حاج محمد فراهانی:
عقیق: "محمد فراهانی" مداح اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در اجتماع عمومی بسیج مداحان خاطر نشان کرد؛ عصبانیت یکی از صفات زشت است که ممکن است گریبانگیر مداحان اهل بیت علیهم السلام شود؛ به این دلیل که گاهی به علت سنگین بودن فشار برنامه و یا عدم توجیه مستمع نسبت به آداب هیآت و یا مشکل سیستم صوتی و... اتفاقی بیفتد که مداحان عزیز در شرایطی قرار بگیرند که نسبت به این رذیله اخلاقی، آسیب پذیر باشند.این در حالی است که خداوند متعال یکی ازمهم ترین ویژگی های انسان های الهی و پارسا پیشه را کظم غیظ و عفو از مردم می شماردو می فرماید: «...الْكاظِمِينَ الْغَيْظَ وَ الْعافِينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِين»[1] «انسانهای با تقوا در هنگام عصبانیت خشم خود را فرو می برند و ازخطای مردم در میگذرند وخدا نیکوکاران را دوست دارد.» «کظم» در لغت به معنی بستن سر مَشکی است که ازآب پر شده باشد و به طور کنایه در مورد کسانی که از خشم و غضب پر می شوند ولی با آن مبارزه می کنند، به کار می رود.
تسلط بر خشم و غضب به قدری حائز اهمیت است که در شریعت اسلام به عنوان یکی از خصوصیات اصلی انتخاب همنشین از آن یاد شده است.
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
مَنْ غَضِبَ عَلَيْكَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَلَمْ يَقُلْ فِيكَ شَرّاً فَاتَّخِذْهُ لِنَفْسِكَ صَدِيقا.[2]
هر كس سه مرتبه از تو خشمگين شود و در باره تو بدى نگويد او را براى خود دوست انتخاب كن.
پیامدهای خشم و غضب
آشکار شدن زشتیها
خداوند ستار العیوب، زشتیهای ما را از نگاه مردم پنهان نموده است و حکمت الهی بر این تعلق گرفته است که بدین واسطه حرمت انسانها حفظ شود و قبح زشتیها با آشکار شدن آنها از بین نرود و اعمال و اخلاق ناشایست معمولی جلوه نکند، اما خشم و غضب رذیلتی است که باعث بروز زشتیهای پنهان انسان می شود و انسان خشمگین رذیلتهای پنهانی خود را آشکار می کند.
امير مؤمنان عليه السلام می فرمایند:
الْغَضَبُ يُرْدِي صَاحِبَهُ وَ يُبْدِي مَعَايِبَه[3].
خشم و غضب صاحبش را هلاك مىكند و زشتيهايش را آشكار مىسازد.
ابتلا به گناهان کبیره و ارتکاب جرم
با مقداری دقت می بینیم، ریشه بسیاری از گناهان کبیره خشم و غضب است؛ بسیاری از مواقع غضب باعث غیبت، تهمت، دشنام، تحقیر، دروغ، ضرب و جرح و... می شود و نتیجه آن عذاب آخرت و گرفتاری در دنیا و از دست دادن موقعیتها، موفقیتها، مقبولیتها و برای ذاکرین اهل بیت علیهم السلام به طور خاص، از دست دادن اثرگذاری بر مخاطبین، خواهد بود.
امير مؤمنان عليه السلام مىفرمايد:
الْغَضَبُ نَارٌ مُوقَدَةٌ مَنْ كَظَمَهُ أَطْفَأَهَا وَ مَنْ أَطْلَقَهُ كَانَ أَوَّلَ مُحْتَرَقٍ بِهَا.[4]
غضب [همانند] آتش بر افروخته شدهاى است كه هر كس آن را فرو نشاند [و بر غضب خود مسلط شود] آن آتش را خاموش ساخته است و كسى كه [جلوى] غضب خود را آزاد بگذارد [و آن را مهار نكند] اول كسى كه در شعله آن مىسوزد خود اوست.
زمینه برای تسط شیطان
با توجه به اینکه هنگام خشم و غضب، انسان اختیار و اراده خود را از دست می دهد، راه برای نفوذ شیطان باز می شود؛ امام باقر(ع) می فرماید:
إِنَّ هَذَا الْغَضَبَ جَمْرَةٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَتَوَقَّدُ فِي قَلْبِ ابْنِ آدَمَ وَ إِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا غَضِبَ احْمَرَّتْ عَيْنَاهُ وَ انْتَفَخَتْ أَوْدَاجُهُ وَ دَخَلَ الشَّيْطَانُ فِيه...
«غضب، آتش پاره ای است از شیطان که در باطن فرزند آدم است و چون کسی ازشما عصبانی شد، چشم های او سرخ می شود و باد به رگ های او می افتد و شیطان در وجودشداخل می شود.»[5]
البته اگر انسان تحت تأثیر شیطان قرار گیرد، ممکن است هرگونهگناه و کار ناشایستی مرتکب شود.
دوری از فضائل اخلاقی
مهمترین شاخصه انسانیت که رمز سعادت در دنیا و آخرت است، فضائل اخلاقی است که در گفتار، رفتار و کردار نیکو، تعقل، تفکر و فهم صحیح نسبت به مسائل دنیوی و اخروی بروز پیدا می کند. عصبانیت رذیله ای است که بین انسان و فضیلتها فاصله می اندازد و گاهی باعث بروز حرفها و رفتارهایی می شود که شخصیت انسانی را تضعیف می کند.
حضرت علی (ع) می فرمایند:
شِدَّةُ الْغَضَبِ تُغَيِّرُ الْمَنْطِقَ وَ تَقْطَعُ مَادَّةَ الْحُجَّةِ وَ تُفَرِّقُ الْفَهْم.[6]
خشم شديد، چگونگى گفتار را تغيير مي دهد، اساس استدلال را به هم مىريزد، تمركز فكر را از ميان مىبرد، و فهم آدمى را پراكنده مي سازد.
شیوه های کنترل خشم
طبیعتا ممکن است انسان در شرایطی از موضوعی عصبانی شود، اینجا بایستی انسان خشم و عصبانیت خود را کنترل کند تا مبادا تبعات آن گریبان او را بگیرد.
برخورد با بانیان
گاهی مواقع برخورد بانیان با مداح در مقدمات و مؤخرات جلسه، مثل نحوه دعوت، ایاب و ذهاب، اسکان و محل استقرار مداح، نحوه پذیرایی، صله مداح و... به نحوی است که باعث ناراحتی ذاکر مدعو می شود.
اینجا بایستی این نکته را به خود متذکر شویم که ما خادم اهل بیت علیهم السلام هستیم و به طور کلی خادمین باید کم توقع باشند و با حد اقلها جلسات ولینعمتان خود را اداره نمایند و از سوی دیگر، بانیان جلسات آل الله اگر در امری از امور مربوط به مداح کوتاهی داشته اند، عامدانه نبوده است، و این مشکلات یا به جهت عدم اطلاع دقیق از آداب مربوطه بوده است یا به علت محدودیت امکانات آنها.
این نکته را نیز فراموش نکنیم که بانیان مجالس اهل بیت علیهم السلام، احیا کنندگان امر آل الله هستند و رحمت الهی با دعای امامان معصوم علیهم السلام برای آنها مسئلت شده است.
امام صادق علیه السلام به فضیل فرمود:
تَجْلِسُونَ وَ تُحَدِّثُونَ؟ فَقالَ: نَعَمْ، قالَ: اِنَّ تِلْکَ الْمَجالِسَ اُحِبُّها فاءَحْیُوا اَمْرَنا، فَرَحِمَ اللّهُ مَنْ اَحْیى اَمْرَنا.[7]
آیا (دور هم) مى نشینید و حدیث ما را به هم مى گویید؟ گفت: آرى، فرمود: اینگونه مجالس را دوست دارم، پس امرِ (امامت) ما را زنده بدارید. خداى رحمت کند کسى را که امر و راه ما را احیا کند.
لذا وقتی نگاه ما نسبت به بانیان مجالس مذهبی، اینگونه بود، و دانستیم که کار آنها با سختیها و مرارتهای فراوانی همراه است و چقدر اقامه کنندگان مجالس مذهبی مورد عنایت و لطف اهل بیت علیهم السلام هستند، دیگر کاستیهایی را که از جانب آنها به چشممان می آید، اغماض خواهیم کرد.
البته این اغماض و رفق و مدارا با توجیه بانیان نسبت به مقدمات و مؤخرات جلسه، مثل نحوه دعوت، ایاب و ذهاب، اسکان و محل استقرار مداح، نحوه پذیرایی، صله مداح و... منافاتی ندارد و چه بسا اگر بانیان خوب نسبت به این مسائل توجیه شوند بسیاری از این مشکلات و کاستیها مرتفع شود.
برخورد با مستمع
ممکن است مستمع خوب با مداح همراهی و همکاری نکند، و در زمزمه ها و جواب نوحه ها خوب جواب ندهد، و یا هنگام ذکر مصیبت به جای اینکه حالت حزن و اندوه به خود بگیرد و تباکی کند، به چشم مداح، خیره شود؛ و یا در حین مراسم رفت و آمد بدون ضرورت داشته باشد، و یا از تلفن همراه استفاده کند و یا با فیلم برداری داخل جلسه تمرکز مداح و مستمع را دچار مشکل کند.
در این شرایط گاهی پیش آمده که مداحی ناراحت شده و به تبع آن تمرکز خود را در مداحی از دست داده و یا به مستمع با لحنی نامناسب عتاب و خطاب کرده که نتیجه آن از دست دادن مقبولیت بین مخاطبین و کاهش اثرگذاری بر آنها شده است. و یا گاهی دیده شده به علت عصبانیت به مستمع توهین شده است.
اینجا برای کنترل خشم خوب است استعاذه کنیم و با گفتن جمله«اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» به خداوند عالم پناه ببریم و به این موضوع توجه کنیم که صاحب این جلسه اهل بیت علیهم السلام هستند و مستمعین، میهمان آل الله هستند، لذا باید حرمت میهمان را حفظ کرد چرا که رسول اکرم(ص) فرمودند:
مَنْ أَكْرَمَ الضَّيْفَ فَقَدْ أَكْرَمَ سَبْعِينَ نَبِيّاً...
هر كس مهمان را گرامى دارد گويا هفتاد پيامبر را گرامى داشته است...[8]
و در جای دیگر فرمودند:
أَكْرِمِ الضَّيْفَ وَ لَوْ كَانَ كَافِرا...
بزرگ دار ميهمان را و اگر چه كافر باشد...[9]
نکته دیگر اینکه، برخورد نامناسب با مستمع که حاصل ناراحتی و احیانا عصبانیت است، نه تنها مشکل را حل نمی کند بلکه باعث موضع گرفتن مستمع مقابل مداح شده و مشکل دو چندان می شود، علاوه بر اینکه به علت عدم کنترل نفس در موضع غضب، چه بسا توفیقات الهی که عامل اصلی موفقیت در خواندن و اثر گذاری بر مستمع است نیز از انسان سلب می شود.
و نکته آخر اینکه بسیاری از این مشکلات با پیشگیری قابل حل است، مثلا با خواندن برخی روایات در فضیلت تباکی و تبیین برکات دنیوی و اخروی آن می توان مستمع را در این زمینه ها همراه کرد و یا با تبیین به موقع و صحیح آداب جلسات مذهبی، مشکلاتی چون: رفت و آمدهای غیر ضروری، استفاده از تلفن همراه و فیلم برداری با آن و... را حل کرد.
مشکلات جانبی جلسه
سیستم صوتی
با توجه به فشاری که حین برگزاری جلسه به مداحان اهل بیت علیهم السلام وارد می شود، کیفیت سیستم صوتی در برگزاری مناسب جلسه بسیار حائذ اهمیت است، مخصوصا جلساتی که دارای مکانی وسیع هستند و یا محافل پر جمعیت و یا جلساتی که مستمعین آن اهل بکاء و ناله هستند. در اینگونه جلسات ممکن است ضعف سیستم صوتی و یا کسی که آن را تنظیم می کند باعث ناراحتی شود.
لازم به ذکر است که متاسفانه اغلب جلسات مذهبی در زمینه سیستم صوتی مخصوصا از جهت تنظیم کننده آن دچار مشکل و ضعف اساسی هستند. در این مورد اگر مداحان عزیز از قبل خود را آماده این شرایط کنند طبیعتا دچار ناراحتی و عصبانیت و تبعات آن نخواهند شد. البته تمهیدات قبلی در رفع نواقص سیستم صوتی مؤثر است؛ مثل تاکید و توجیه بانیان نسبت به اهمیت سیستم صوتی در برگزاری با کیفیت جلسه و اهمیت تعداد باندها و نحوه چیدن صحیح آنها و اهمیت تنظیم کننده متبحر و ...
هوای جلسه
یکی دیگر از مشکلات جنبی محافل مذهبی، مناسب نبودن هوای جلسه مثل سردی و یا گرمی و یا آوردن اسفند به داخل جلسه است، که باعث گرفتگی صدای مداح می شود. البته لازم به ذکر است توجه بانیان جلسات به این موارد مهم، حتما مرضی رضای اهل بیت علیهم السلام است چراکه صدا و حنجره مداحان عزیز، سرمایه و امانت الهی بر آنان است و بایستی در حفظ این امانت و سرمایه الهی، هم از سوی مداح و هم از سوی بانیان، دقت شود اما گاهی این مشکلات اتفاقی است و یا حاصل عدم توجیه یکی از کارگزاران جلسه نسبت به اینگونه جلسات است که در هر صورت، با توجیه قبلی بانیان، و تذکر در ابتدای ورود جلسه نسبت به گرمی و سردی مکان، و در صورت ورود اسفند به جلسه، تذکر سریع نسبت به بیرون بردن آن؛ و نهایتا در صورت غیر قابل پیش بینی بودن بعضی مسائل و وقوع آن، با صبر و اتفاقی دانستن آنها و یا اینکه برخی مشکلات حاصل عدم توجیه بودن برخی کارگزاران نسبت به این مسائل است؛ می توانیم بر ناراحتی و احیانا غضب خود غلبه کنیم.
تداخل برنامه ها
گاهی طولانی شدن سخنرانی و ورود سخنران در وقت مداح و طولانی روضه خواندن او و یا هنگامی که در جلسه دو یا چند مداح حضور دارند، طولانی خواندن مداح قبلی و ورود به تمام موضوعات روضه، ممکن است عامل ناراحتی و وساوس شیطانی در بروز خشم و غضب گردد.
البته قاعده این است که سخنرانان محترم، به مقدمات روضه می پردازند و تفصیل آن را به عهده مداحان عزیز می گذارند، و یا در صورت حضور چند مداح، نفر اول بیشتر به خواندن مدایح و مقدمات روضه می پردازد و ادامه روضه و گریز را به نفرات بعدی می سپارد؛ اما گاهی این قاعده رعایت نمی شود و در پایان سخنرانی توسط سخنران، و یا در جلساتی که قرار است چند مداح بخوانند، توسط مداح قبلی، روضه به صورت مفصل و با پرداختن به جزئیات و در مدت زمانی که مستمع کاملا اشباع می شود اجرا می گردد.
البته باید آداب و قواعد اخلاقی جلسات توسط خدمتگذاران آستان آل الله رعایت شود، اما در شرایطی که این آداب اجرا نشد، بایستی از منظر اخلاص به مسئله نگاه کنیم تا بتوانیم بر ناراحتی و احیانا خشم خود غلبه کنیم؛ یعنی با خود بگوییم، اقامه محافل آل الله و تعظیم شعائر الهی، ملازمتی با خواندن من ندارد و با کمتر خواندن من و یا روضه نخواندن من، خدشه ای به ساحت این محافل وارد نمی شود و غرض بکاء و ابکاء و تقرب الهی بوده است که حاصل شده.
نکته دیگر اینکه، در اینگونه امور بایستی اصل صحت را جاری کنیم، يعنى تا مىتوانیم كار برادران دینیمان را به خوبى توجيه و تحليل كنیم، مگر آنكه تمام راهها براى توجيه بسته باشد.
حضرت على عليه السّلام مىفرمايد:
ضَعْ أَمْرَ أَخِيكَ عَلَى أَحْسَنِهِ حَتَّى يَأْتِيَكَ مَا يَغْلِبُكَ مِنْهُ وَ لَا تَظُنَّنَّ بِكَلِمَةٍ خَرَجَتْ مِنْ أَخِيكَ سُوءاً وَ أَنْتَ تَجِدُ لَهَا فِي الْخَيْرِ مَحْمِلا.[10]
«اعمال برادرت را بر بهترين وجه حمل كن مگر آنكه حجت و دليلى براى تو پيدا شود كه راه توجيه را بر تو ببندد. و هرگز نسبت به سخنى كه از برادر مسلمانت صادر شده است بدگمان مباش در صورتى كه مىتوانى محمل نيكى براى آن بيابى.»
گاهی عمل سخنران و مداح قبل در مفصل خواندنِ روضه را می توان اینگونه توجیه کرد که او نمی دانسته قرار است من بخوانم، یا مرا نمی شناخته، و یا قاعده این جلسه این بوده که سخنران روضه را کامل می خوانَد و مداح نوحه را دم می دهد، یا بانی بخوبی آنها را توجیه نکرده است که قرار است بعد از شما چه کسی و چه بخشی را بخواند و یا اینکه سخنران و یا مداح قبل به این آداب توجیه نبوده و یا اینکه ممکن است تبحر کافی برای خلاصه خوانی و افاده مطلب در یک موضوع روضه را نداشته است.
در پایان بحث برای کنترل خشم و عصبانیتراهکارهای زیر را پیشنهاد میکنیم:
1.در آن حالت شخص به سیره انبیاء، اولیاء و صلحاء ـ که خود را پیرو آنانمی داند ـ توجه کند و در مورد آیات و احادیثی که غضب بی جا را مذمت کرده اند، فکرکرده و از عواقبش برحذر باشد.
2.با آب سرد وضوبگیرد و یا غسل نماید.
3.زمینه ها و بسترهای دیگر خشم را از میانبردارد؛ مانند؛ گرسنگی، تشنگی، خستگی، بی خوابی و... .
4.فوائد شیرین و لذت بخشکظم غیظ را در نظر آورد.
5.از افراد بدخلق و عصبانیفاصله بگیرد و با آنها رفاقت نکند.
6.اعتقاد به قضا و قدر خداوندی را در وجودش تقویتکند و بداند که گاهی پدید آمدن برخی حوادث ناگوار که با میل باطنی او ناسازگار است،در تقدیر الهی است.
7.توجه کند که انسان های عصبانی در میان مردم و عقلای عالم منفورند و بردبارانعزیز و محترم.
پی نوشتها:
[1]آل عمران، 134.
[2]وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج12، ص147.
[3]. فهرست موضوعی غرر الحکم، سید جلال الدین محدث، ص292.
[4]. مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری، ج2، ص326. فهرست موضوعی غرر الحکم، سید جلال الدین محدث، ص292.
[5] معراج السعاده، ملا احمد نراقی، ص62. بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج70، ص267.
[6] بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج68، ص428.
[7]وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 10، ص 392.
[8]ارشاد القلوب، شیخ حسین دیلمی، ترجمه رضايى، ج1، ص334.
[9]جامع الأخبار، تاج الدين شعيرى، ص84.
[10]اصول کافی، شیخ کلینی، ج2، ص 362.
برای دانلود صوت مراسم اینجا کلیک کنید.
منبع:بسیج مداحان
