عقیق

نماز همچون قلب انسان پر از اسرار و شگفتی است که جز به مَحرَم نمودار نمی شود که گفته اند: پاک شو اول و پس دیده بر آن پاک انداز و البته :  لا یمسه الّا المطهّرون. علمای بزرگ شیعه همواره کوشیده اند با استعانت از روایات و احادیث معصومین علیه السلام، نقبی به رازهای نماز بزنند. از جمله این علما، فیلسوف و مفسر بزرگ معاصر آیت الله جوادی آملی است. "رازهای نماز"  اثر این عالم  به این معانی انداخته است.

برای تعقیب نماز، حدّ و مرزی خاص تعیین نشده چنان که نیایش های پیش از نماز، زمان و وقت مخصوصی ندارند و هر مقدار از آن را بنده ای که سالک راه معبود است می آورد یا واجب است و یا مستحب. بنابراین هر سخنی که بر زبان جاری می سازد و بدان نیایش می کند و یا هر آیه ای که تلاوت می کند با عملی که انجام می دهد منافاتی ندارد. از این رو او همیشه در نماز است و صحیح است به قصد اقتدا به بزرگان مکرّم دین که خداوند آنان را اسوه و الگوی نیکوی مردم قرار داده بگوید: "انّ صَلاتی و نُسُکی و مَحیای و مَماتی لله ربّ العالمین / بگو در حقیقت نماز من و - سایر-  عبادات من و زندگی و مرگ من برای خدا، پروردگار جهانیان است."

هرکه آهنگ او خدا باشد او از خداست

این بنده شایسته جز به وجه الله اهتمام نمی ورزد زیرا او روح خداست چنان که صادق مصدّق، حضرت امام جعفر صادق علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم نقل می کند، ایشان فرمود: "مَن اَصبَحَ مِن اُمّتی وَ هَمّه غَیر الله فَلَیس مِن الله / کسی  از امّت من که شب را به صبح آورد و آهنگ و تصمیم او غیر خدا باشد او از خدا نیست."  این حدیث دلالت دارد هرکه آهنگ او خدا باشد او از خداست یعنی از وجه خاص اوست.

این گفته محک و معیاری دارد که هر سالکی باید خویش را با آن بسنجد تا بر او روشن شود از خداوند باقی است تا پایدار بماند یا از غیر او و فانی شدنی است؟ این میزان همان سخن نورانی امام صادق علیه السلام است که فرمود: "مَن اَرادَ اَن یَعلم مالَه عِندَ الله فَلیَنظُر ما لله عِنده / آن کس که می خواهد بداند برای او چه چیزی نزد خداوند است باید بنگرد چه چیزی برای خدا نزد اوست؟" زیرا دل، آینه حضرت مقلّب القلوب است چنان که او نیز آینه دل، بلکه برای همه کس جز خویش آینه است چون تنها با خداست که هر آنچه غیر اوست کشف و نمودار می شود.

چه کسی در آینه دلش جز خدا نمی بیند؟

بنابراین کسی که می خواهد ببیند چه چیز نزد خداوند دارد باید در قرآن دل خویش تدبّر کند که اگر قلب شایسته ای باشد خداوند در آن ایمان را می نگارد و آن را با روح خویش تأیید می فرماید آن گاه وقتی بنده آینه دل خویش را مشاهده کرد و آن را ژرف کاوید آنچه را در دل به نگارش درآمده یا از آنچه نزد خداوند است نمودار شده می یابد زیرا قلب مؤمن آینه خداوندی است که دارای اسمای شریف مؤمن – المؤمن مرآه المؤمن - ، مهیمن، عزیز، جبّار و متکبّر است. پس در آینه دل او هرآنچه در آینه پروردگارش تجلی یافته منعکس می شود و با این مقیاس و میزان پی می برد که آیا او نزد خداوند شأن و مقامی دارد و نزد او آبرومند است یا نه؟ گرچه همه تلاش چنین بنده ای خداست و به ما سوای او نمی پردازد ولی هنوز در آینه دلش آنچه را نزد خداست می نگرد پس او اکنون نظر به دل خویش و تصویری دارد که حاکی از ما عندالله است از این رو هنوز به درجه ای نرسیده که جز خدا را نبیند.

رازهای تعقیب نماز چیست؟

چون تعقیب مشقّتی افزون بر نماز واجب است نمازی که خود نیز جز بر فروتنان گران و دشوار است، اثر مهمی در دوام عبادت دارد از این رو از امام صادق علیه السلام درباره آن وارد شده که فرمود: "ما عالج النّاس شیئا اشدّ من التعقیب / هیچ چیز شدیدتر و سریع تر از تعقیب مردم را درمان نمی کند."

پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم درباره اهمیت تعقیب می فرماید: "مَن اَدّی الله مَکتوبه فَلهُ فِی اَثرها دَعوه مُستجابه / کسی که برای خداوند نماز واجبی انجام دهد - در پی نمازش - تعقیب و نیایشی است که به اجابت مقرون است و به سود او خواهد بود."

امام صادق علیه السلام می فرماید: "ثَلاثُ اوقات لا یُحجُب فیها الدّعاء عَن الله تعالی فی اثر المکتوبه و عند نزول المَطَر و ظهور معجزه لله فی ارضه / در سه وقت نیایش به درگاه خداوند متعال را حاجب و مانعی نیست و به اجابت می رسد. نیایش در تعقیب نماز واجب، و هنگام بارش باران و آنگاه که نشانه اعجازآمیزی از خداوند در زمین ظاهر شود."

امام صادق علیه السلام می فرماید: "مَن صلّی صَلاه فَریضه و عقّب الی اخری فَهُوَ ضیف الله - عزّوجلّ - و حقّ علی الله اَن یُکرم ضَیفَه / کسی که نماز واجب به جای آورد و تا وقت نماز واجب دیگر همچنان در تعقیب نماز باشد او مهمان خداست و بر خداوند است که مهمانش را گرامی بدارد."

افزون بر این که خدا از ترک تعقیب، نهی فرموده زیرا این پندار را پیش می آورد که بنده بی نیاز از خدای متعال است چون پیامبر اکرم صلی الله علیه  وآله و سلم فرمود:  "اِذا فَرغ العَبد مِن الصَّلاه و لَم یَسأل الله حاجته، یَقول الله تعالی لِلمَلائکته: اُنظروا الی عَبدی فَقد اَدّی فَریضتی وَ لَم یَسأل حاجَته مِنّی، کَانّه قَد استَغنی عنّی، خُذوا صَلاته فَاضرِبوا  بِها وجهه / وقتی بنده از نماز فارغ آمد و از خداوند درخواست حاجتی نکرد خدا به فرشتگان خویش می فرماید به بنده من بنگرید واجب مرا ادا کرد و حاجت خود را از من نخواست گویا از من بی نیاز شده نمازش را بگیرید و به صورتش بزنید."

امام صادق علیه السلام در جواب کسی که از او پرسید: من بلافاصله پس از نماز در پی نیاز و کارم می روم ولی دوست دارم به تعقیب نمازم بپردازم فرمود: "ان کنت علی وضوء فانت معقّب / اگر با وضو باشی گویا در حال تعقیب نماز هستی."

رازهای تسبیح حضرت فاطمه زهرا (س)

آنچه گفته شد اجمال سخن در اصل تعقیب و برتری آن بود اما آنچه در روایات که در تعیین تعقیب و برخی از اسرار آن آمده به شرح زیر است:

حریز از زراره از امام باقر علیه السلام نقل می کند که فرمود: "وقتی سلام نماز گفتی سه بار دست هایت را به تکبیر بالا بر". شاید راز بالا بردن دست ها این باشد که جان نیز چون شکل ظاهری بالا رفتن دست ها بالا می رود و حجاب برطرف می شود چنان که شاید راز سه مرتبه تکبیر گفتن همان یاشد که در خلال بحث های پیش اشاره شد که راز سه مرتبه تکرار کلمه وحده در توحید، اعلام به مراحل سه گانه توحید ذاتی، وصفی و فعلی است. در این جا نیز چنین است و سه مرتبه تکبیر نشان می دهد خدای سبحان بزرگ تر از آن است که چیزی بتواند در ذات، وصف و فعل، شریک و انباز او گردد. البته آنچه گفته شد با این حدیث منافات ندارد که درباره تسبیحات حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها وارد شده و می فرماید: "ما عُبد الله بشی ء من التمجید افضل من تسبیح فاطمه علیها السلام و لو کان شی ء افضل منه لَنَحِله رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم من فاطمه سلام الله علیها / خداوند سبحان با هیچ ذکری برتر از تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها پرستیده و ستایش نمی شود و اگر چیزی برتر از آن وجود می داشت پیامبر خدا همان را به حضرت فاطمه  (س)بخشیده بود ."

نیز فرمود: "مَن سَبَّح تسبیح فاطمهَ فقد ذکر الله الذّکر الکثیر / کسی که با تسبیح حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها خداوند را تسبیح گوید با ذکر فراوان خدا را یاد کرده است."

این احادیث به منزله شرح آن متن - حدیث اول -  و بازشده آن است و اختلاف دو دسته روایات اختلاف به اجمال و تفصیل است از این رو بین این دو تنافی نیست.

برای اهمیت تسبیح حضرت فاطمه علیها السلام، امام صادق علیه السلام می فرماید: "انّا نامر صبیاننا بتسبیح فاطمه علیها السلام کما نامرهم بالصّلاه / ما همان گونه که فرزندان مان را به نماز فرمان می دهیم به تسبیح حضرت فاطمه علیها السلام نیز امر می کنیم. "

منبع:شبستان