروز، شنبه اول آبان ماه پس از یک هفته با معرفی نفرات برتر به کار خود پایان می‌دهد.
آنگونه که از ارزیابی فضای عمومی کشور در طول ادوار برگزاری این مسابقات از جمله این دوره بر می‌آید؛ عده قلیلی از مردم کشور و جهان تحت تأثیر مسابقاتی قرار دارند که گفته می‌شود «کیفی‌ترین مسابقات قرآن در سطح جهان است» و از این جهت اطلاق صفت «سراسری» به این رقابتها محل تردید و خدشه است؛ هرچند که متسابقان از سراسر کشور در این رقابتها حضور دارند.
در این یادداشت با محور قرار دادن نقش رسانه‌ها و اجرای سراسری مسابقات قرآن به معنای واقعی کلمه در راستای «سراسری شدن تأثیرات» تبلیغی و ترویجی مسابقات قرآن کشور، نکاتی تقدیم می‌شود:

1- در طول یک هفته اخیر که سی‌ونهمین دوره مسابقات قرآن برگزار شد، «محمدحسین محمدزاده» مدیر فعلی سیمای قرآن و مدیر سابق رادیو قرآن، مطابق سیره مدیریتی اش در رادیو، پخش مستقیم مسابقات سراسری قرآن را در دستور کار رسانه تحت مدیریت خود گنجانده است؛ اما رادیو قرآن که گفته می شود مخاطبان آن بیش از سیمای قرآن است؛ امسال در اقدامی «خلاف رویه سالهای اخیر» به یکباره پوشش زنده این مسابقات را در روز دوم قطع کرد.
نگارنده، با استناد به اوصاف قرآن که در عباراتی همچون «بیانٌ للنّاس»، «هُدیً للنّاس»، «بَصائِرُ للنّاس» و... در خود قرآن کریم آمده است؛ همواره بر این عقیده است که «اگر قرآن برای همه مردم است و باید به گوش آنها رسانده شود؛ پس برای تبلیغ و ترویج آن نیز باید از تمامی کانالهای رسانه ای موجود، به خصوص شبکه‌ها و کانالهایی که بیشترین بیننده و شنونده را دارند استفاده کرد» و در چنین شرایطی است که می‌توان گفت مسابقات قرآن از حیث رسانه‌ای، سراسری است و می‌توان امید به تأثیرگذاری آن داشت.
از این نظرگاه، بسنده کردن به پخش زنده این رویداد مهم ملی و دینی از شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی قرآن نه تنها ناکافی است؛ بلکه عدم پخش آن از سایر شبکه‌ها و از آن بدتر، قطع پوشش توسط رادیو قرآن به هیچ وجه توجیه پذیر نیست و از آنجا که به نظر می‌رسد این موضوع تابع تصمیم مدیران این رسانه‌هاست؛ شورای توسعه فرهنگ قرآنی به عنوان نهاد سیاستگذار در امور قرآنی کشور باید رویه‌ای برای پوشش رادیویی و تلویزیونی مسابقات تصویب کند که با تغییر مدیران دچار اعمال سلیقه نشود.

با این حال آنچه مورد نظر نگارنده است پوشش تمام وقت و صِرف این رویداد از سیما و رادیوی قرآن نیست و در ادامه یادداشت به وضوح بیان خواهد شد.

2- با در نظر گرفتن جهات مختلف، بهتر است قاریان راه یافته به مسابقات سراسری قرآن کریم از هر استان، تلاوتهای خود در این مرحله را در «مساجد یا بقاع متبرکه» همان استان و در حضور همشهریانشان اجرا کنند و در راستای به حداکثر رساندن کارکرد تبلیغی و ترویجی مسابقات، تلاوتهای آنان همزمان از طریق پوشش تلویزیونی زنده از سیمای استانی و یکی از شبکه‌های سراسری پخش شود. بدیهی است بدین منظور تقسیم پوشش زنده محافل 31 استان در بین تمامی شبکه‌های سراسری و اعلام جدول پخش آن به مردم علاقه‌مند، ضروری است (مانند کاری که درباره پخش مسابقات جام جهانی صورت می‌گیرد).

با اتخاذ این تدبیر، مسابقات سراسری نه در یک استان بلکه در تمامی محدوده جغرافیایی کشور برگزار و نه در یک شبکه بلکه در تمام شبکه‌های ‌سراسری پخش می‌شود و با اعلام پیشاپیش جدول پخش تلاوتها در شبکه‌های مختلف، مردم خواهند توانست تلاوت قاری مورد علاقه خود را تماشا کنند؛ در حالی که در سیستم کنونی، مشخص نیست که چه زمانی می‌توان تلاوت قاری مورد نظر را دید و بدین منظور باید ساعتها پای تلویزیون به انتظار نشست.

3- بازه زمانی مورد نیاز برای برگزاری و پخش سراسری یک مرحله مسابقه با به کارگیری شبکه‌های سراسری یک تا پنج، شبکه خبر، شبکه آموزش، شبکه قرآن، شبکه مستند، شبکه آی فیلم و شبکه نسیم که تعداد آنها به 11 شبکه می‌رسد و با احتساب اینکه هر شبکه در هر شب تلاوتهای یک استان کشور را پوشش دهد، حداکثر سه شب خواهد بود.   

نکته قابل توجه در این خصوص این است که چنانچه بنای سیاستگذاران مسابقات بر اجرای ایده آل طرح سطح‌بندی باشد؛ نیاز است هر یک از متسابقان، سه مرحله قرآن تلاوت کند و در این صورت باید سیستم حذفی از مراحل اول و دوم مسابقات که اکنون مرحله مقدماتی و نیمه نهایی نامیده می‌شود حذف شود، معدل سه تلاوت محاسبه و برایند تلاوتهای قاریان ملاک قضاوت درباره توانمندی آنها قرار گیرد و در نهایت قاریان به سه سطح ممتاز، عالی و متوسط تقسیم و معرفی شوند.

در این صورت سه مرحله تلاوت برای قاریان تمامی استانها، حد اکثر در 9 شب و 93 برنامه تلویزیونی 2 ساعته به پایان خواهد رسید.

4- مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امورخیریه از امسال رویه‌ای را در خصوص رشته‌های تواشیح و همخوانی قرآن، اذان و ابتهال اتخاذ کرد؛ بدین ترتیب که مراحل پیش از فینال هریک از این رشته‌ها را با دریافت فایل تصویری آثار از متسابقان، داوری و برگزیدگان را به رقابت نهایی در استان گیلان دعوت کرد.

هم اینک شورای عالی قرآن نیز طرح ارزیابی قاریان را از طریق دریافت فیلم تلاوت آنها اجرا  می‌کند و به پذیرفته شدگان مدرک رسمی هم می‌دهد.

در طرح پیش رو نیز پخش مستقیم تلاوتهای قاریان، این امکان را به کمیته فنی و داوران مسابقات سراسری خواهد داد تا ضمن داوری همزمان با پخش مستقیم، تلاوتها را ضبط و در صورت لزوم مورد بازبینی قرار دهند.

با ظرفیت داوری بالایی که در بین قاریان و حافظان ممتاز ایران وجود دارد، حتی می‌توان با هدف تبدیل مسابقات به یک برنامه جذاب تلویزیونی، 11 هیأت داوری مشتمل بر داوران صوت، لحن، تجوید و وقف و ابتدا تشکیل داد و در استودیوی تلویزیونی هر شبکه یک تیم داوری مستقر کرد که به امتیازدهی و پس از آن تحلیل تلاوتها برای مردم بپردازند و در نهایت نمرات و امتیازات قاریان هر استان را نیز در همانجا اعلام کرد.    

5- در رشته حفظ هم می‌توان به طریق مشابه عمل کرد چرا که ما قطعا 31 استاد حفظ در کشور داریم که بتوان آنها را به عنوان هادی حفاظ به هر یک از استانها اعزام کرد. مابقی داوران هم می‌توانند بر اساس پخش مستقیم و یا از روی فیلم و یا صوت ضبط شده ارزیابی‌های خود را صورت دهند.
رشته معارف هم در استودیویی در سازمان صدا و سیما در قالب یک برنامه تلویزیونی جذاب و با حضور تماشاچی قابل برگزاری است؛ همانگونه که این کار دو سال پیاپی با صرف هزینه‌های بیشتر در کرمانشاه و گیلان برگزار شد.

6- اجرای مسابقات به این شیوه مزایایی دیگری هم در پی دارد که برخی از آنها عبارتند از؛

الف) کاهش هزینه‌ها و خطرات آمد و رفت و اسکان متسابقان، عوامل اجرایی و رسانه‌ای به استان محل برگزاری مسابقات.

طبق آمار رسمی که توسط مسئولان اجرای مسابقات در سازمان اوقاف و امورخیریه اعلام شده است در این دوره از مسابقات در دو بخش آقایان و بانوان، هزار نفر میهمان استان گیلان شده‌اند و همین امروز بود که مدیرکل اوقاف استان ضمن نشست خبری با رسانه‌ها، خواستار مساعدت سازمان اوقاف برای تأمین هزینه‌های این میزبانی شد.

ب) یکی از دلایل مسئولان برگزاری مسابقات برای عدم اجرای ایده‌آل طرح سطح‌بندی با دادن فرصت اجرای سه تلاوت به هر قاری؛ کمبود وقت و جلوگیری از هزینه‌های اقامت بیش از یک هفته متسابقان، عوامل اجرایی و رسانه‌ای در استان میزبان است. این طرح با حذف این هزینه‌ها
این امکان را ایجاد می‌کند که علاوه بر در نظر گرفتن سه تلاوت برای هر متسابق حتی زمان تلاوتها نیز افزایش یابد.

ج)گستردن سفره قرآن کریم برای مخاطبان سایر شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی.

قطع یقین مخاطبان سیما و رادیو قرآن اغلب افرادی هستند که فعالیت قرآنی دارند و چنانچه از ظرفیت سایر شبکه‌های پربیننده ولو به اندازه 2 ساعت برای پخش قرآن استفاده شود؛ عده بیشتری با قرآن آشنا و مأنوس خواهند شد.

د) برگزار کردن کرسی مسابقات تلاوت در مساجد و بقاع متبرکه، عینیت بخشیدن به این حدیث شریف نبوی است که «مساجد را برای قرآن ساختند» و سبب مرکزیت یافتن مساجد به جای سالنهای همایش پرهزینه خواهد شد.

از طرفی علاوه بر شرکت قاریان در مسابقات، مردم نیز به استماع قرآن خواهند پرداخت و خواسته مقام معظم رهبری در خصوص تشکیل جلساتی که در آن فقط قرآن تلاوت شود و مردم به آن گوش فرا دهند نیز محقق خواهد شد.

علاوه بر این هرساله میلیونها تومان برای حضور عده‌ای از قاریان ممتاز کشور در استان محل برگزاری مسابقات هزینه می‌شود تا با برگزاری محافل قرآنی در حاشیه مسابقات، فضایی متناسب با رقابتهای قرآنی در استان میزبان ایجاد شود. با اجرای این طرح دیگر نیازی به دعوت این قاریان و صرف هزینه‌های بیشتر نخواهد بود.

ه) طی سالهایی که مسابقات سراسری قرآن در استانهای مختلف برگزار شده است؛ همواره شاهد بوده‌ایم که قاریان استان میزبان از حمایت و تشویق همشهریان خود در هنگام تلاوت بهره‌ برده‌اند و در مقابل قاریان سایر استانها کم بهره‌ بوده‌اند؛ اما چنانچه هر قاری در محفلی که در شهر و استان خودش برای او مهیا شده به اجرای تلاوت بپردازد از مزیت تشویق همشهریان خود نیز بهره‌مند خواهد بود.   

و) با این شیوه می‌توان از مرخصی‌هایی که متسابقان شاغل، دانشجو و یا محصل باید برای حضور در مسابقات بگیرند کاست و آن را به حداقل رساند.

ز) این تدبیر سبب خواهد شد تا ضمن افزایش ضریب نفوذ رسانه‌ای مسابقات قرآن، به عوامل و جدول پخش رادیو و سیمای قرآن فشار کمتری وارد و از برخی بهانه‌جویی‌ها نیز کاسته شود.
ی) با ترتیب دادن این محافل در طول سالیان، به تدریج تمامی استانهای کشور تجربیات لازم را در خصوص اجرای موفق چنین محافلی کسب خواهند کرد و لازم نیست سالها به انتظار میزبانی این مسابقات بنشینند.

ن) تبلیغات تلویزیونی این مسابقات با اجرای این طرح به طور چشمگیری قابل افزایش است چرا که به عنوان یک برنامه تلویزیونی پخش خواهد شد.

نگارنده این سطور در انتها بر این نکته اذعان دارد که قطعا ایده مطرح شده، خالی از اشکال نیست و پس از مسابقات می‌توان در فرصت بیشتری به تکمیل و نقد و بررسی آن پرداخت.