آسیب شناسی سبک زندگی امروز با تاملی در سیره پیامبر(ص)

عقیق: حجت الاسلام محسن ادیب بهروز، عضو هیئت علمی دانشکده پزشکی دانشگاه تهران در تحلیل و بررسی سبک زندگی پیامبر اسلام صل الله علیه و آله و الگوگیری از ایشان در زندگی امروز گفت: با توجه به این حقیقت که حضرت رسول الله (ص) فردی منحصربفرد در عهالم هستی بشمار می رود، طبعا در رابطه با گزارشاتی که از زندگی ایشان نقل می شود می یاست لوازمات و اصولی را مورد توجه قرار داد. نخستین اصل توجه به این نکته که ما نمی توانیم مانند ایشان زندگی کنیم، چرا که ایشان همچنانکه در کمالات خود در عالم هستی بی نظیر است، در رفتارهای دورن زندگی با دیگران نیز قابلیت هایی دارد که انسانهای غیر از انبیا نمی توانند آنگونه باشند و منشا اصلی هر رفتارنیز قابلیت های افراد است.

وی افزود: هنگامی که من از فردی انتظاراتی دارم باید قابلیت های او را نیز در نظر داشته باشم، بی توجهی به همین اصل است که ما را همانند یک بازیگر در تقلیدهای مقطعی قرار می دهد. یک بازیگر نمی تواند به طور دایم نقش ایفا کند، اما بصورت مقطعی می توان نقش بازی کرد. بنابراین بروز یک رفتارخاص از فرد بدون درنظرگرفتن قابلیت های او، نقش بازی کردن است و نقش در کوتاه مدت پاسخگو خواهد بود.

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: بررسی زندگی پیامبر صل الله علیه و آله به این معنا نیست که دقیقا مانند ایشان زندگی کرد. در بررسی زندگی حضرت باید توجه داشت که این گزارشها براساس نگاه و برداشت انسان های بیرونی، بیان می شود. یعنی فردی برای ما از نوع رفتارهای پیامبر گزارش داده است اما این که این گزارش چقدر توانسته عمق رفتار پیامبر را انتقال دهد جای تامل و دقت دارد. این گزارشها غالبا تحت بیان و نگاه انسانهایی است که شاید چندان با کمالات پیامبر ارتباط و تناسب زیادی ندارند.

حجت الاسلام ادیب را بیان راهکارهای در امان ماندن از این آسیب گفت: برای پرهیز از این آسیب می بایست به گزارش هایی استناد کرد که از سوی معصوم بیان شده است. چرا که در گزارش های معصوم این دغدغه که ممکن است برداشت بیننده ناقص یا خطا بوده باشد وجود ندارد. بنابراین در بررسی گزارشات و نقل ها می بایست یک مبنای قرانی وجود داشته باشد. مسئله دیگر توجه داشتن به تفاوتهای میان این کپی برداری الگویی و نتایج حاصل از رفتار پیامبر است. ما باید واقع نگر بوده و سطح توقع از خود را واقعی در نظر بگیریم نه ذهنی و رویایی.

وی یادآور شد: پیامبر در زندگی دنیایی همانند انسان های عادی زندگی می کرد همچنانکه در قرآن نیز به این مسئله اشاره شده است «ما کان محمد الا بشر مثلکم...» اما در گزارشهای زندگی پیامبر یک مستند روایی از معصومین وجود دارد که واسطه اول آن حضرت رضا علیه السلام هستند. ایشان از پدر بزرگوارشان حضرت موسی بن جعفر و علیه السلام و ایشان از امام صادق علیه السلام و همین طور از امام پیش از خود تا امیر المومنین علیه السلام و ایشان از شخص رسول خدا صل الله علیه و آله نقل کرده اند که حضرت فرمودند: «أحسن الناس إیماناً أحسنهم خلقاً و ألطفهم باَهله، و اَنا اَلطفکم باَهلى» نیکوترین مردم از نظر ایمان، خوش خلق‌ترین و با لطفترین آنها نسبت به اهل خویش است و من لطیف ترین شما به اهل بیت خویش هستم.

عضو هیئت علمی دانشکده پزشکی دانشگاه تهران در تشریح این حدیث گفت: بر اساس فرمایش پیامبر خدا صل الله علیه و آله رفتار ایشان نسبت به خانواده خود لطیف ترین و باظرافت ترین برخوردها و تمام برخوردها از لطافت و ظرافتی عمیق برخوردار بوده است که نظیری نداشت. بعبارت دیگر حتی در میان انبیا و شاید سایر معصومین، شخص دیگری را سراغ نداریم که تا این حد با خانوده با لطافت و ظرافت برخورد کرده باشند. بنابراین آنچه از این فرمایش حضرت بدست می آید آنست که پیامبر از هرگونه عمل و عکس العملی کاملا و به شکل صددرصد مراقبت می کردند تا مخاطبان این رفتار بهره کمالی از آن ببرند نه بهره نقصی.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: امروز یکی از مشکلات ما در سبک زندگی آنست که رفتار من بدون توجه به آثار یا آسیب های آن برای مخاطب، انجام می شود یعنی من اهمیتی نمی دهم که این رفتار چه واکنشی در وجود، رفتار یا چهره و یا حتی ذهن مخاطب ایجاد می کند، من تنها رفتار خود را انجام می دهم و نهایتا نزد خود اینگونه محاسبه می کنم که رفتار من کاملا درست و بجا بوده است. اما این رفتار در برداشت شخصی من و با ذهنیت من درست و بجا انجام شده اما آیا رفتار من باعث ایجاد ذهنیتی خاص در مخاطب نمی شود؟ آیا او را دچار تردید و سرگردانی نمی کند؟ آیا نظام خانواده را متشنج نمی کند؟

حجت الاسلام ادیب تاکید کرد: در سیره پیامبر این گونه نیست. تعبیر حدیث واژه «لطافت» است «انا الطفکم» این لطیف برخورد کردن یعنی انسان نهایت روانشناسی و جامعه شناسی را در برخورد با مخاطب رعایت می کند.از سوی دیگر این حدیث مراحلی را نیز به ما پیشنهاد می دهد که برای پایمبرگونه زندگی کردن چه باید کرد؟در ابتدا می فرماید «احسن الناس ایمانا» از جهت ایمان جز بهترین ها باشید نمی فرماید مومن شوید بلکه فرض برآنست که مومن هستیم اما باید جزء بهترین ها باشیم. ایمان ذهنی نیست بلکه آثار آن در رفتار انسان ظاهر می شود. بنابراین «احسنهم خلقام» یعنی بهترین در ایمان کسی است که در رفتار، بهترین باشد. کسانی که جزء بهترینها شناخته می شوند باید دید که آیا در خانوداه نیز با لطافت و ظرافت برخورد می کنند؟

وی خاطرنشان کرد: شاخصه سنجش بهترین ایمان، بهترین اخلاق است. حضرت نمی فرماید بهترین فرد آنست که لطیف باشد، می فرماید «لطیف ترین». یعنی در سبک زندگی اسلامی، نوع رفتار و برخورد با خانواده می بایست با ظرافت و لطافت همراه باشد. این که در زندگی راست و درست بگوییم، بسیار عالی است اما این حداقل هاست در موضوع لطافت زندگی نیز، سطحی بالاتر از این مطرح است. یعنی با ظرافت و لطافت برخورد را آغاز کردن اما لطافتی که حد پایانی ندارد.

این کارشناس مسایل دینی افزود: «الطف» یعنی هرچه در این مسیر به جلو پیش می روی، همچنان جای حرکت داری. چرا که پیامبر خود را مثال زده و بعنوان الگو معرفی می کنند. شاید برخی، این مسیر را مقصدی سخت و دشوار بدانند. اما از سویی دیگر حضرت می فرماید: بهترین انسانها از نظر اخلاق آن است که با خانواده خود بهترین باشد، منظور از این روایت رعایت حقوق نیست. اینکه همسری حقوق همسر خود را رعایت کند، هنر نیست. چون حق را باید داد. اما حضرت می فرمایند «خیرکم لاهله» یعنی قانون عمل و عکس العمل در زندگی مطرح نیست.

حجت الاسلام ادیب با اشاره به معظلات زندگی امروز خاطرنشان کرد: امروز سبکی در زندگی ما بوجود آمده است بنام «اصل عمل و عکس العمل» یعنی مطابق عملی که می بینیم عکس العمل نشان می دهیم. اگر همسر من به خانواده من احترام می گذارد من نیز به خانوده ایشان احترام می گذارم اما اگر بی توجهی کرد من نیز بی توجهی می کنم در صورتی که در سبک زندگی پیامبر این گونه نیست. پیامبر می فرماید شما بهترین باشید یعنی هرآنچه خوبیست انجام دهید بنابراین در زندگی پیامبر ازقانون عمل و عکس العمل خبری نیست.بلکه یک قانون و سبک یکسویه جریان دارد.

وی افزود:در سبک «عمل و عکس العمل» قانون دوسویه است یعنی اگر سلام کردند سلام میکنم، اگر محبت دیدم محبت میکنم، اگرتوجه دیدم توجه می کنم. البته این رفتار را در یک نگاه مثبت می توان نتیجه گرفت. یعنی امروز و در سطح اجتماع ما افراد و خانواده هایی که از نظرما بسیار عالی محسوب می شوند، اینگونه عمل می کنند. در حالی که در زندگی پیامبر اساسا چنین چیزی دیده نمی شود. رسول خدا صل الله علیه و آله می فرماید بنگرید که چه چیزی برای خانواده خوبست نه این که آنها چه انتظاری دارند؟!

این استاد دانشگاه در تبیین بیشتر این رفتار در خانواده گفت: رسول خدا محور اصلی چنین رفتاری درخانواده را همسر می دانند. یعنی در این رفتار و سبک یکسویه، همسر بعنوان محور رفتار معرفی می شود. اجرای این سبک در خانواده در عین راحتی بسیار سخت و دشوار است. راحت از این جهت که ساده ترین روشی است که می تواند انسان را به کمال برساند و دشوار از آن جهت که من اگر در بیرون از خانواده در ادبیات رفتاری و گفتاری خود با دیگران با احترام برخور می کنم، این رفتار من با توجه به شرایط اجتماعی راحت است، چرا که عملی از آنها ندیده ام اما در خانواده دشوار خواهد بود از آن جهت که در خانواده این رفتار، یکسویه در نظر گرفته می شود، چرا که یک همسر چندین سال با فردی زندگی کرده، رفتارهای متعددی را از او مشاهده کرده، اما حال تصمیم می گیرد این رفتارها را فراموش کرده و به شکل یک طرفه رفتارها و برخوردهای کاملا صحیح و در کمال احترام داشته باشد. و برای این کار باید از ایمان بالایی برخوردار بود.