نگاهی به مراسم های ویژه حرم مطهر امام رضا(ع)

عقیق: در بارگاه رضوی تشریفات و آیین‌های خاصی وجود دارد که روزانه یا در مناسبت‌‌های مختلف توسط خدام انجام می‌شود. این آیین‌ها به‌شدت مورد علاقه زائران است. مطمئناً دوست دارید چیزهای بیشتری درباره این آیین‌های باشکوه بدانید. در ادامه  توضیحات مختصری درباره مراسم‌های خاص بارگاه حضرت رضا علیه السلام آمده است.

آیین غبارروبی ضریح مطهر

مراسم «غبار روبی» یکی از پرشکوه‌ترین مراسم در بقعه منور رضوی است که با تشریفات و مقدمات مخصوص، چند نوبت در سال، همزمان با اعیاد مذهبی مانند عید سعید فطر و یا میلاد مسعود ائمه معصومین برگزار می‌شود. برای انجام این مراسم، در روز و ساعتی معین حرم را قرق می‌کنند؛ به این ترتیب که ابتدا حریم رضوی را کاملاً خلوت می‌کنند و درهای ورودی آن را می‌بندند. پس از آن، در ضریح توسط تولیت آستان باز می‌شود. نذورات مردم را در کیسه‌های مخصوص قرار می‌دهند تا به خزانه منتقل کنند. آن‌گاه درون ضریح و مضجع منور رضوی، با عطر و گلاب شستشو می‌شود. طنین تلاوت روح‌بخش قرآن کریم توسط قاریان ممتاز و مداحی و مرثیه‌سرایی برای اهل بیت علیهم السلام، از آغاز تا پایان این آیین بر فضا حکم‌فرماست. در پایان از طرف تولیت آستان، به هر یک از دعوت‌شدگان، هدیه‌ای شامل مقداری غبار داخل ضریح و نبات متبرک اهدا می‌شود.

  مراسم صفه

مراسم صفه همه روزه در دو نوبت، نیم ساعت قبل از طلوع آفتاب و بلافاصله بعد از نماز مغرب و عشاء، توسط خدام و فراشان کشیک روز، در دار الحفاظ یا دار السلام برگزار می‌شود. در این مراسم علاوه بر تلاوت قرآن کریم، مدیحه ۱۴ معصوم یا دوازده امام از منشآت خواجه نصیر طوسی نیز خوانده می‌شود. برای برگزاری این آیین زیبا، ابتدا مقدمات مراسم توسط فراشان در مکان خاص انجام می‌شود. پس از آن تعداد چهارده رحل، لاله و قرآن در دو طرف رواق چیده می‌شود.

حفاظ پس از ورود به رواق، با نظمی خاص پشت رحل‌‌ها می‌نشینند و آماده آغاز مراسم و خواندن فقرات ۱۴ گانه مدیحه می‌شوند. با ورود خدام به رواق و جای گرفتن سرکشیک و معاون وی در وسط و بالای رواق و استقرار بقیه خدام در دو طرف آن‌‌ها، مراسم آغاز می‌شود. در این هنگام حفاظ پس از تلاوت حدود یک جزء قرآن، هرخادم، یک مدیحه از ۱۴ مدیحه را با صدای بلند و زیبا می‌خواند. آن‌گاه که به نام مبارک علی بن موسی الرضا علیه السلام رسیدند، همگی قیام می‌کنند و پس از ادای احترام دوباره می‌نشینند و مراسم را ادامه می‌دهند. به مجرد شروع مدیحه چهاردهم و بیان نام مبارک حضرت قائم آل محمد علیه السلام، بار دیگر همگی قیام و عرض ادب می‌کنند. پس از تمام شدن قرائت ۱۴ مدیحه، در حالی‌که خدام و فراشان در یک صف ایستاده‌اند، خطیب حفاظ، خطبه پایانی را می‌خواند.

  تحویل کشیک خدام

مراسم تحویل کشیک، مراسمی است که خدام در موقع تحویل کشیک به یکدیگر انجام می‌دهند. هر روز پس از پایان مراسم صفه، در حدود یک ساعت بعد از طلوع آفتاب که مدت خدمت کشیک قبلی تمام و نوبت کشیک بعدی فرا می‌رسد، تمام خدمه هر دو کشیک، اعم از خادمان و فراشان و دربانان، در رواق گنبد حاتم خانی، دارالسعاده یا دارالحکمه حاضر می‌شوند و در دو صف به ترتیب، خدام، دربانان و فراشان با حالت خضوع و خشوع و احترام، مقابل هم می‌ایستند. در این موقع، سرکشیک خدام یا معاون وی که خدمتش به اتمام رسیده و در اول صف و نزدیک روضه منوره قرار دارد، با صدای رسا خطبه‌ای در ستایش پروردگار و ثنای ائمه اطهار علیه السلام و ذکر نام مبارک حضرت ثامن الائمه علیه السلام و امام زمان عجل الله فرجه الشریف و طلب مغفرت برای همه مسلمانان قرائت می‌کند. بعد از خواندن خطبه، تمام خدمه از این‌که توفیق این خدمت‌گزاری نصیبشان شده، سجده شکر به‌جا می‌آورند و پس از آن، خدمه کشیکی که خدمتشان به پایان رسیده، با خدمه‌ای که خدمتشان شروع شده، مصافحه می‌کنند.

 مراسم خطبه‌خوانی شب‌های شهادت

مراسم خطبه شب‌های شهادت در دو شب از ایام سال، یعنی شب عاشورا و شب شهادت حضرت رضا علیه السلام، در صحن‌های انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی توسط خدام برگزار می‌شود. این مراسم از باشکوه‌ترین آیین‌هایی است که در حرم مطهر برگزار می‌شود. قبل از فرا رسیدن این شب‌‌ها، تولیت آستان قدس رضوی از مقامات کشوری و لشکری و رجال و خانواده معظم شهدا و ایثارگران و خدمه دعوت می‌کند که بعد از اقامه نماز مغرب و عشا در رواق دار الحکمه حضور داشته باشند.

در این شب‌‌ها، مراسم با سخنرانی یک واعظ آغاز می‌شود و پس از ذکر مصیبت، مدعوین به صحن انقلاب اسلامی که پیش از آن، دور تا دور آن خدمه با شمع‌هایی در دست ایستاده‌اند، وارد می‌شوند. در این صحن خدمه که شامل خادمان، فراشان، دربانان و کفشداران می‌شوند، با نظم خاص در جایگاه مخصوصی در ایوان نقاره‌خانه قرار می‌گیرند. پس از آن حفاظ با در دست داشتن لاله و شمع روشن، با حال حزن و اندوه و با لباس خدمت، دسته جمعی از مقابله خدمه و سایر مدعوین عبور و خطبه‌خوانی می‌کنند. خطبه با نام مبارک امام زمان عجل الله فرجه الشریف ادامه پیدا کرده و با ذکر نام رهبر معظم انقلاب تمام می‌شود.

 مراسم شام غریبان

این مراسم در دو شب از شب‌های سال یعنی شب‌های بعد از شب شهادت امام حسین علیه السلام و امام رضا علیه السلام برگزار می‌شود. در شب بعد از شهادت که شام غریبان نام دارد، تمام خدمه آستان قدس رضوی اعم از خدام، فراشان، دربانان، کفشداران و حفاظ، در سازمان مرکزی آستان قدس رضوی (دارالتولیه) جمع می‌شوند وا شعار حزن انگیزی را که باید با هم در مسیر بخوانند، تمرین می‌کنند. بعد از نماز مغرب و عشا، با نظمی خاص در حالی که ۱۴ نفر از دربانان با در دست داشتن لاله‌هایی در دو طرف، پشت پرده ویژه خدام بارگاه منور رضوی و جلوی هیئت خدام قرار می‌گیرند، حرکت می‌کنند. خدام، فراشان، دربانان و کفشداران با شمع‌های روشن در دست، در صف‌های مرتب، نواهای حزن‌انگیزی را می‌خوانند و به طرف حرم مطهر رضوی حرکت می‌کنند. پس از ورود به صحن جمهوری اسلامی و استقرار در محل‌های از پیش تعیین شده که با نرده مشخص می‌شوند، به محضر امام رضا علیه السلام تسلیت می‌گویند و مراسم بعد از مداحی مداحان اهل بیت و کسب فیض، به پایان می‌رسد.

 آیین گل‌آرایی

بر اساس یک سنت دیرینه، گل‌های روی ضریح مطهر حضرت رضا علیه السلام هر روز صبح توسط سر کشیک خدام حرم مطهر تعویض و گل‌های تازه جایگزین می‌شود. هر روز صبح قبل از ساعت هشت، چهار دسته گل زیبا در چهار گوشه بالای ضریح مطهر قرار می‌گیرد و گل‌های روز قبل به فراشان حرم مطهر تحویل می‌شود.

این گل‌ها که در گلدان‌های فلزی با روکش طلایی قرار دارند، از مرغوب‌ترین انواع گل‌ها هستند که در سازمان باغات آستان قدس رضوی آماده و در اولین ساعات هر روز به حرم مطهر منتقل می‌شود. گل‌های مورد استفاده در ضریح مطهر از انواع شاخه بریده شامل گلایل، مریم، میخک، رز، ژرورا، مارگریت و زنبق انتخاب می‌شود که گل‌هایی مقاوم و زیبا بوده که طی ۲۴ ساعت با وجود ازدحام جمعیت و گرمای سطوح فوقانی ضریح مطهر، با طراوت باقی می‌مانند. گل‌های جمع‌آوری شده نیز، توسط فراشان حرم مطهر همراه با زیارت‌نامه مخصوص حضرت رضا علیه السلام بسته‌بندی می‌شود و این بسته‌ها هر روز صبح در مراسم خاصی در دارالقرآن آستان قدس رضوی واقع در صحن جمهوری حرم مطهر، به عنوان سوغاتی معنوی به زائرین اهدا می‌شود.

    آیین نقاره‌نوازی

در طول سال به غیر از ماه‌های محرم و صفر و ایام سوگواری، دو بار در شبانه‌روز، نوبت‌چیان رسمی آستان قدس رضوی نقاره می‌زنند. زمان نقاره‌نوازی دقایقی پیش از طلوع و غروب آفتاب است که طبل و کرنا با آهنگی خاص نواخته می‌شود و با نواختن آخرین ضربت، طلوع و غروب خورشید را اعلام می‌کنند. علاوه بر این، در عیدهای مذهبی و روزهای ولادت ائمه اطهار علیه السلام نیز نقاره شادمانی نواخته می‌شود. هنگام بروز کراماتی از حضرت نیز نقاره شکوه و عظمت دربار رضوی به صدا در می‌آید. نقاره‌نوازی در آستان قدس رضوی از اواسط قرن نهم آغاز شد. در سال ۸۶۰ ه. ق که میرزا ابوالقاسم بابر، نوه گوهرشاد از هرات به مشهد آمد، دستور داد در باغ حرم نقاره بزنند. از آن به بعد تاکنون در دوره‌های مختلف نقاره‌نوازی ادامه دارد.

مراسم جاروکشی خدام

جاروکشی روضه منوره و رواق‌ها پس از برگزاری مراسم تحویل کشیک هر روز صبح برگزار می‌شود؛ به این ترتیب که جاروهای دسته کوتاه را در سینی بزرگی می‌گذارند و پس از پایان مراسم، خادمان و فراشان، جاروکشی را با مداحی آغاز می‌کنند.


در مراسمی مشابه نیز، خدام با لباس‌های یکدست سرمه‌ای، جاروهای دسته بلند را برای جاروکشی در صحن‌ها بدست می‌گیرند و همراه آن اشعاری را در توفیق خدمت گزاری در بارگاه منور رضوی، می‌سرایند که صحنه‌های تماشایی را در نظر زائران به نمایش می‌گذارد.