نماز چه زمانی مانع منکرات می‌شود؟

عقیق:عبادت که هدف آفرینش انسان است، اسرارى دارد، اسرار عبادت غیر از آداب و احکام آن است، احکام عبادت، همین واجبات است که در کتاب‏‌هاى فقهى بیان شده است، مانند واجبات و ارکان نماز، آداب نماز مانند آهسته دعا کردن، پاره‏‌اى از این آداب در کتاب‏‌هاى فقهى آمده است و برخى در کتاب‏‌هاى اخلاقى، اما اسرار عبادات ارواح و باطن‏‌هاى عبادت است که با باطن انسان در ارتباط است و انسان با باطن عبادت محشور مى‏‌شود،از آنجایی که عبادات ظاهر، باطن و سرى دارد، گفته‏ شده است که آن اسرار را فراگیریم و بدان‏ها عمل کنیم، نماز خواندن و روزه گرفتن و وضو گرفتن و دیگر تکالیف جزء احکام الهى است و هر یک از احکام براى آن است که انسان به اسرار آنها پى ببرد و آزاد شود، در رابطه با اسرار نماز هم کتابی با همین نام توسط حجت‌الاسلام علی‌محمد باقی به رشته تحریر در آمده است که این موضوع بهانه‌ای شد تا با وی در این رابطه گفت‌وگو کنیم که مشروح آن را در ادامه می‌‌خوانید:

*در مورد روش پژوهشی خود برای نگارش کتاب «اسرار نماز» کمی توضیح می‌دهید؟

-تحقیقات من برای نوشتن فصل‌های مختلف این کتاب بر اساس روش میدانی صورت گرفته؛ ابتدا مروری بر نکاتی که در ذهن داشتم انجام دادم و سپس با اولویت‌بندی بر اساس کاربردی بودن و فابل فهم بودن برای عموم، پژوهش‌های خود را انجام دادم و پس از جمع‌آوری اطلاعات لازم، بر اساس شیوه درسنامه‌ای مشغول نگارش کتاب شدم، هر چند نام این کتاب درسنامه نیست، اما شیوه نگارش بر همین اساس بوده، مطالب به تفکیک و بر اساس شاخصه‌هایی مجزا شده‌اند و در فصول مختلف در اختیار مخاطب و خواننده قرار گرفته‌اند.

یکی از راهکارهای در نظر گرفته شده در نگارش این کتاب که در کمتر نوشته‌ای به چشم می‌خورد و می‌توانم بگویم در کتاب‌های دیگری که در ارتباط با نماز نوشته شده، چنین روشی را ندیده‌ام، نگاه صرف به اسرار و مفاهیم نماز است و سعی شده از ذکر آداب این عبادت بزرگ پرهیز شود و همچنین آثار نماز هم ذکر نشده و هدف هم تمرکز بر روی اسرار ستون دین بوده است، از دیگر نکات برجسته‌ای که در نگارش کتاب «اسرار نماز» به آن توجه داشته‌ام این بوده که این کتاب دارای فصلی مجزا در مقدمات اسرار نماز است و این مقدمات شامل راه‌ها، موانع و شیوه‌های رسیدن به سرّ و راز نماز را به تفصیل در اختیار خواننده قرار داده و سوالات مختلفی را که در اذهان جستجوگر به وجود می‌آید پاسخ می‌دهد.

*نگاه کاربردی در نگارش این کتاب تا چه میزان وجود داشته است؟

-سعی بر این بوده که رویکرد اصلی شامل مباحث کاربردی باشد، اما ممکن است واژه «کاربردی بودن» از نظر برخی نویسندگان و پژوهشگران یا حتی خوانندگان با آنچه در نگارش این کتاب مدنظر داشته‌ام، کمی تفاوت داشته باشد، در علوم نظری، کاربردی بودن به این نیست که از تک تک جملات و عبارات بتوان در زندگی روزمره استفاده کرد بلکه بدان معنا است که مطالعه مجموعه یک کتاب یا فصلی از آن، تأثیری جدی و مشهود بر زندگی فرد یا جامعه بگذارد، هر چند در مباحث عملی، این رویکرد تقریباً وجود ندارد و آنچه نوشته می‌شود باید تأثیری عینی بر مخاطب در زندگی فردی و اجتماعی‌اش داشته باشد.

در حوزه نظری، مطالب و مفاهیمی در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد تا بتواند با استفاده از آن‌ها یا تکیه بر بخشی از آن، استفاده‌ درخوری داشته باشد، حال این بهره و فایده می‌تواند شکل عملی به خود بگیرد یا اینکه در اندیشه و باورهای او تغییراتی به وجود بیاورد و به عنوان مثال در این کتاب، با مطالعه فصل یا فصولی از آن، اعتقاد و تفکر خواننده نسبت به این عبادت عظیم و ستون خیمه دین دچار تحول شود و ارتقا یابد، در نگارش این کتاب سعی کرده‌ام در راستای تعظیم شعائر، نماز را در ذهن مخاطب به شکلی دیگرگونه و فراتر از آنچه تاکنون مد نظر داشته جلوه دهم، به عبارتی تعظیم نماز در دستور کار بوده و تلاش شده نماز به عنوان امری سترگ در برابر خواننده کتاب جلوه‌گر شود.

*آیا کتاب‌های دیگری تاکنون با این رویکرد و موضوع یعنی اسرار نماز نوشته شده که بیش و کم، این ویژگی‌ها را داشته باشد؟

-تاکنون آثار و تألیفات فراوان و متعددی در مورد نماز به رشته تحریر درآمده و بسیاری از آن‌ها تحت عنوان کلی اسرار الصلوة به همین موضوع اشاره کرده یا رویکرد اصلی خود را پرداختن به این مبحث قرار داده‌اند.

*به نظر شما، جای طرح چه مباحثی در این موضوع و رویکرد خالی است؟

-آنچه در این زمینه واقعاً به عنوان یک نقطه خالی خودنمایی می‌کند، دسته‌بندی اسرار نماز بر اساس رده سنی و فهم مخاطب است که تا کنون تلاشی در راستای پر کردن این خلأ صورت نگرفته یا اینکه از دید من به عنوان یک نویسنده و پژوهشگر حوزه دین پنهان مانده است، امروز لازم است کودکانی که در دوره ابتدایی تحصیل می‌کنند یا حتی افراد بی‌سواد مطالبی نوشته و در اختیارشان قرار گیرد و آن‌ها که قادر به خواندن کتاب نیستند هم با شنیدن آن مطالب، با بخشی از اسرار بزرگ‌ترین عبادت فردی و جمعی در اسلام آشنا شوند، نماز دارای اسراری است که می‌توان برخی از آن‌ها را با زبان ساده در اختیار افراد غیر پژوهشگر و حتی اشخاصی که اهل مطالعه نیستند هم قرار داد، هر چند تاکنون کتابی با این هدف و در این راستا نگاشته نشده است.

*به نظر شما بیان اسرار نماز برای اقشار مختلف به ویژه آنچه در این کتاب ذکر شده چه فوایدی دارد؟ به عبارتی این کار تا چه اندازه در رفع مشکلات معنوی موجود در جامعه تاثیرگذار خواهد بود؟

-در این زمینه باید به چند موضوع توجه داشت، نخست اینکه قرآن می‌فرماید «الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر» به این معنا که نماز آدمی را از آسیب‌ها و گناهان در امان نگاه می‌دارد، بنابراین نماز مانع اصلی در برابر منکرات است. نکته دوم اینکه برای تحقق چنین نمازی که قدرت بازدارندگی داشته باشد، شخص نمازگزار نیز باید خاشع باشد و این خشوع جز در برابر حضرت حق معنا ندارد.

در واقع نماز زمانی انسان را از فحشاء و منکرات باز می‌دارد که آدمی خشوع و خضوع را در انجام این عبادت مدنظر داشته باشد؛ نکته سوم هم راه دستیابی به این خشوع است به این ترتیب که باید نماز را گرامی داشت و در برپایی و اقامه آن تلاش کرد تا خاشعیتی که مد نظر است حاصل شود، اسرار نماز در اینجا خودنمایی می‌کند به این ترتیب که با فهم بخشی از آن هم انسان پی به عظمت ستون دین می‌برد و آن را گرامی می‌دارد، ضمن اینکه اگر اسرار الصلوة در جامعه به خوبی تبیین شود، فرار از نماز هم بسیار کمرنگ خواهد شد، زیرا مردم به مفهومی گرایش پیدا می‌کنند که در نظرشان بزرگ باشد وگرنه در صورتی که شناختی از آن نداشته باشند، میل آنها نیز به یک مفهوم یا فعل کاهش خواهد یافت.

*به عنوان نویسنده کتاب «اسرار نماز»، مفاهیم موجود در این اثر تا چه اندازه با سیاست‌های ستاد اقامه نماز همسو است؟

-تمام مراحل نگارش این کتاب و جمع‌بندی نهایی آن با توجه به سیاست‌های کلی ستاد اقامه نماز و در جهت تحقق اهداف پیش‌بینی شده پیش رفته‌اند، تربیت مدرس در حوزه نماز یکی از این اهداف به شمار می‌رود و همان طور که ذکر شد، شیوه نگارش درسنامه‌ای کتاب اسرار نماز، به تحقق این هدف کمک می‌کند، از سوی دیگر ستاد اقامه نماز دوره‌های کوتاه و بلندمدت مختلفی برگزار می‌کند که این کتاب می‌تواند بخشی از مواد آموزشی این دوره‌ها باشد، علاوه بر این با توجه به سیاست مختصرنویسی و به اصطلاح ارائه مطالب در قالب ساندویچی به مخاطبان، این کتاب می‌تواند با توجه به حجم کمی که دارد و مختصرنویسی در آن کاملاً رعایت شده، بخشی از این سیاست را نیز دنبال کند، البته اسرار نماز خالی از نقص نیست و به یقین در چارچوب سیاست‌های کلی ستاد اقامه نماز می‌تواند در چاپ‌های بعدی مورد تجدید نظر و اصلاحاتی قرار گیرد.

*آیا کتاب اسرار نماز، گروه سنی خاصی را به عنوان جامعه هدف مدنظر دارد؟

-آنچه در این چاپ و با این عنوان ارائه شده بیشتر مورد استفاده گروه‌های سنی تحصیل‌کرده شامل طلاب، دانشجویان و اهل پژوهش قرار می‌گیرد.

*آشنایی با این کتاب و مطالعه آن تا چه میزان می‌تواند در معرفت مخاطبان نسبت به نماز مفید باشد؟

-آنچه به نظر خودم می‌رسد اینکه تأثیرگذاری کتاب در سطح قابل قبول و بالایی خواهد بود، البته در مجموع مطالعه کتاب‌های اسرارالصلوة می‌تواند چنین تأثیری بر روی خوانندگان بگذارد، قرآن می‌فرماید «إِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِینَ» بنابراین با مطالعه اسرار نماز و تقویت خشوع و خضوع در نماز، میل به این عبادت عظیم هم در جامعه بیشتر خواهد شد، تلاش در راستای گرایش بیشتر مخاطب به سمت نماز و رعایت آداب و مستحبات آن بخشی از اندیشه و تفکری است که در نگارش این کتاب وجود داشته است؛ به نظر می‌رسد مطالعه عمیق و با تدبیر کتاب اسرار نماز می‌تواند در این زمینه موثر باشد.

*آیا در تدوین این کتاب از نظرات و ایده‌های بزرگان نیز استفاده شده است؟

-بله! این امر از همان ابتدا مدنظر بوده و در مراحل مختلف نیز صورت اجرایی به خود گرفته است. در تهیه و تدوین مطالب موجود از آثار و نوشته‌های امام خمینی(ره)، فیض کاشانی، شهید ثانی، آیت‌الله جوادی آملی، مرحوم تهرانی و بسیاری دیگر از صاحب‌نظران و فرهیختگانی که در این حوزه دارای تألیفاتی بوده‌اند بهره گرفته شده است.

*با توجه به اینکه آثار متعددی در مورد نماز و اسرارالصلوة به رشته تحریر درآمده چرا هنوز مشکلاتی در زمینه گرایش مردم به این عبادت بزرگ وجود دارد؟

-به نظر می‌رسد بسیاری از افراد حتی آن دسته که اهل نماز هستند، به اسرار آن آگاهی ندارد یا اینکه با وجود آثار و تألیفات فراوان در این زمینه، نسبت به مطالعه آن همت کافی نداشته‌اند و به دنبال چنین موضوعی نرفته‌اند، مطالعه کتاب اسرار نماز به این دلیل که با سمت و سوی تعظیم نماز نوشته شده می‌تواند میل و گرایش به سمت انجام این عبادت را در مخاطب بیشتر کند، زیرا وقتی انسان با حقیقت یک مفهوم بیشتر آشنا می‌شود، به طور طبیعی و بر اساس فطرت خویش، به سمت آن خواهد رفت.

*طهارت باطنی یکی از مهمترین بخش‌های کتاب «اسرار نماز» است؛ به عنوان نویسنده اثر، در مورد این امر و میزان تأثیرگذاری در فهم اسرار نماز و همچنین چگونگی کسب آن توضیحاتی می‌دهید؟

-زمانی انسان برای شروع نماز باید طهارت ظاهری را رعایت کند و بدنش را از نجاسات و آنچه از آن نهی شده پاک کند که این امر در رساله‌های عملیه مورد بحث قرار می‌گیرد، ولی در مرحله بالاتر و در راستای همان خشوعی که تأثیرگذاری نماز را بیشتر می‌کند، انسان باید قلب خویش را از آلودگی‌ها پاک و طاهر سازد، کدورت‌ها، گناهان و افکار ناپسند، قلب را سیاه و مانع از دستیابی به حقیقت نماز می‌کنند، بنابراین زدودن آن‌ها پیش از حضور در پیشگاه حضرت حق و ایستادن به نماز، طهارت باطنی را محقق می‌کند.

البته نماز خود طاهرکننده و پاک‌کننده انسان از بدی‌ها و منکرات است، به همین دلیل چنانچه با توجه اقامه شود، انسان را از بسیاری گناهان و عصیان‌ها باز می‌دارد؛ در آیه 6 سوره مبارکه «مائده» می‌خوانیم که خداوند می‌فرماید نماز بخوانید برای اینکه طهارت پیدا کنید، این یک طهارت باطنی و نه ظاهری است و ثمره آن پاکی و پالایش روح و روان بندگان است.

*انتخاب عناوین و موضوعات بخش‌ها و فصول مختلف این کتاب بر چه اساسی صورت گرفته است؟

-آنچه در این کتاب در قالب فصل‌های مختلف ارائه شده به ترتیب همان ظواهری هستند که هر نمازگزار پیش از شروع نماز و در هنگام آن انجام می‌دهد. همان نظم و ترتیبی که در نماز به صورت ظاهری رعایت می‌شود و فقها مطرح کرده‌اند در فصول گوناگون این کتاب رعایت شده و اسرار مربوط به هر بخش بر اساس همان ترتیب ذکر شده‌اند.

*یکی از مطالبی که در این کتاب مطرح کرده‌اید، سرّ قبله است. به نظر شما اگر شخص نمازگزار از اسرار قبله آگاهی نداشته باشد اشکالی در نمازش به وجود می‌آید؟

-از نظر فقهی ندانستن این مسأله سبب اشکال در نماز نیست و آن را باطل نمی‌کند، ولی از نظر اخلاقی و تربیتی، جهل نسبت به اسرار موجب می‌شود بهره آدمی از نماز به اندازه کافی نباشد، در روایتی از حضرت علی(ع) می‌خوانیم که فرمودند: چنانچه کسی به اسرار نمازش واقف نباشد، آن نماز ناقص است؛ البته در اینها نقص معرفتی و نه فقهی مطرح شده و بیان سرّ قبله نیز در راستای بهره‌مندی کامل از نماز است.

*آیا مطالبی وجود دارد که در نگارش این کتاب از قلم افتاده یا مجال بیان آن نبوده و جای کار برای آن وجود داشته باشد؟

-بله، آنچه در این کتاب جمع‌آوری و منتشر شده قطره‌ای از دریای معارف و اسرار نماز است؛ به یقین جای کار در این زمینه بسیار است ولی همان طور که گفته شد، سیاست کلی ستاد اقامه نماز مختصرنویسی و بیان مطالب به شیوه‌ای که مخاطب عام به راحتی و در فرصتی مناسب آن را مطالعه کند بوده و همین امر موجب شده است بسیاری از مطالب مجال طرح نیابند، به عبارتی آشنایی اجمالی با نماز و اسرار آن هدف اصلی این کتاب بوده است. در این زمینه ذکر این نکته حائز اهمیت است که نخست می‌توان در قالب سرفصل‌های مطرح شده در همین کتاب به کاوش‌ها و تحقیقات بیشتری روی آورد و عمق و غنای آنها بیشتر کرد، دیگر اینکه در کتاب اسرار نماز وارد برخی مباحث نشده‌ایم که امکان کار پژوهشی بر روی آنها وجود دارد و علاوه بر این می‌توان به مبانی فلسفی بخش‌های مختلف نماز هم در کتابی مستقل توجه کرد.

علاقه‌مندان برای دریافت و آشنایی با دیگر کتاب‌های نماز می‌توانند به وبگاه قنوت مراجعه کنند.

منبع:فارس