امامی که زیارتنامه را منبر بصیرت افزایی کرد

عقیق:رسول قلیچ، عضور هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در رابطه با «زیارت غدیریه» که از امام هادی علیه السلام نقل و املا شده است گفت: زیارت غدیریه یکی دیگر از چشمه های جوشان علوم اهل بیت است که متاسفانه به اندازه دیگر زیارت های مشهور مانند جامعه کبیره و یا امین الله رواج ندارد. این زیارت نامه، که از معدود زیارت نامه های با سند معتبر است در حقیقت زیارت نامه ای است که امام هادی علیه السلام در زیارت قبر جد بزرگوارشان امام علی علیه السلام خوانده اند.
وی افزود: این زیارت در سفری که امام توسط معتصم خلیفه عباسی از مدینه به سامرا احضار شده بودند قرائت شده که حضرت از فرصت استفاده کرده و قبر امام علی علیه السلام را در نجف زیارت کردند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه د ربیان منابع و اسناد این زیارتنامه تصریح کرد:
این زیارت نامه را اولین بار محمد بن مشهدی، عالم شیعی متوفای سال 610 در کتاب خود با نام المزار آورده است. وی دو سند برای این زیارت نامه ذکر کرده که نخستین سند کامل نیست اما سند دوم را می توان یکی از معتبرترین اسناد موجود در بین زیارتنامه ها و حتی دیگر احادیث دانست.

قلیچ در توضیح بیشتر در رابطه باسند این زیارت نامه گفت: سندی که محمد بن مشهدی در کتاب خود نقل کرده اینگونه است: از أبو الفضل شاذان بن جبرئیل القمی، از عماد الدین محمد بن أبی القاسم الطبری (مولف کتاب بشارة المصطفی)، از أبی علی طوسی، از پدرش شیخ طوسی، از شیخ مفید، از أبی القاسم جعفر بن قولویه، از شیخ کلینی، از علی بن إبراهیم ، از پدرش ابراهیم بن هاشم، از أبی القاسم بن روح وعثمان بن سعید عمری ، از امام حسن بن علی عسکری، از پدرش امام هادی صلوات الله علیهما.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: با وجود این که این مقال، جای بحث تخصصی شناخت سلسله سند نیست، اما باید اشاره نمود تمامی افراد حاضر در سند از شاذان بن جبرئیل قمی گرفته تا ابراهیم بن هاشم همگی از بزرگان فقها و راویان شیعه در عصر خود بوده و هیچ شکی در وثاقت آنان نیست. آخرین افراد موجود در سند نیز دو نفر از نواب اربعه امام زمان هستند که خود در شمار معروفترین اصحاب امام حسن عسکری علیه السلام بوده اند.

این کارشناس تاریخ اسلام افزود: به همین دلیل است که میرزا حسین نوری در کتاب مستدرک الوسائل (ج19 ص 361) درباره این سند می گوید «وهذا سند لا یوجد نظیره فی الصحة» یعنی برای این سند همانندی در صحت و درستی وجود ندارد که بیانگر میزان اعتماد بالا به افراد حاضر در این سند است.

وی یادآور شد: پس از ابن مشهدی، سید عبدالکریم بن طاووس (متوفای 693) برادرزاده سید بن طاوس دانشمند معروف، در کتاب «فرحة الغری» به نقل از ابن مشهدی، این زیارتنامه را نقل کرده است. پس از وی نیز، شهید اول فقیه معروف شیعه در قرن هشتم در کتاب المزار خود و علامه مجلسی نیز در کتاب جامع روایی خویش، بحارالانوار این زیارتنامه را به نقل از شیخ مفید آورده است.

قلیچ با اشاره به اوضاع سیاسی زمان املای این زیارتنامه گفت: همانگونه که اشاره شد امام هادی علیه السلام این زیارتنامه را در سفر اجباری احضار به پایتخت خلافت عباسی یعنی سامرا در نجف املا کرده اند. با توجه به اینکه این احضار در دوره معتصم (خلافت از 218 تا 227) بوده، و اینکه امام جواد علیه السلام در دوره همین خلیفه در سال 220 به شهادت رسیده اند، می توان گفت این سفر در اوایل امامت امام هادی بوده است. از لحاظ اوضاع سیاسی در این دوره هنوز عباسیان در اقتدار بودند و هنوز دوره دوم حکومت آنان که با تسلط غلامان ترک از خلافت عباسی تنها نامی باقی مانده بود، آغاز نشده بود. شخصیت معتصم نیز فرد مقتدری بود که با خوی نظامیگری شکل گرفته بود و از این رو در همین اولین سالهای حکومت خود ابتدا امام جواد علیه السلام را به پایتخت خود احضار کرد و بعد از اندکی که امام جواد را به شهادت رساند، امام هادی را نیز احضار نمود تا بتواند امام شیعیان را کاملا در کنترل داشته باشد.