توصیه‌هایی از امام علی برای حل اختلافات

در میان همه ارتباطات  قابل تصور و محتمل برای یك انسان در حیات دنیوی، ارتباط با خود نقش سرنوشت ساز دارد زیرا اولاً سعادتمندی دنیوی و اخروی او در گرو چگونگی این ارتباط است و ثانیاً بسیاری از دیگر ارتباطات انسان تحت الشعاع این ارتباط قرار می گیرند.

حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام می‌فرمایند:

«[لِاَءمَ‏] لِأمَ بَینَ مُخْتَلِفاتِها ، وَ غَرَّزَ غَرائِزَها ،  وَ ألْزَمَها أشْباحَها ، عالِماً بِها قَبْلَ ابْتِدائِها ، مُحِیطاً بِحُدودِها وَ انْتِهائِها ، عارِفاً بِقَرائِنِها وَ أحْنائِها.»

موجودات گوناگون را هماهنگ كرد، و در هر كدام غریزه خاص خودش را قرار داد و غرائز را همراه آنان گردانید. خدا پیش از آن كه موجودات را بیافریند، از تمام جزئیات و جوانب آنها آگاهى داشت، و حدود و پایان آنها را مى‏‌دانست و از اسرار درون و بیرون پدیده‏‌ها، آشنا بود. » (فرازی از بند سه خطیه یك نهج البلاغه)

حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام توجه انسان‌ها را به این اصل مصروف می‌دارد كه در ارتباط با یكدیگر مراجعه كنید به دستور العمل هایی كه خداوند صادر كرده است.

یكی از این دستورات در همین خطبه گرانقدر مشهود است بدین مضمون: خداوند بزرگ موجودات و انسان را آفرید و به تمامی جوانب آنها، اسرار و درون آنها قبل از آفرینش آگاهی داشت، پس دستوراتی كه در حوزه ی زندگی فردی ارائه نموده، همگی بر مبنای وجودیت انسان است.

بنابراین، انسان ها در ارتباط با یكدیگر می‌بایست طبق دستورات حضرت حق رفتار نمایند.

« ثُمَّ جَمَعَ سُبْحانَهُ مِنْ حَزْنِ الْأرْضِ وَ سَهْلِها،  وَ عَذْبِها وَ سَبَخِها ،  تُرْبَهً سَنَّها بِالْماءِ حَتَّى خَلَصَتْ ، وَ لاطَها بِالْبَلَّهِ حَتَّى لَزَبَتْ ، فَجَبَلَ مِنْها صُورَهً ذاتَ أحْناءٍ وَ وُصُولٍ ، وَ أعْضاءٍ وَفُصُولٍ ، أجْمَدَها حَتَّى اسْتَمْسَكَتْ ، وَ أصْلَدَها حَتَّى صَلْصَلَتْ ، لِوَقْتٍ مَعْدودٍ ، وَ أمَدٍ [أجل‏] مَعْلُومٍ ، ثُمَّ نَفَخَ فِیها مِنْ روحِهِ [فتمثّلت‏] فَمَثُلَتْ إنْساناً ذا أذْهانٍ یجِیلُها ، وَ فِكَرٍ یتَصَرَّفُ بِها . وَ جَوارِح َیخْتَدِمُها ، وَ أدَواتٍ یقَلِّبُها ، وَ مَعْرِفَهٍ یفْرُقُ بِها بَینَ الْحَقِّ و الْباطِلِ ،  وَ الْأذْواقِ و الْمَشامِّ ، و الْألْوانِ و الْأجْناسِ ، مَعْجُوناً بِطِینَهِ الْألْوانِ الْمُخْتَلِفَهِ ، و الْأشْباهِ الْمُؤْتَلِفَهِ ، و الْأضْدادِ الْمُتَعادِیهِ ، و الْأخْلاطِ الْمُتَباینَهِ ، مِنَ الْحَرَّ و الْبَرْدِ ، و الْبَلَّهِ و الْجُمُودِ.»

سپس خداوند بزرگ، خاكى از قسمت‏هاى گوناگون زمین، از قسمت‏هاى سخت و نرم، شور و شیرین گرد آورد، آب بر آن افزود تا گلى خالص آماده شد، و با افزودن رطوبت، چسبناك گردید، كه از آن، اندامى شایسته، و عضوهایى جدا و به یكدیگر پیوسته آفرید. آن را خشكانید تا محكم شد. خشكاندن را ادامه داد تا سخت شد تا زمانى معین و سر انجامى مشخص، اندام انسان كامل گردید. آنگاه از روحى كه آفرید در آن دمید تا به صورت انسانى زنده در آمد، داراى نیروى اندیشه، كه وى را به تلاش اندازد  و داراى افكارى كه در دیگر موجودات، تصرف نماید. به انسان اعضاء و جوارحى بخشید، كه در خدمت او باشند ، و ابزارى عطا فرمود، كه آنها را در زندگى به كار گیرد. قدرت تشخیص به او داد تا حق و باطل را بشناسد ، و حواس چشایى، و بویایى، و وسیله تشخیص رنگ‏ها، و أجناس مختلف در اختیار او قرار داد. انسان را مخلوطى از رنگ‏هاى گوناگون، و چیزهاى همانند و سازگار، و نیروهاى متضاد، و مزاج‏هاى گوناگون، گرمى، سردى، ترى، خشكى، قرار داد.» ( فرازی از بند سوم خطبه یك نهج البلاغه ) در این فراز پر بركت، وجود انسان مورد بررسی قرار گرفته است و دستورات خاصی در جهت ارتباط موثر در جوامع متذكر شده است.

حضرت امیرالمومنین علی(ع) می‌فرمایند:

«یا بُنَی اجْعَلْ نَفْسَكَ مِیزاناً فِیما بَینَكَ وَ بَینَ غَیرِكَ ، فَأحْبِبْ لِغَیرِكَ ما تُحِبُّ لِنَفْسِكَ ، وَ اكْرَهْ لَهُ ما تَكْرَهُ لَها ، وَ لا تَظْلِمْ كَما لا تُحِبُّ أنْ تُظْلَمَ ، وَ أحْسِنْ كَما تُحِبُّ أنْ یحْسَنَ إلَیكَ ، وَ اسْتَقْبِحْ مِنْ نَفْسِكَ ما تَسْتَقْبِحُهُ مِنْ غَیرِكَ ، وَ ارْضَ مِنَ النَّاسِ بِما تَرْضاهُ لَهُمْ مِنْ نَفْسِكَ ، وَ لا تَقُلْ ما لا تَعْلَمُ وَ إنْ قَلَّ ما تَعْلَمُ ، وَ لا تَقُلْ ما لا تُحِبُّ أنْ یقالَ لَكَ . وَ اعْلَمْ أنَّ الْإعْجابَ ضِدُّ الصَّوابِ ، وَ آفَهُ الْألْبابِ . فَاسْعَ‏ فِی كَدْحِكَ ، وَ لا تَكُنَّ خازِناً لِغَیرِكَ ، وَ إذَا أنْتَ هُدِیتَ لِقَصْدِكَ فَكُنْ أخْشَعَ ما تَكُونُ لِرَبِّكَ.»

اى پسرم! نفس خود را میزان میان خود و دیگران قرار ده، پس آنچه را كه براى خود دوست دارى براى دیگران نیز دوست بدار، و آنچه را كه براى خود نمى‌‏پسندى، براى دیگران مپسند، ستم روا مدار، آنگونه كه دوست ندارى به تو ستم شود، نیكوكار باش، آنگونه كه دوست دارى به تو نیكى كنند، و آنچه را كه براى دیگران زشت مى‌‏دارى براى خود نیز زشت بشمار ، و چیزى را براى مردم رضایت بده كه براى خود مى‏پسندى، آنچه نمى‌‏دانى نگو، گر چه آنچه را مى‏‌دانى اندك است، آنچه را دوست ندارى به تو نسبت دهند، در باره دیگران مگو ، بدان كه خود بزرگ بینى و غرور، مخالف راستى، و آفت عقل است، نهایت كوشش را در زندگى داشته باش، و در فكر ذخیره سازى براى دیگران مباش، آنگاه كه به راه راست هدایت شدى، در برابر پروردگارت از هر فروتنى خاضع‏‌تر باش.» ( بند 8 نامه 31 نهج البلاغه)

با عنایت به فرمایشات  و عمل خالص به دستورات متوجه می‌شویم كه انسان‌ها در عرصه‌های اجتماعی چنانچه به یكدیگر ظلم و تعدی نكنند می‌توانند ارتباطی تنگاتنگ با یكدیگر برقرار نموده و در نهایت به مدینه فاضله‌ای دست یابند.

چنانچه انسان‌ها در برقراری ارتباطات خویش، از خود بزرگ بینی‌ها، ستم روا داشتن  به یكدیگر و عدم تواضع دست بردارند مطمئناً در برقراری ارتباط مؤثر به موفقیت كامل خواهند رسید و تمامی اختلافات بشری را بدینگونه رفع خواهند نمود.

و اما: 

موفقیت یك فرد در زندگی طبق فرمایشات حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام، به عوامل مختلفی چون ایمان، انگیزش، تلاش، هدفمندی، استعداد، عزت نفس، پشتكار، تعقل و تدبیر و غیره بستگی دارد، در كنار این قبیل عوامل، به یك عامل تعیین كننده دیگر اذعان شده كه بدون آن پیمودن مسیر موفقیت بسیار سخت و دور دست خواهد بود.