عقیق

ریشه واژه صبر چیست و چه مفهومی را در بردارد؟

کلمه صبر از گیاهی گرفته شده است که طعم آن بسیار تلخ بوده و تحمل مزه آن بسیار سخت است و در اصطلاح عبارت است از بردباری که در مقابل پدیده های مختلف روی می دهد.

در حقیقت از صبر در دانش های اخلاقی و عرفانی سخن به میان آمده و به آن پرداخته شده است. در حوزه اخلاق صبر جزو فضایل اخلاقی است که آیات و روایات بسیاری در خصوص این عنصر مهم و انسان ساز بیان شده است.

اما صبر یعنی بردباری کردن در مقابل خطا و اشتباه و نافرمانی خدا را نکردن و به گناه نیفتادن. به طور معمول افراد کم صبر در مقابل شیطان کم آورده و گناه می کنند اما افرادی که بردباری و صبر را پیشه خود در زندگی کرده اند، در مقابل وسوسه های شیطان نیز دوام آورده و پیروزمند حقیقی می شوند. در مسائل اقتصادی نیز همین گونه است و افراد بردبار و صبور، دست به اختلاس و ... نمی زنند.

از بُعد عرفانی چطور؟ صبر از زاویه عرفان چگونه تعریف می شود؟

در عرفان صبر عبارت است از حبس کردن نفس در مقابل مصائب بدون اظهار شکوائیه و جزع و فزع و شکایت به غیر نکردن. بنابراین، در بحث های عرفانی به ویژه عرفان عملی، صبر سخت ترین منازل محسوب می شود.

آیا می توان برای صبر اقسامی را هم در نظر گرفت؟ به عبارت دیگر آیا صبر قابل تقسیم است یا تنها همان بُعدی که اشاره کردید برای آن تعریف می شود؟

بله، صبر به طور کلی به سه بخش تقسیم می شود؛ دسته اول صبر در برابر معصیت و گناه و نافرمانی خداست که هم در باب اخلاق و هم عرفان این مساله بیان شده است. در این راستا وعده های خدا را در مقابل گناه (وعده به عذاب و جهنم) باید جدی گرفت. به همین منظور احسن صبر و بهترین صبر در زمینه عرفان، صبر در مقابل گناه و خطاست که از باب حیا مطرح می شود. یعنی انسان از خداوند حیا کرده و دچار آلودگی و گناه نمی شود.

اما دسته دوم، صبر در برابر طاعت و فرمان خداست؛ یعنی انسان در برابر اطاعت خدا صبر داشته باشد و به انجام فرامین پروردگار پرداخته و سر تسلیم فرود آورد. این قسم از صبر از مرحله پیشین یعنی صبر بر گناه و معصیت از ارزش والاتری برخوردار است.

اما صبر در قسم سوم، صبر در مقابل بلاهاست؛ به عبارت دیگر اینکه انسان در برابر مصیبت ها و بلایایی که بر او نازل می شود و پیش می آید، صبور بوده و جزع و فزع و بی قراری و شکایت نکند. یکی از بزرگترین و نامدارترین افراد صبور را می توان قهرمان سال 61 هجری یعنی حضرت زینب (س) یاد کرد که ایشان هم مادر دو شهید بودند و هم بر شهادت دو برادر خود یعنی امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) صبر کردند و طاقت خود را از دست نداد. این بانوی بزرگوار (س) همچنین در مقابل اسارت صبر پیشه کرد و با بردباری کاروان اسرا را توانست مدیریت کرده و در مقابل ظلمِ ظالم غرید و فریاد برآورد.

آیا صبر اقسام منفی نیز دارد؟ به عبارت دیگر آیا صبر منفی نیز در آموزه های دینی ما تعریف و از آن انتقاد شده است؟

بله، قطعا؛ صبر منفی، صبر و سکوت در مقابل ظالم است. این صبر قطعا ذلت و خواری به بار می آورد که مطلوب و پسندیده نیست. به طور کلی صبر در برابر مسائل و پدیده هایی که ذلت به بار می آورد، پسندیده نیست.

سبک زندگی افراد صبور با کسانی که تلاشی در این زمینه نداشته و صبر را در زندگی خود پیشه نمی کنند، چه تفاوتی دارد؟ آیا صبر می تواند در بهبود زندگی و روابط افراد تاثیری داشته باشد؟

بله، همین طور است؛ ببینید صبر در زندگی فردی و اجتماعی، عامل پیروزی بر ناملایمات است. نباید فراموش کنیم زندگی جزر و مد و پستی و بلندی دارد و کسی می تواند به ساحل سعادت و خوشبختی برسد که صبر و بردباری داشته باشد، در غیر این صورت قافیه زندگی را خواهد باخت. بنابراین، صبر پیروزی های زندگی، عامل مهمی به شمار می رود و در زندگی افرادی که به دنبال مطالعه هستند از کنکورهای آن موفق بیرون می آیند.

زن و شوهر بردبار زندگی را بهتر از دیروز می سازند و پدر و مادر صبور به نحو احسن و شایسته می توانند فرزندان خود را تربیت کنند و مربیان بزرگ با بردبرای افراد تحت تعلیم خود را تربیت می کنند و به موفقیت می رسند؛ همه این موارد در سایه صبر حاصل می شود.

از سوی دیگر تمام پیروزی ها و شیرینی ها زندگی اجتماعی در سایه صبر به دست می آید و هیچ ملت و گروه و فردی با عجله و بدون صبر به جایی نرسیده و نمی رسد.

در حقیقت صبر در سبک زندگی عامل موفقیت و کامروایی است و بی صبری منجر به ناکامی جبران ناپذیر می شود. با بررسی و مطالعه سیره اهل بیت علیهم السلام می توان به این مهم و جایگاه صبر در زندگی ایشان پی برد.

چگونه می توانیم افراد صبوری باشیم و صبر را به زندگی خود وارد کنیم؟ آیا راهکاری در این زمینه وجود دارد؟

بله وجود دارد؛ ببینید افراد ورزشکار با تمرین های مداوم و همیشگی، صاحب بدنی قابل انعطاف می شوند. در بحث های نرمش روحی و ورزش های فکری و سیر و سلوک عارفانه نیز ما انسان ها نیاز به تمرین داریم تا بتوانیم روح خود را در برابر سختی ها نرم کنیم. عدم پرخاشگری، ترک قضاوت عجولانه و قضاوت هایی که در پی آن پشیمانی به بار می آید و ... عامل مهمی در به دست آوردن صبر و بردباری و تقویت آن محسوب می شود. اما عامل مهم دیگری که می تواند صبر را در ما انسان ها تقویت کند، شناخت و معرفت است. به این معنا که بکوشیم فواید صبر کردن و ضررهای صبوری نکردن را بشناسیم و در خصوص آن تفکر و تامل کنیم که همان گونه که در میان عامه مردم رایج است و این سخن نیز درست است، عجله کردن از ناحیه شیطان است که می تواند عواقب ناخوشایندی در پی داشته باشد.

منبع:شبستان