بئر زبيده چاهي است در وادي عُرَنه در حد غربي عرفات در شرق مكه و پشت منا كه به دستور زبيده (م. ۲۱۵ق.) همسر هارون الرشيد (حك: ۱۷۰-۱۹۳ق.) حفر شد. مردم مكه اين چاه را به سبب عمق زيادش كه ورود بدان را ترسناك مي‌كرد، با نام حبس الجن مي‌شناختند.
عقیق:احداث اين چاه پس از هنگامي رخ داد كه زبيده بر آن شد تا براي حاجيان در عرفات آب آشاميدني فراهم نمايد. از اين رو، با حفر قناتي آب چشمه نعمان در وادي نعمان بين مكه و طائف را به سوي عرفات هدايت كرد. (تصوير شماره ۲۶) آب قنات پس از ورود به بركه‌اي در عرفات، به سوي مزدلفه و سپس چاه زبيده مي‌رسيد. به نوشته منابع، اين چاه با استفاده از سنگ‌هايي بسيار بزرگ ساخته شده بود و حدود ۲۳ متر عمق داشت و دسترسي به آن با ۷۳ پله ممكن بود. با توجه به اين ويژگي‌ها، آن چاه بايد چيزي همانند آب انبار و مخزن آب بوده باشد. فاصله بئر زبيده با منبع اصلي تأمين كننده آب آن، حدود ۳۳ كيلومتر بود. شايد صعوبت و سنگلاخ بودن مسير باعث شد تا اين قنات در بئر زبيده به پايان برسد و تا مكه ادامه نيابد.
هزينه عمليات آب‌رساني از وادي نعمان به چاه زبيده، همراه هزينه احداث چشمه‌هاي ديگر در حنين واقع در۲۰ كيلومتري شرق مكه را افزون بر يك ميليون و هفتصد هزار دينار دانسته‌اند. آورده‌اند هنگامي كه كارگزاران عمليات آب‌رساني پس از پايان يافتن كار براي انجام محاسبات هزينه‌ها به بغداد نزد زبيده آمدند، وي با گشاده‌دستي با آن‌ها برخورد كرد و بدون توجه به دفا‌تر ثبت هزينه‌ها، طلب همه را پرداخت و بدهكاري‌هاي آن‌ها را بخشيد و خلعت‌هايي نيز به آن‌ها اهدا كرد. بئر زبيده در طول تاريخ شاهد تعميراتي نيز بود؛ ولي بيشترين توجه به آن هنگامي صورت گرفت كه به دستور «فاطمه خانم سلطان» دختر سلطان سليمان قانوني (حك: ۹۲۶-۹۷۴ق.) يا همسر وي بازسازي شد. بر پايه اين گزارش، به سال ۹۶۹ق. كه بسياري از چاه‌ها و چشمه‌هاي مكه به سبب خشكسالي از ميان رفتند، از آنجا كه چاه زبيده و سرچشمه آن در وادي نعمان هنوز اندك آبي داشت، مهندسان خبره و نيروهاي زبده كوشيدند تا با لايروبي كانال‌هاي آب، حجم آب اين چاه را بيفزايند. سپس مقرر شد تا آب اين چاه را با حفر كانال‌هايي به چشمه حنين برسانند كه پيش از آن در دوران زبيده تا مكه كانال‌كشي شده بود. سرانجام اين طرح پس از ۱۰ سال در ذي‌قعده سال ۹۷۹ق. با صرف هزينه‌اي افزون بر ۵۰۰ هزار دينار به پايان رسيد.
در سده ۱۴ق. آب بئر زبيده با استفاده از مَركب‌ها براي شريف مكه، واليان و كارگزاران كاروان‌هاي حج حمل مي‌شد. در دوره سعودي، آب چشمه حنين و نيز چشمه نعمان، منبع تأمين آب بئر زبيده، با دو قنات جداگانه در منطقه شيبيه مكه در يك جا گرد آمد وآب آن‌ها از طريق قنات و لوله به مناطق گوناگون منتقل شد.
منبع:حج
211008
هزينه عمليات آب‌رساني از وادي نعمان به چاه زبيده، همراه هزينه احداث چشمه‌هاي ديگر در حنين واقع در۲۰ كيلومتري شرق مكه را افزون بر يك ميليون و هفتصد هزار دينار دانسته‌اند. آورده‌اند هنگامي كه كارگزاران عمليات آب‌رساني پس از پايان يافتن كار براي انجام محاسبات هزينه‌ها به بغداد نزد زبيده آمدند، وي با گشاده‌دستي با آن‌ها برخورد كرد و بدون توجه به دفا‌تر ثبت هزينه‌ها، طلب همه را پرداخت و بدهكاري‌هاي آن‌ها را بخشيد و خلعت‌هايي نيز به آن‌ها اهدا كرد. بئر زبيده در طول تاريخ شاهد تعميراتي نيز بود؛ ولي بيشترين توجه به آن هنگامي صورت گرفت كه به دستور «فاطمه خانم سلطان» دختر سلطان سليمان قانوني (حك: ۹۲۶-۹۷۴ق.) يا همسر وي بازسازي شد. بر پايه اين گزارش، به سال ۹۶۹ق. كه بسياري از چاه‌ها و چشمه‌هاي مكه به سبب خشكسالي از ميان رفتند، از آنجا كه چاه زبيده و سرچشمه آن در وادي نعمان هنوز اندك آبي داشت، مهندسان خبره و نيروهاي زبده كوشيدند تا با لايروبي كانال‌هاي آب، حجم آب اين چاه را بيفزايند. سپس مقرر شد تا آب اين چاه را با حفر كانال‌هايي به چشمه حنين برسانند كه پيش از آن در دوران زبيده تا مكه كانال‌كشي شده بود. سرانجام اين طرح پس از ۱۰ سال در ذي‌قعده سال ۹۷۹ق. با صرف هزينه‌اي افزون بر ۵۰۰ هزار دينار به پايان رسيد.
در سده ۱۴ق. آب بئر زبيده با استفاده از مَركب‌ها براي شريف مكه، واليان و كارگزاران كاروان‌هاي حج حمل مي‌شد. در دوره سعودي، آب چشمه حنين و نيز چشمه نعمان، منبع تأمين آب بئر زبيده، با دو قنات جداگانه در منطقه شيبيه مكه در يك جا گرد آمد وآب آن‌ها از طريق قنات و لوله به مناطق گوناگون منتقل شد.
منبع:حج
211008
