نپرداختن به اخلاق اعتقادات را زیر سؤال خواهد برد

آیت الله مصباح یزدی با اشاره به دغدغه مؤمنین نسبت به مسائل معنوی اظهار داشت: کمبودهای زیادی در جامعه و حوزه وجود دارد و علیرغم این‌که تعلیم و تزکیه در قرآن کریم نیز با هم آمده، و گاه تزکیه مقدم بر تعلیم ذکر شده است، در طول تاریخ، به تزکیه آنچنان که باید توجه نشده است.

وی با اشاره به کارهایی که در زمینه اخلاق انجام شده است، اظهار داشت: البته کسانی در این زمینه به صورت پراکنده زحمت هایی کشیده اند؛ اما در برخی از موارد، خالی از افراط و تفریط، ناآگاهی یا یک‌سونگری نبوده است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با طرح این سئوال که اخلاق در دین اسلام چه جایگاهی دارد و پرداختن به مسائل اخلاقی و ترویج آن در جامعه یک فضیلت است یا یک ضرورت که نبود آن منجر به خسارات فراوانی به جامعه می‌شود، ادامه داد: اخلاق دارای مراتبی است که برخی از مراتب آن‌ ضرورت دارد و برخی دیگر در مرتبه پایین‌تر قرار دارند؛ اما باید مشخص شود که کدام مسائل ضروری‌اند و کدام مسائل ضروری نیستند، تا ابتدا مسائل ضروری مورد توجه قرار گیرد.

وی با اشاره به سئوال دیگری در رابطه با هدف از اخلاق و ترویج آن، اظهار داشت: بسیاری از مفاسد و انحرافات بزرگ اجتماعی، ریشه در عدم رعایت مسائل اخلاقی دارند؛ از سوی دیگر گاه برخی کسانی که در این وادی، وارد شده و نتوانسته‌اند مسائل را خوب متوجه شوند، دچار آفت‌هایی شده اند؛ عده‌ای به سطحی‌نگری، خشکه‌مقدسی و پایبندی به ظواهر صرف دچار شده‌اند، و از سوی دیگر عده‌ای در اعتقادات و عمل، به تفکراتی کفرآمیز رسیده‌اند!

مصباح یزدی ادامه داد: اگر گمان می‌کنیم در این شرایطی که مفاسد اخلاقی موج می‌زند و وسایل دسترسی به فساد به سادگی در اختیار همگان قرار گرفته است، وظیفه ای داریم، باید ببینیم چگونه باید به انجام وظیفه بپردازیم و کدام راه بهتر و کامل تر است و با توجه به امکانات موجود می‌تواند تأثیر بیشتری بگذارد.

وی با اشاره به نعمت عظیم انقلاب اسلامی خاطر نشان کرد: خوشبختانه در زمانی واقع شده ایم که -اگر مسیر و نقشه راه و شیوه پیاده کردن آن در جامعه مشخص شود- بسیاری از مشکلات عملی سیر اخلاقی کم شده است؛ چرا که روزگاری بود که حضرت امام (ره) را به خاطر مسائل عرفانی تکفیر می‌کردند، یا برخی از اساتیدی که می‌خواستند در قم فلسفه تدریس کنند، مجبور شدند از کار خود دست بکشند، ولی تلاش مخلصانه علامه طباطبائی رضوان‌الله‌علیه، و مهم تر از آن، پیروزی انقلاب اسلامی به دست شخصیتی چون امام راحل (ره)، فضا را کاملا عوض کرد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به سئوال دیگری اظهار داشت: حال که فهمیده ایم وظیفه سنگینی در زمینه اخلاق بر عهده داریم، چگونه می‌توانیم این وظیفه را انجام دهیم؟ چه راهی بهتر و مفیدتر است؟ کدام برنامه‌ها لازم است؟ مخصوصاً با توجه به این‌که مخاطبان همه در یک سطح نیستند؛ بلکه از نازلترین سطوح علمی و اجتماعی تا بالاترین سطوح، نیاز به این تعالیم دارند؛ از این رو نمی توان برای همه آن ها، یک نسخه پیچید؛ بلکه هم عرض کار وسیع است و هم طول کار، و به عبارت بهتر، هم افراد محتاج تربیت اخلاقی زیادند، هم ضعف‌های اخلاقی زیاد است، و هم ضعف‌های اخلاقی دارای مراتب و انواع مختلفی است.

این استاد اخلاق حوزه علمیه قم با اشاره به جنبه‌های مثبت و منفی فضای جامعه گفت: گاه انسان در برخی نوجوانان، چنان پاکی ای می‌بیند که حسرت می‌خورد، و در مقابل نیز شبهات، انحرافات اخلاقی و وسائل دسترسی به فساد به صورت فراوان به چشم می‌خورد.

آیت الله مصباح یزدی با اشاره به این‌که با گذشت بیش از هزار و چند صد سال، هنوز یک طرح کلی – و نه با جزئیات – برای سیر تربیت اخلاقی ترسیم نشده است، ادامه داد: باید یک طرح کلی برای این مسیر ترسیم شود، و در این راه باید از وحی، کلمات اهل بیت (ع)، تجارب بزرگان و نظایر آن استفاده کرد. البته انجام این وظیفه، زمان بسیار زیادی می‌برد، و در کنار آن نباید مسائل فوری و ضروری را فراموش کرد، بلکه باید نیازهای بالفعل جامعه را نیز پاسخ داد.

 وی با اشاره به این‌که این سئوالات تنها مربوط به بخش نظری اخلاق است، و در بخش عملی مشکلات بیشتر است، با ذکر خاطره ای افزود: در تصوف، یک سلسله مراحلی تعیین می‌شود و مجموعه ای از مطالب به صورت قاعده مند و فرمول وار، آموزش داده می‌شود و سپس همه آن‌ها در بیرون پیاده سازی می‌شود؛ ولی وضعیت در مورد تربیت اخلاقی متفاوت است، زیرا نه تنها به صورت قاعده مند تدوین نشده است، بلکه اگر هم چنین شود، به قدری پیچیده و در هم تنیده است که فهمیدن آن و مخصوصاً پیاده کردن آن در جامعه با دشواری‌هایی روبرو است.

این استاد حوزه علمیه با اشاره به برخی فعالیت‌های بزرگان حال و گذشته در زمینه اخلاق، اظهار داشت: هر چند کتاب‌هایی اخلاقی نوشته شده است، اما تاکنون حرکتی برای قاعده مند کردن مسائل اخلاقی در زمینه‌های فردی، خانوادگی، اجتماعی و عرصه‌های گوناگون آن انجام نشده است. لذا حتی اگر استاد اخلاق هم به اندازه کافی داشته باشیم، روشن نیست در کلاس درس باید چه بگوید و از کجا شروع کند؟ این در حالی است که حتی بعد از این‌که دانستیم از کجا باید آغاز کرد، در محتوا و شیوه بیان سخن بسیار است، علاوه بر آن که اساتید باید با هم هماهنگ باشند و اختلافی با هم نداشته باشند.

وی با بیان این‌که همه افراد مانند هم نیستند و نباید از اختلاف سلیقه هراس داشت، ادامه داد: اما در مقابل هم نباید کاری انجام داد که منشأ اختلاف شود، بلکه باید برنامه ای تنظیم شود که قابل ارائه باشد و حداقل سرفصل‌های آن مشخص باشد؛ و برای این کار باید با هم بحث کنیم و نظرات دیگران را بشنویم و البته در بحث‌ها نیز انعطاف داشته باشیم، تا کارها جلو رود.

رئیس موسسه امام خمینی(ره) با اشاره به اعلام آمادگی عده‌ای از طلاب جوان در مرکز تربیت مربی اخلاق، برای فعالیت در این زمینه، اظهار داشت: امروز بسترهای لازم برای این کار فراهم است، و ترویج اخلاق صرفا یک امر استحبابی و فضیلت نیست، بلکه از اوجب واجبات است که نپرداختن به آن، حتی اعتقادات را نیز زیر سئوال خواهد برد.

گفتنی است دیدار جمعی از اساتید مرکز تربیت مربی اخلاق با علامه مصباح یزدی، 20 شهریور ماه در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) برگزار شد.