خداوند در آیه 56 سوره ذاریات درباره هدف و فلسفه غایی خلقت انسان می‌فرماید: وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ؛ و جنّ و انس را نيافريدم مگر براى آنكه مرا بپرستند.
عقیق:بنابراین، هدف آفرینش مخلوقی به نام انسان، عبادت و بندگی خداوند است. این
غایت در خلق و مخلوق است نه در خالق؛ زیرا خالق کاملی است که هیچ نقصی
ندارد تا بخواهد با حرکت و فعلی آن را از میان بردارد یا به کمالی برسد،
بلکه هدف الهی در خلقت نهفته است تا این‌گونه جودی کرده و منت و عنایتی به
خلق داشته باشد.
از اینجا دانسته می‌شود که غایت و فلسفه خلقت انسان را باید در آثار عبادتی جست‌وجو کرد که خداوند برای انسان در نظر گرفته است. به این معنا که خداوند انسان را خلق کرده تا او را عبادت کند و از راه این عبادت، انسان به چیزهایی دست یابد که جز از این راه تحقق نمی‌یابد و دست یافتنی نیست.
پیامبران همگی ماموریت داشتند تا انسان را به این اصل رهنمون سازند که تنها خداوند را بپرستند و کسی را جز او شریک در عبادت قرار ندهند.(هود، آیات 2 و 26؛ یوسف، آیه 40؛ اسراء، آیه 23؛ یس، آیه 60؛ فصلت، آیه 14)
در آیات قرآن ابعاد و آثار گوناگون عبادت خدا برای انسان بیان شده است. از جمله این آثار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. تقوا: خداوند در آیات بسیاری بیان می‌کند که هدف از عبادتی که هدف خلقت انسان و جن قرار گرفته، رسیدن انسان و جن به تقوای الهی است. خداوند بصراحت در آیه 21 سوره بقره می‌فرماید: يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ اى مردم، پروردگارتان را كه شما و كسانى را كه پيش از شما بودهاند آفريده است، پرستش كنيد باشد كه به تقوا گراييد. همین مطلب را می‌توان از آیات دیگر قرآنی به دست آورد که در مقام بیان احکام و آثار و فلسفه و هدف و حکمت آن وارده شده است.(نگاه کنید: بقره، آیات 63، 179، 183؛ انعام، آیه 153؛ اعراف، آیه 171؛ نحل، آیه 52)
2. علم و معرفت شهودی و حضوری: از دیگر اهدافی که برای عبادت در قرآن بیان شده رسیدن به مقام یقین و کسب علم و معرفت حضوری و شهودی است که می‌تواند تا علم لدنی بالا بیاید. خداوند در آیه 99 سوره حجر به‌صراحت می‌فرماید: وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ؛ و پروردگارت را پرستش كن تا اينكه مرگ تو فرا رسد. البته بسیاری از مردم زمانی به یقین می‌رسند که مرگ آنان را دریابد و قیامت صغری و کبرای آنان برپا شود؛ زیرا در آن زمان است که پرده‌ها کنار می‌رود و یقین برای آنان حاصل می‌شود.(آیات 19 تا 22) بر همین اساس گفته‌اند که یقین در آیه 99 سوره حجر به معنای مرگ است؛ زیرا پایان عبادت، یقینی است که با مرگ به دست می‌آید.
پس انسان تا زمانی که در دنیا است باید عبادت کند تا به کمالی از یقین برسد که با مرگ برای وی حاصل می‌شود. البته کسانی که در همین دنیا به موت اختیاری می‌میرند به این غایت کمالی پیش از مرگ اضطراری و اجل مسمی دست می‌یابند، چنانکه برای پیامبر(ص) و امیرمومنان(ع) و دیگر معصومان(ع) این نوع مرگ و یقین و کشف و شهود اثبات شده است. آنان از انسان‌ها می‌خواهند تا به این کشف و شهود و یقین پیش از مرگ با الگو قرار دادن اهل بیت عصمت و طهارت(ع) برسند. از این رو فرمان می‌دهند: موتوا قبل ان تموتوا؛ پیش از آنکه به مرگ اجل مسمی بمیرید به مرگ اختیاری بمیرید. پس نتیجه عبادت، یقین و علم و معرفتی است که از آن به علم‌الیقین و عین‌الیقین و حق‌الیقین یاد می‌شود. البته خداوند به این اثر عبادت در قالب اثر تقوا نیز اشاره کرده است. بر این اساس خداوند در آیات بسیاری می‌فرماید: عبادت کنید تا به تقوا برسید و از علم و یقینی بهره‌مند شوید که در سایه تقوا به دست می‌آید. از جمله در آیه 282 سوره بقره می‌فرماید: وَاتَّقُواْ اللّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللّهُ ؛ تقوای الهی پیشه کنید تا افزون بر امور دیگر خداوند شما را خود تعلیم دهد.
3 . عنایت خاص: امام حسین(ع) در بیان آثار عبادت به این نکته توجه می‌دهد که عبادت الهی موجب می‌شود تا بیش از آنچه انتظار می‌رود مورد عنایت الهی قرار گیرد. ایشان می‌فرماید: مَنْ عَبَدَاللّهَ حَقَّ عِبادَتِهِ آتاهُ اللّهُ فَوْقَ اَمانِيهِ وَ كِفايَتِهِ؛ كسى كه خدا را آن‌طور كه شايسته اوست عبادت كند خـداوند بيش از آنچه آرزو و كفايت اوست به او مى دهد. (موسوعة كلمات الامام الحسين(ع)، 748، ح 906)
تشخیص حق و باطل، دست‌یابی به مقام خدایی شدن و نیز ربانی شدن از دیگر آثار و برکات عبادت تقوایی است که در آیات قرآن به آن اشاره و توجه داده شده است.
البته عبادت واقعی زمانی تحقق می‌یابد که انسان شناخت درستی از معبود داشته باشد. بنابراین، همواره علم و تعلیم بر عبادت مقدم است؛ چنانکه تعلیم بر تزکیه مقدم است. امام‌حسین(ع) در این باره فرموده است: ما خلق العباد الا لیعرفوه، فاذا عرفوه عبدوه ؛ خداوند بندگان را نیافرید مگر برای اینکه او را بشناسند و هر گاه او را بشناسند، او را می‌پرستند.(همان)
همچنین انسان هر چه بیشتر و بهتر عبادت کند، معرفت و علم بیشتر و بهتری کسب می‌کند؛ زیرا علم اجمالی با عبادت به علم تفصیلی تبدیل می‌شود و هر چه انسان عبادت بهتری داشته باشد به مراتب عالی‌تر علم و یقین دست می‌یابد. پس برای اینکه به حق‌الیقین(واقعه، آیه 95؛ حاقه، آیه 51) برسد باید مراتب علم‌الیقین و عین‌الیقین را بپیماید.(تکاثر، آیات 5 و 7)
امام حسین(ع) در جایی درباره انـواع عبـادت‌هـا آن را به سه دسته تقسیم کرده و فرموده است: گروهى خدا را با علاقه (به پاداش) پرستش مى كنند، اين عبادت تاجران است، گروهى خـدا را از روى تـرس عبادت مى كنند، اين پرستش بردگان است و گروهى خدا را به‌خاطر سـپاسگزارى و تشـكر از او پرستش مى‌كنند، اين عـبادت آزاد مردان است و آن بهترين عبادت است.(بحارالانوار، 78، 117؛ موسوعه كلمات الامام الحسين 748، ح 906؛ بلاغة الامام على‌بن‌الحسين، ص 171 باب سوم كلمات قصار)
البته از نظر قرآن عبادت خوفی و یا همان رهبی بردگان و عبادت رغبتی و تجارتی به معنای آن نیست که عبادتی نادرست و ناروا باشد؛ زیرا خوف و رجا که در این عبادت خودش را نشان می‌دهد، یکی از انواع حالات مطلوب برای آدمی است و انسان باید خوف و خشیت از خدا داشته باشد و در برابر عظمت او تعظیم و تواضع کند؛ چنانکه باید به رحمت‌الله امید داشته و این‌گونه خود را از یاس و نومیدی دور نگه دارد. با این همه ترکیب سه‌گانه بهترین حالت عبادت است که عاشقانه با خوف و رجا عبادت کند.
منبع:کیهان
از اینجا دانسته می‌شود که غایت و فلسفه خلقت انسان را باید در آثار عبادتی جست‌وجو کرد که خداوند برای انسان در نظر گرفته است. به این معنا که خداوند انسان را خلق کرده تا او را عبادت کند و از راه این عبادت، انسان به چیزهایی دست یابد که جز از این راه تحقق نمی‌یابد و دست یافتنی نیست.
پیامبران همگی ماموریت داشتند تا انسان را به این اصل رهنمون سازند که تنها خداوند را بپرستند و کسی را جز او شریک در عبادت قرار ندهند.(هود، آیات 2 و 26؛ یوسف، آیه 40؛ اسراء، آیه 23؛ یس، آیه 60؛ فصلت، آیه 14)
در آیات قرآن ابعاد و آثار گوناگون عبادت خدا برای انسان بیان شده است. از جمله این آثار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. تقوا: خداوند در آیات بسیاری بیان می‌کند که هدف از عبادتی که هدف خلقت انسان و جن قرار گرفته، رسیدن انسان و جن به تقوای الهی است. خداوند بصراحت در آیه 21 سوره بقره می‌فرماید: يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ اى مردم، پروردگارتان را كه شما و كسانى را كه پيش از شما بودهاند آفريده است، پرستش كنيد باشد كه به تقوا گراييد. همین مطلب را می‌توان از آیات دیگر قرآنی به دست آورد که در مقام بیان احکام و آثار و فلسفه و هدف و حکمت آن وارده شده است.(نگاه کنید: بقره، آیات 63، 179، 183؛ انعام، آیه 153؛ اعراف، آیه 171؛ نحل، آیه 52)
2. علم و معرفت شهودی و حضوری: از دیگر اهدافی که برای عبادت در قرآن بیان شده رسیدن به مقام یقین و کسب علم و معرفت حضوری و شهودی است که می‌تواند تا علم لدنی بالا بیاید. خداوند در آیه 99 سوره حجر به‌صراحت می‌فرماید: وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ؛ و پروردگارت را پرستش كن تا اينكه مرگ تو فرا رسد. البته بسیاری از مردم زمانی به یقین می‌رسند که مرگ آنان را دریابد و قیامت صغری و کبرای آنان برپا شود؛ زیرا در آن زمان است که پرده‌ها کنار می‌رود و یقین برای آنان حاصل می‌شود.(آیات 19 تا 22) بر همین اساس گفته‌اند که یقین در آیه 99 سوره حجر به معنای مرگ است؛ زیرا پایان عبادت، یقینی است که با مرگ به دست می‌آید.
پس انسان تا زمانی که در دنیا است باید عبادت کند تا به کمالی از یقین برسد که با مرگ برای وی حاصل می‌شود. البته کسانی که در همین دنیا به موت اختیاری می‌میرند به این غایت کمالی پیش از مرگ اضطراری و اجل مسمی دست می‌یابند، چنانکه برای پیامبر(ص) و امیرمومنان(ع) و دیگر معصومان(ع) این نوع مرگ و یقین و کشف و شهود اثبات شده است. آنان از انسان‌ها می‌خواهند تا به این کشف و شهود و یقین پیش از مرگ با الگو قرار دادن اهل بیت عصمت و طهارت(ع) برسند. از این رو فرمان می‌دهند: موتوا قبل ان تموتوا؛ پیش از آنکه به مرگ اجل مسمی بمیرید به مرگ اختیاری بمیرید. پس نتیجه عبادت، یقین و علم و معرفتی است که از آن به علم‌الیقین و عین‌الیقین و حق‌الیقین یاد می‌شود. البته خداوند به این اثر عبادت در قالب اثر تقوا نیز اشاره کرده است. بر این اساس خداوند در آیات بسیاری می‌فرماید: عبادت کنید تا به تقوا برسید و از علم و یقینی بهره‌مند شوید که در سایه تقوا به دست می‌آید. از جمله در آیه 282 سوره بقره می‌فرماید: وَاتَّقُواْ اللّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللّهُ ؛ تقوای الهی پیشه کنید تا افزون بر امور دیگر خداوند شما را خود تعلیم دهد.
3 . عنایت خاص: امام حسین(ع) در بیان آثار عبادت به این نکته توجه می‌دهد که عبادت الهی موجب می‌شود تا بیش از آنچه انتظار می‌رود مورد عنایت الهی قرار گیرد. ایشان می‌فرماید: مَنْ عَبَدَاللّهَ حَقَّ عِبادَتِهِ آتاهُ اللّهُ فَوْقَ اَمانِيهِ وَ كِفايَتِهِ؛ كسى كه خدا را آن‌طور كه شايسته اوست عبادت كند خـداوند بيش از آنچه آرزو و كفايت اوست به او مى دهد. (موسوعة كلمات الامام الحسين(ع)، 748، ح 906)
تشخیص حق و باطل، دست‌یابی به مقام خدایی شدن و نیز ربانی شدن از دیگر آثار و برکات عبادت تقوایی است که در آیات قرآن به آن اشاره و توجه داده شده است.
البته عبادت واقعی زمانی تحقق می‌یابد که انسان شناخت درستی از معبود داشته باشد. بنابراین، همواره علم و تعلیم بر عبادت مقدم است؛ چنانکه تعلیم بر تزکیه مقدم است. امام‌حسین(ع) در این باره فرموده است: ما خلق العباد الا لیعرفوه، فاذا عرفوه عبدوه ؛ خداوند بندگان را نیافرید مگر برای اینکه او را بشناسند و هر گاه او را بشناسند، او را می‌پرستند.(همان)
همچنین انسان هر چه بیشتر و بهتر عبادت کند، معرفت و علم بیشتر و بهتری کسب می‌کند؛ زیرا علم اجمالی با عبادت به علم تفصیلی تبدیل می‌شود و هر چه انسان عبادت بهتری داشته باشد به مراتب عالی‌تر علم و یقین دست می‌یابد. پس برای اینکه به حق‌الیقین(واقعه، آیه 95؛ حاقه، آیه 51) برسد باید مراتب علم‌الیقین و عین‌الیقین را بپیماید.(تکاثر، آیات 5 و 7)
امام حسین(ع) در جایی درباره انـواع عبـادت‌هـا آن را به سه دسته تقسیم کرده و فرموده است: گروهى خدا را با علاقه (به پاداش) پرستش مى كنند، اين عبادت تاجران است، گروهى خـدا را از روى تـرس عبادت مى كنند، اين پرستش بردگان است و گروهى خدا را به‌خاطر سـپاسگزارى و تشـكر از او پرستش مى‌كنند، اين عـبادت آزاد مردان است و آن بهترين عبادت است.(بحارالانوار، 78، 117؛ موسوعه كلمات الامام الحسين 748، ح 906؛ بلاغة الامام على‌بن‌الحسين، ص 171 باب سوم كلمات قصار)
البته از نظر قرآن عبادت خوفی و یا همان رهبی بردگان و عبادت رغبتی و تجارتی به معنای آن نیست که عبادتی نادرست و ناروا باشد؛ زیرا خوف و رجا که در این عبادت خودش را نشان می‌دهد، یکی از انواع حالات مطلوب برای آدمی است و انسان باید خوف و خشیت از خدا داشته باشد و در برابر عظمت او تعظیم و تواضع کند؛ چنانکه باید به رحمت‌الله امید داشته و این‌گونه خود را از یاس و نومیدی دور نگه دارد. با این همه ترکیب سه‌گانه بهترین حالت عبادت است که عاشقانه با خوف و رجا عبادت کند.
منبع:کیهان
