سلسله بحث های چند روز گذشته درباره نماز نگاهی به شیوه های اصلاح نماز از نگاه عارف و عالم بزرگ معاصر آیت الله بهجت بوده است. عالمان بزرگ دین و اولیای الهی به واسطه این که خود به مقام تقرب دست یافته اند و راه ملکوت را در پیش گرفته اند، نسخه های شفابخش برای درمان امراض روحانی و زدودن حُجُب و ظلمات از قلب و ذهن و ضمیر آدمی ارائه می کنند و صد البته وقتی نماز نردبان و بال صعود به ملکوت است مهم خواهد بود که بدانیم چگونه این مرکب آسمانی را از آفات به دور نگه داریم.

توسل به حضرت ولی عصر (عج) برای اصلاح نماز

آیت الله بهجت در بخشی از بیانات خود به نکته مهمی در جهت اصلاح نماز و نزدیک شدن نمازگزار به نماز حقیقی اشاره می کنند و می گویند: "از راه‎های اصلاح نماز، توسل جدی در حال شروع به نماز به حضرت ولی عصر(عج) است."

عموم ما به این مطلب اشراف و اذعان داریم که فلسفه توسل به معصومین علیهم السلام و حضرات ائمه چیست. چرا از ما از رسول الله (ص) و معصومین علیهم السلام مدد می گیریم. پرواضح است که آن ها پذیرفته شدگان درگاه الهی هستند و نزد خداوند، وجیه و صاحب رو و آبرو هستند. از این رو است که ما در دعای توسل می خوانیم که "یا وجیها عند الله اشفع لنا عندالله. " همچنان که در عالم روابط انسانی، جاهل از عالم کمک می گیرد و به او رجوع می کند تا گرهش گشوده شود و رجوع جاهل به جاهل خود رقمی از جهل به شمار می رود در عالم معنا و معنویت نیز افتادگان و خستگان راه طلب باید از راه یافتگان به سرمنزل مقصود کمک بگیرند و به آن ها متوسل شوند. از همین روست که آیت الله بهجت به عنوان یک عارف روشن ضمیر می فرماید اگر کسی به دنبال اصلاح نمازش می گردد به حضرت ولی عصر عجل الله که ناظر به اعمال ماست متوسل شود و از حضرت بخواهد که زمینه این تحول روحی و معنوی را در او پدید آورد.

با پراکندگی حواس نمی توان به حضور قلب رسید

اما احساس لذت از نماز به گونه ای که به تعبیر آیت الله بهجت نمازگزار به گونه ای نماز بخواند که انگار در حال تناول حلوای شیرینی است چگونه پدید می آید؟ ایشان در این باره می فرمایند: "یکی از عوامل حضور قلب این است که: در تمام بیست و چهار ساعت، باید حواسّ  - باصره، سامعه و ... -  خود را کنترل کنیم؛ زیرا برای تحصیل حضور قلب، باید مقدماتی را فراهم کرد. باید در طول روز، گوش، چشم و هم چنین سایر اعضا و جوارح خود را کنترل کنیم."

این یک حقیقت برجسته است که آدمی با پراکندگی هوش و حواس به مقصد نمی رسد. کسی را تصور کنید که می خواهد از نقطه ای به نقطه دیگر برسد. اگر او در این سفر، هوش و حواس خود را جمع نکند و تابلوها را نخواند و خواب و بیدار پیش برود، به مقصد نخواهد رسید. چون راه هر لحظه ممکن است به شکلی درآید و اگر راهرو نتواند شرایط راه را بسنجد و تصمیم متناسب با آن شرایط بگیرد در آن صورت به مقصد و مقصود نخواهد رسید. در راه های معنوی و سلوک حقیقت نیز چنین مثالی صدق می کند. اگر راهرو  و سالک الی الله حواس خود را ضبط نکند و چشم و گوش خود را مهار نکند چگونه می تواند نمازی حقیقی را به جای بیاورد. از همین رو است که آیت الله بهجت توصیه می کنند که یکی از عوامل حضور قلب این است که: "در تمام بیست و چهار ساعت، باید حواسّ  - باصره، سامعه و ... -  خود را کنترل کنیم؛ زیرا برای تحصیل حضور قلب باید مقدماتی را فراهم کرد. باید در طول روز، گوش، چشم و هم چنین سایر اعضا و جوارح خود را کنترل کنیم."

جز در راه حق نبیند و نشنود

پس نمازگزاری که می خواهد نمازی شایسته و با حضور قلب به جا بیاورد در بیرون از نماز هم باید بتواند آن حالت خشوع در برابر حق را مراعات کند. به این معنا که گوش و چشم خود را تربیت کند چون هر گناهی که از ناحیه چشم و گوش و قلب بر انسان وارد می شود نوعی جسارت به درگاه الهی شمرده می شود چون مسلمان می داند که عالم، تجلی حضور خداوند است و خداوند سمیع و بصیر است و همه چیز را می بیند و می شنود بنابراین کسی که واقف به این حقیقت باشد چشم و گوش و قلب خود را به گونه ای ضبط می کند که جز در راه حق نبیند و نشنود و مجسم نکند.

وقتی پیامبر می فرمودند: ارحنی یا بلال

آیت الله بهجت در بخش دیگری از بیانات شان به این نکته مهم تصریح می کنند: همین نماز را که ما با تهدید به چوب و تازیانه و عقوبت جهنمی شدن در صورت ترک آن، انجام می‎دهیم، آقایان – اولیاء- می‎فرمایند: از همه چیز، لذیذتر است.

حقیقت آن است که به میزانی که حبّ خداوند در قلب انسان پدیدار می شود، اعمال و فرایض دینی هم از صورت تکلیف و مشقت بیرون می آید و رنگ و بوی لذت را به خود می گیرد. در احوالات پیامبر (ص) نوشته اند که وقتی هنگام نماز می شده است، چهره پیامبر به وضوح شاداب تر می شده و به بلال می گفته اند "اَرِحنی یا بلال / راحت مان کن ای بلال." یعنی بلال وقت نماز شده است و اذان بگو تا دوباره در آن چشمه های قرب جان مشتاقان شستشو داده شود.  رسول الله (ص) که بالاترین درجه تقرب به حق را داشته اند چنین با نماز روبرو می شدند و نماز را مایه فراخ و تفرج جان و راحتی می دانسته اند. پس رمز بزرگ هم در همین جاست که آدمیان به میزانی که بتوانند به مقام و جایگاه تقرب برسند در آن صورت چهره نماز از صورت یک تکلیف و مشقت به صورت مایه راحتی و گشت و گذار در باغ های معنا تغییر خواهد کرد.