یادداشت/ کلیددار بی‌کفایت

دولت عربستان سعودی کارنامه سیاه ‌و ننگینی در کشته شدن مسلمانانی دارد که برای زیارت خانه خدا به سرزمین وحی سفر می کنند. طی سال های اخیر بی‌کفایتی، بی‌تدبیری و عدم مدیریت سعودی‌ها در برگزاری مراسم میلیونی حج بارها از سوی فعالان سیاسی، مذهبی و رسانه‌ای گوشزد شده است اما گویا تا زمانی که فاجعه‌ای بزرگ رخ ندهد، مقامات کشورهای اسلامی چنین هشدارهایی را جدی نمی‌گیرند.

هر چند حادثه روز عیدقربان در منا که به کشته شدن  دو هزار نفر از حجاج  منجر شده است، تنها حادثه دلخراش از این دست طی سال‌های اخیر نیست اما بی‌شک فجیع‌ترین آنها است. این فاجعه تنها چند روز پس از سقوط یک جرثقیل در صحن مسجدالحرام رخ می دهد که طی آن 107 زائر خانه خدا در حرم امن الهی جان باختند. وقوع این حوادث مرگبار که کفایت و صلاحیت سعودی‌ها در میزبانی کنگره جهانی حج را به عنوان کلیددار حرمین شریفین به شدت زیر سوال برده در حالی است که مقامات این رژیم مدعی بودند امسال با به خدمت گرفتن بیش از 100 هزار نیروی امنیتی تلاش کرده‌اند مراسمی آرام و ایمن را برای زائران رقم بزنند. نگاهی به تاریخچه حوادث مرگبار در جریان مناسک حج نشان می‌دهد طی چهل سال اخیر 15 مورد از این دست حوادث رخ داده که 8 مورد آن در جریان رفت و آمد حجاج به رمی جمرات در منا بوده است. حادثه سقوط جرثقیل نزدیک‌ترین اتفاقی است که گویای بی‌تدبیری آنان است. دستگاهی که قرار بود چندین تُن مواد سنگین ساختمانی را جابجا کند با وزش باد سقوط می‌کند و در کمال تعجب، مسئولین سعودی، بی‌تدبیری خود را به پای قضاء و قدر الهی نوشتند و در حادثه منا هم مشیت‌ الهی و بی‌نظمی حجاج را مقصر دانستند! این اول بار نیست که چنین حادثه‌ای در منا رخ می‌دهد. در سال 1990 ازدحام در مناسک رمی جمرات در منا 426 کشته بر جا گذاشت، در سال 1994، 270 زائر قربانی ازدحام ناشی از برگزاری مناسک رمی جمرات شدند، در سال 1998 شلوغی و ازدحام در منا موجب کشته شدن 118 و جراحت 180 نفر شد، ازدحام در مناسک رمی جمرات در سال 2001 به کشته شدن 35 زائر انجامید، سال 2003 در مناسک رمی جمرات جان باختن 14 نفر از جمله 6 زن را شاهد بودیم، در سال 2004، در نخستین روز مناسک رمی جمرات 251 نفر در ازدحام کشته شدند و در سال 2006، 364 حاجی به هنگام اجرای مراسم رمی جمرات جان باختند. در اینجا از ذکر جزئیات سایر فجایع در حین اجرای مناسک حج از جمله حریق در هتل، آتش‌گرفتن چادر حجاج، سقوط پنکه، بسته شدن‌ درب‌های مونو ریل و حبس شدن حجاج و قتل عام حجاج ایرانی در مراسم برائت از مشرکان می‌گذریم، هر چند هر کدام از آنها سندی گویا از مظلومیت حجاج از یکسو و لزوم اتخاذ تدابیر جدی از سوی جهان اسلام برای حفظ جان زائران سرزمین وحی از سوی دیگر است.

سوء مدیریت، حماقت و عدم لیاقت آنان برای تصدّی چنین رویداد مهمی بسیار بارز است و دلیل این امر را باید در ساختار حکومت آل سعود جستجو کرد. از شاخصه‌های حکومت شاهنشاهی سعودی، «عدم پاسخگویی» است که در آن شاهزادگاه هر آنچه را اراده کنند انجام می‌دهند بدون اینکه مورد بازخواست و تعقیب قضایی قرار گیرند. ساختار حکومت استبدادی و تک‌نفره اجازه نمی‌دهد عقل جمعی به کار بیفتد و نظام پوسیده قرون وسطایی در خاندان سعودی تنها خود را محور فهم و درک عالم اسلام می‌داند و بقیه مسلمین را زیردست خود می‌پندارد.  شاهزادگان سعودی نه بر اساس شایسته‌سالاری بلکه به دلیل تولدشان در این خاندان زمام امور را به دست گرفته‌اند و در جریان این حادثه دلخراش نیز ردّپای فرزند ملک سلمان به چشم می‌خورد. تصاویر منتشر شده از ورود کاروان خودروهای محمدبن‌سلمان با بیش از چندصد نفر نیروی امنیتی نشان می دهد که اقدام این شاهزاده علت اصلی فاجعه منا است. این جوان بی‌تجربه و کم‌خرد برای باقی‌ ماندن در زنجیره‌ حکومت و ارضای عطش قدرت‌طلبی دست به هر اقدامی زده است؛ از به راه‌ انداختن جنگ خونین یمن که چندین هزار بی‌گناه را به خاک و خون کشید تا حادثه بی‌سابقه اخیر طی 40 سال گذشته که حدود دوهزار نفر از حجاج را قربانی نمود. کودک‌کشی و نسل‌کشی و آتش‌افروزی در ذات خاندان آل سعود است. بندر‌بن‌سلطان شاهزاده دائم‌الخمر سعودی و رئیس سابق سازمان امنیت عربستان، نمونه دیگری از شاهزادگان فاسد سعودی است که منطقه را با ایجاد و حمایت از گروه‌های تکفیری نظیر جبهه‌النصره و داعش به آتش کشید و جای تعجب نیست که اکنون نام عربستان سعودی با تخریب، کشتار، خشونت و عدم پاسخگویی مترادف است.

تدابیر زیر برای جلوگیری از تکرار چنین فجایعی ضروری است:

1- از آنجا که کنگره عظیم حج متعلق به تمام جهان اسلام است اولین اقدام در این ارتباط، تشکیل کمیته حقیقت‌یاب کشورهای اسلامی است تا بر اساس کارگروه‌هایی در چارچوب‌های مشخص شده از سوی سازمان کنفرانس اسلامی، ابعاد این فاجعه را بررسی کنند. «دادگاه بین‌المللی عدالت اسلامی» که زیر مجموعه سازمان کنفرانس اسلامی است، قادر است زوایای پنهان و افشاء نشده این فاجعه را روشن کرده و به حل نهایی و ریشه‌ای موضوع کمک شایانی نماید.

2- سلب صلاحیت از خاندان آل سعود برای تصدی مراسم حج با اجماع مجالس کشورهای اسلامی باید در دستور کار قرار بگیرد.

3- بهره‌گیری از فرصت مجمع عمومی سازمان ملل متحد و استفاده از حضور سران کشورهای اسلامی برای هماهنگی اقدامی شایسته در این رابطه از سوی مسئولین کشورمان است. رئیس جمهور و وزیر امورخارجه  کشورمان در این راستا می‌توانند با رؤسای جمهور و وزرای امور خارجه کشورهای اسلامی به رایزنی پرداخته و توجه سازمان‌ها و کشورهای مختلف را به این امر معطوف دارند. تمرکز بر این موضوع در چنین فرصتی و در مقطع کنونی، قطعاً در جلوگیری از تکرار چنین فجایعی موثر خواهد افتاد.

4- بر اساس کنوانسیو‌ن‌های بین‌المللی چنانچه کشوری به اتباع سایر کشورها ویزا ارائه کند به معنی تامین امنیت آنهاست. طرح حقوقی - قضایی موضوع درگذشت جمع کثیری از حاجیان علاوه بر پیگیری در دادگاه‌ها و مجامع کشورهای مسلمان از جمله سازمان کنفرانس اسلامی، قابلیت پیگیری در دیوان کیفری بین المللی را نیز دارد.

بر اساس آموزه‌های قرآنی، کلیدداری خانه خدا از آن کسانی است که به خدا و پیامبر(ص) و روز جزا ایمان دارند و بر این اساس آل سعود ثابت کرده است که نه تنها به هیچیک از موازین اسلامی بلکه به هیچکدام از الزامات بشری نیز پایبند نیست. هر چند واقعه عید قربان بسیار تلخ و ناگوار بود، اما می‌تواند با اجماع و همدلی کشورهای اسلامی آغازی برای پایان دادن به سوء مدیریت و بی‌کفایتی سعودی‌ها در برگزاری مناسک حج باشد.