۰۳ آذر ۱۴۰۳ ۲۲ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۲۳ : ۰۷
توصیه دین برای امنیت اغنیاء!
امنیت از نیازهای اغنیاء و توانگران اقتصادی است؛ نگاه دیگران بر زندگیشان اثر دارد حتی در احادیث داریم انسان وقتی مقابل چشم موجودی ذی روح چیزی بخورد که او توان تهیه آن را نداشته باشد، به دردی بی درمان مبتلا می شود!
عقیق: اسلام دین مهر و عطوفت است که بر برابری و برادری و گذشت و همیاری با یکدیگر توصیه دارد و در آیات متعدد قرآن و نیز روایات نبوی و ائمه (ع) بارها بر این مسئله تاکید شده است. از این رو و نیز به مناسبت فرا رسیدن روز «احسان و نیکوکاری» نامگذاری شده با حجت الاسلام والمسلمین سیدعلی سجادی زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی و استاد و محقق حوزوی درباره چرایی و ابعاد این توصیه دینی به گفتگو پرداخته ایم که مشروح آن از نظرتان می گذرد:در فرهنگ اسلام و ادبیات قرآن و نیز سیره معصومین علیهم السلام احسان و نیکوکاری چه جایگاهی دارد و چه تعریفی از آن می شود؟
در فرهنگ قرآن و سیره پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع)، احسان جایگاهی والا دارد و خداوند تبارک و تعالی به انسان هایی که از امکانات و نعمات برخوردارند، توصیه به احسان و نیکوکاری و بذل و بخشش می کند.
این مهم در قرآن از زبان مومنان به قارون ها توصیه و موعظه شده است که «وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ» (سوره مبارکه قصص، آیه 77) یعنی «و همچنانكه خدا به تو نيكى كرده نيكى كن»
هر انسانی اگر خود را مخاطب این آیه و دیگر آیات قرآن همچون آیات سوره مبارکه کوثر بداند، نیکوکاری را سرلوحه کار خویش قرار می دهد.
به عنوان مثال خداوند در سوره مبارکه کوثر خطاب به پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «ما به تو کوثر (خیر کثیر) عطا کردیم پس به شکرانه آن نماز به جای آور و قربانی کن (فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ)»
بنابراین، انسان برابر عطایای الهی اعم از مادی و معنوی و خیرات وظیفه دارد.
از این رو، در سیره نبوی و اهل بیت (ع) و همه کسانی که به آن حضرات (ع) اقتدا می کنند یکی از عبادت های اصلی احسان به دیگران است که البته جهات متعدد دارد.
احسان و نیکی چه عواید و برکاتی دارد که اسلام و قرآن و معصومین (ع) نسبت به آن تصریح و تاکید دارند؟
باید توجه داشت که اصلی ترین هدف احسان، احسان به خودِ انسان است و قرآن این را بیان می کند که اگر شما احسان کردید به خود کرده اید و اگر بدی کنید به خود کرده اید!
امیرمومنان (ع) فرمودند: «من تا کنون به کسی احسان و به کسی بدی نکرده ام.»
پرسیدند: چطور باور کنیم به کسی خوبی نکرده باشید!؟
بعد حضرت (ع) به این آیه شریفه استناد کردند که می فرماید: « إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لِأَنفُسِكُمْ» یعنی اگر شما خوبی کردید به خود خوبی کرده اید. بنابراین، این طرز فکر و فرهنگ اسلام نسبت به احسان است.
علاوه بر این، در وجود انسان خلق و خو و حالات روانی متنوعی وجود دارد، یکی از آنها بخل و دیگری حرص است، وقتی انسان از امکاناتی که خدا در اختیارش گذاشته به دیگران احسان می کند در وهله نخست با امراض روانی خویش به مبارزه برمی خیزد همچون دل کندن از مادیات و برخورداری از نشاط معنوی در نتیجه درمان این بیماری.
آیا در ابعاد اجتماعی نیز احسان و نیکوکاری دارای آثار مثبت است؟ از چه طریق و در چه زمینه هایی؟
بله، از نیازهای اغنیاء و توانگران اقتصادی، امنیت است هم جسمی، هم مالی و هم روانی؛ وقتی نگاه انسان های ندار به آنها باشد بر زندگیشان اثر دارد حتی در احادیث داریم انسان وقتی مقابل چشم موجودی ذی روح چیزی بخورد که او توان تهیه آن را نداشته باشد، به دردی بی درمان مبتلا می شود!
بنابراین، اگر فرد غنی بخواهد امکاناتش دچار زوال نشود و از بین نرود و حسادت و طمع فقرا را برانگیزد و چشم و نگاه آنها تاثیر منفی بر زندگی او بر جای نگذارد و نیز امنیت اجتماعی اش تامین شود، بهترین راه حل، احسان و نیکوکاری است. چراکه اگر احسان و نیکوکاری در جامعه نباشد، در صورت ضعف ایمانِ فقرا ممکن است دزدی، زورگیری و جرم و جنایت افزایش یابد.
یعنی به لحاظ مادی و معنوی و نیز صلاح دنیا و آخرت، آدمی باید به این دستور قرآن یعنی «وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ» عمل کند.
چراکه بنابر آیات قرآن از نشانه های انسان های متقی، ایمان به غیب و امدادهای غیبی است، نشانه دوم برپا داشتن نماز است و نشانه سوم آن است که از چیزی که به آنها بخشیده شده انفاق می کنند «الَّذينَ يُؤمِنونَ بِالغَيبِ وَيُقيمونَ الصَّلاةَ وَمِمّا رَزَقناهُم يُنفِقونَ»، اعم از علم هنر و مادیات و حتی از آبروی خود برای دیگران مایه می گذارد.
خلاصه آنکه انسان باتقوا، ملاحظه همه جوانب را دارد و برای پیشرفت مادی و معنوی خود هم که شده به احسان و نیکوکاری نگاهی ویژه خواهد داشت چراکه انسان برای مهر و عطوفت به همنوعان و رحم نسبت به یکدیگر خلق شده است.
آیا احسان و نیکی به مادیات محدود می شود یا دامنه آن دیگر زمینه ها را نیز در بر می گیرد؟
احسان ابعاد مختلفی دارد و خداوند در قرآن می فرماید: « وَمِمّا رَزَقناهُم يُنفِقونَ» یعنی از آنچه ما به شما روزی کرده ایم انفاق کنید، همانطور که رزق اعم از مادی و معنوی است انفاق هم اعم از مادی و معنوی است.
همانطور که بیان شد انسان برای رشد و امنیت روحی و روانی و اجتماعی خودش هم که شده باید به دیگران نیکی و احسان کند و اگر این روحیه را به مرحله ایثار برساند آثاری به مراتب بالاتر دارد.
قرآن در یاد کردن از برخی انسان ها می فرماید: «وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ» یعنی بعضی انسان های متقی که در فکر رشد و صلاح و رستگاری اند در شدتِ نیاز، دیگران را بر خود ترجیح می دهند.
اگر انسان بینابین آنچه را دارد با دیگران تقسیم کند این انفاق است اما اگر در عین نیاز ببخشد، ایثار کرده است.
ترویج روحیه احسان و نیکوکاری چه عوایدی از نظر فردی و اجتماعی و چه تاثیری بر اصلاح سبک زندگی دارد؟
باید توجه داشت که دستورات اسلام همه جانبه است و بر زندگی دنیا و آخرت به طور توامان اثر دارد، در دنیا امنیت جسمی، روانی و اقتصادی را در پی دارد و سلامتی جسم و جان را رقم می زند اما فراتر از ابعاد دنیایی، مسئله ابدیت است، انسان یا سعادت جاودان یا عذاب ابدی را در پیش دارد، وقتی انسان به دستور خدا عمل کند علاوه بر روحیه نشاط معنوی در دنیا، پاداش بهشت و همجواری با اولیای الهی را پیش رو خواهد داشت.
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «کسی که مومنی را خوشحال کند مرا خوشحال کرده است» خوشحال کردن پیامبر (ص) خشنودی خدا را در پی داشته و نهایتا این اثر معنوی بسیار بزرگی بر سعادت دنیوی و اخروی انسان دارد.
شاید ما تصویر صحیحی از احسان و نیکوکاری نداشته باشیم و بعضا با کمک های نابجا زمینه ساز رواج روحیه تکدی گری در جامعه شویم؛ اسلام چه شیوه ای را برای احسان و نیکی به دیگران توصیه می کند؟
اسلام در هر موضوعی که دستور داده همه ظرافت ها را در نظر گرفته است، به عنوان مثال در مورد احسان و نیکوکاری بر بجا و به موقع بودن آن تاکید دارد.
همچنین، تاکید می کند که تا جای ممکن پنهان صورت بگیرد البته هستند پرداخت حقوقی همچون خمس و زکات که باید علنی باشند تا عمل به واجبات مشخص شود، اما احسان بهتر است با رعایت حال فرد و مخفیانه صورت بگیرد.
مسئله دیگر اینکه مخاطب را در نظر بگیریم چراکه ممکن است در جوانی برخی احسان ها به تنبلی و تن پروری و سربار شدن آنها بینجامد اما نسبت به افراد مسن که نیازمند هستند چون به لحاظ روحی و جسمی حالت شکنندگی دارند احسان به آنها ارجحیت دارد چه مادی و معنوی همچون کمک به عبور یک فرد مسن از خیابان.
در عین حال احسان باید بدون منت باشد، اگر انسان هر کار خیری انجام دهد اما منت بگذارد از دید قرآن همه آن اعمال را هدم کرده است.
منبع:قدس
211008
گزارش خطا
