آخوند ملا عباس تربتی از نگاه آیت الله خزعلی

بسم الله الرحمن الرحیم

«وَمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلاَّ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَلَلدَّارُ الآخِرَةُ خَیْرٌ لِّلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ» (سوره انعام، آیه 30(

یعنی دنیا جز بازیچه کودکان و هوسبازی بی‌خردان هیچ نیست و همانا خانه آخرت برای اهل تقوی از سرای دنیا بسیار نیکوتر است، آیا تعقل و اندیشه در این گفتار نمی‌کنید؟

اشاره‌ای به مقاله گذشته

در نوشتار گذشته که تحت عنوان «خاطراتی در بزرگداشت آیت‌الله خزعلی» به‌مناسبت ارتحال این عالم ربانی تقدیم خوانندگان محترم گردید، سعی بر این بود تا ابعاد معنوی زندگانی ایشان نیز مورد توجه قرار گیرد که در آن بخش به شیفتگی فوق‌العاده آیت‌الله خزعلی(ره) به حضرت امام خمینی(رض) و اهتمام پیوسته ایشان به زیارت حرم مطهر امام راحل(ره) و همچنین دیدار آیت‌الله خزعلی و آیت‌الله صدیقین در مکه مکرمه و اهتمام آیت‌الله خزعلی به عبادات، ادعیه و تلاوت قرآن و دیدار معنوی ایشان با استاد پرورش در اصفهان اشاره شد و اینک به انگیزه چهلمین روز ارتحال این عالم ربانی، ادامه این نوشتار را پی می‌گیریم.

علاقه وافر آیت‌الله خزعلی(ره) به مرحوم حاج آخوند ملا عباس تربتی(رض)

یکی از شخصیت‌های کم‌نظیر تاریخ معاصر کشورمان به لحاظ معنوی و عرفانی، عالم وارسته و مهذب، مرحوم حاج آقا آخوند ملاعباس تربتی(متوفای 1322/7/22 شمسی) است که سیره روحانی و عملی این عالم ربانی برای بسیاری از علما و بزرگان اهل معرفت و تقوی، اسوه و الگوست.

خوشبختانه توصیف این شخصیت بزرگ روحانی را فرزند دانشمند او مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین حسینعلی راشد(ره) از خطبای نامور ایران در قبل از انقلاب به‌خوبی قلمی کرده است که مجموعه این یادداشت‌ها در  اواخر دهه شصت در روزنامه اطلاعات منتشر و سپس به‌صورت کتاب، تحت عنوان «فضیلت‌های فراموش شده» چاپ و انتشار یافت.

چاپ این کتاب اخلاقی که سلوک عملی یک انسان مسلمان و باتقوی و فضیلت را نشان می‌دهد، مورد توجه بسیاری از بزرگان از جمله جنتی و خزعلی واقع گردید.

تجلیل آیت‌الله جنتی از مرحوم آخوند ملاعباس تربتی

آیت‌الله جنتی از فقهای شورای نگهبان در خطبه‌های نماز جمعه تهران در تاریخ‌های 72/5/15و 76/6/12 به تجلیل از شخصیت مرحوم حاج آخوند ملاعباس تربتی می‌فرمایند: «من همه را به مطالعه کتاب فضیلت‌های فراموش شده توصیه می‌کنم، این کتاب را مکرر و با دقت بخوانید و عجله نکنید، یکی از طرق کسب فضائل و دفع رذائل اخلاقی و اصلاح فردی و اجتماعی، مطالعه شرح احوال بزرگان و وارستگان است، حاج آخوند ملا عباس تربتی پدر مرحوم آقای راشد(رضوان‌الله علیه) از نوادر روزگار بود و در بسیاری از جهات واقعاً دومی نداشت. ایشان در تقوی و خلوص، عالمی استثنایی بود، گفته‌اند که حتی فکر گناه هم نمی‌کرد و یک هفته قبل از رحلت به محضر پیامبر اکرم(ص) و ائمه و حضرت زهرا(س) و حضرت زینب(س) مشرف شد، او آنچه می‌پوشید سر تا پا پوشش بسیار ساده‌ای بود که از محصولات همان روستا و شهر و مزرعه‌ای که خودش در آن کار می‌کرد تولید شده بود و در ساده‌زیستی نیز بی‌نظیر بود».

آیت‌الله خزعلی(رض) نیز بسیار تحت تأثیر شخصیت معنوی و عرفانی مرحوم آیت‌الحق، حاج آخوند ملاعباس تربتی (قدس سره) بودند، به‌طوری‌که در بسیاری از سخنرانی‌ها و منابر به اوصاف اخلاقی و فضیلت‌های مرحوم حاج آخوند اشاره می‌کردند و علاوه بر آنها دو نامه موجز و مشروح نیز در این زمینه منتشر کرده‌اند که در مقدمه کتاب فضیلت‌های فراموش شده درج شده است.

توصیف مرحوم حاج آخوند ملاعباس تربتی در مکتوبات آیت‌الله خزعلی

البته ماجرا از آنجا آغاز شد که در سال 1370 حضرت آیت‌الله خزعلی دو جلد کتاب «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی» از منشورات روزنامه اطلاعات را از جناب حجت‌الاسلام دعایی درخواست می‌کنند و ایشان نیز علاوه بر اجابت تقاضای معظم‌له یک جلد کتاب «فضیلت‌های فراموش شده» را هم می‌فرستد، حضرت آیت‌الله خزعلی متعاقباً نامه‌ای تشکر‌آمیز ارسال داشته و می‌فرمایند: "در ظلمات دو جلد کتاب طاغوت، آب حیاتم دادید و در انبوه ذغال‌سنگ، الماس درخشانم عطا کردید، اعطاک الله سئلک و بلغک امانیک".

حضرت آیت‌الله خزعلی سپس در سال 1372 مکتب مبسوطی در تجلیل از شخصیت مرحوم حاج آخوند ملا عباس تربتی مرقوم می‌نمایند که در بخشی از آن همگان را به مطالعه کتاب «فضیلت‌های فراموش شده» ترغیب کرده‌ و تأکید می‌کنند: "کتابی که پیش رو دارید، فضلیت‌های فرامو ش‌شده، گزارشگری از عابر این جاده است، داستانسرای این به رنج آشناست، این از رفاه روی‌گردانده، این رفته از دنیا قبل از مرگ، این از خودرسته و به لطف خدا پیوسته، این از خود تهی و از الطاف خدا پُر، حاج آخوند ملاعباس تربتی را می‌گویم، اینک با هم با ترک تعلقات، احرام ببندیم و در این کتاب، با او به تماشای او در مطاف مقدس طواف کنیم، میان صفا و مروه‌اش حرکت و هَروَله نماییم، از صفایش صیقلی به جان و از مروه‌اش مروّتی به روان کسب کنیم و حقیقت و کُنه ارزشهای انسانی را که "ولقد کرمنا بنی آدم" اشعار می‌دارد، در وجود این مرد به تماشا بنشینیم و گمان ندارم به یکی دوبار خواندن اکتفا کنید و دل برگیرید، که اقیانوسی است، آب شور دارد و بر عطش می‌افزاید، اینجانب خود برآنم که مدت‌ زیادی و دوره‌های متعددی مطالعه کنم.

آیت‌الله خزعلی اضافه می‌کند: "خامه محکم و شیوای فرزند ارجمندش مرحوم آقای راشد، خطیب نامور، به ترسیم این چهره عزیز و عظیم پرداخته و  آن را آنچنان که هست، البته در حدود توان قلم و بیان، بی‌گزافه و بدون مبالغه تصویر نموده، خدایش خیر دهد و او را با پدر و هر دو را با پیامبر(ص) محشور فرماید".

آیت‌الله خزعلی(رض) در تکریم شخصیت حاج آخوند به ذکر خاطره‌ای پرداخته و می‌گویند: "در یک سالی، مرحوم حاج شیخ عباس قمی، صاحب کتاب مفاتیح‌الجنان، در مشهد ماندند و ماه مبارک رمضان در مسجد گوهرشاد منبر می‌رفتند و مردم را به موعظه و نصیحت مشغول می‌شدند، مرحوم حاج اخوند ملاعباس تربیت در آن سال راهی مشهد می‌شود و هنگامی که برای کسب فیض و استفاده از بیانات مرحوم حاج شیخ عباس قمی به مجلس ایشان وارد می‌شود، مرحوم حاج شیخ عباس قمی بلافاصله از فراز منبر ایشان را می‌بیند و از منبر فرود می‌آید و به ایشان احترام می‌کند و از ایشان تقاضای موعظه و نصیحت می‌کند، بدین معنا که با وجود حاج آخوند مرا نزیبد که موعظه کنم و ایراد سخن نمایم".

و اما نکته آخر و مهمی که در این رابطه از آیت‌الله خزعلی، به یاد دارم این است که تأکید می‌فرمودند: "من این کتاب فضیلت‌های فراموش شده مرحوم راشد در شرح حال حاج آخوند ملاعباس تربتی را روی میز گذاشته‌ام تا هر روز و هر موقع که به مطالعه مشغول شدم ابتدا یادی از ایشان کنم و اوراقی از این کتاب را مکرراً مطالعه می‌کنم و به احوالات ایشان غبطه می‌خورم."  آیت‌الله خزعلی(ره) خود اهل تقوی و فضیلت بود و متقین و افراد با فضیلت را بسیار دوست داشت و روح بلندش پیوسته در ارتباط با آنان بود و برای او در این زمینه روحانی و غیر روحانی هم فرقی نداشت، مهم ارزش‌ها بود و صاحبان ارزش‌ها و فضائل را هم تکریم می‌کرد، به‌طور مثال ایشان شرح حال خلبان شهید بابایی را خوانده بود و بسیار تحت تأثیر او قرار گرفته بود و برای بنده خیلی جالب بود که ایشان در کنار کتب علمی، فقهی و حوزوی و تفسیر قرآن، کتاب زندگینامه شهید بابایی از خلبانان رشید دوران دفاع مقدس را هم مطالعه می‌کنند و دیگران را هم به مطالعه آن توصیه می‌کنند و مرتب به زیارت مزار ایشان در قزوین می‌روند و با این شهید بزرگوار رابطه عمیقی از عمق وجود برقرار می‌کنند. از خدای متعال مسئلت داریم آنان را با شهدای کربلا و اولیایش محشور فرماید.

مرتضی نجفی قدسی

منبع:حوزه