اُمّ هاني، خواهر امام علي(ع) است. پيامبر(ص) در پي اقامه نماز عشا در خانه ام هاني، سفر اسراء را آغاز كرد. اين خانه نزديك مسجدالحرام قرار داشت (خانه‌ام هاني) و شايد از همين رو يا بر اثر واقعه معراج، از ديرباز نام يكي از درهاي بيست و سه‌گانه مسجدالحرام، باب‌ام هاني بوده است.
عقیق: ام هاني دختر ابوطالب و فاطمه بنت اسد بن هاشم و خواهر تني طالب، عقيل، جعفر و امام علي (ع) است. از او با نام‌هايي چون فاخته، فاطمه و عاتكه ياد شده است. همسرش هبيرة بن ابي‌وهب مخزومي در شعري از او با نام «هند» ياد كرده است.
از هبيره همسر وي، در دوران پيامبر(ص) به نيكي ياد نشده است. برخي او را در شمار آزاردهندگان رسول خدا(ص) دانسته‌اند.
از نكات برجسته زندگي‌ام هاني كه در تاريخ مكه نقش ويژه دارند، مي‌توان اين موارد را برشمرد:
۱. نخستين چاهي كه در مكه و به دست قصيّ بن كلاب حفر شد، در خانه او بود.
۲. ابن عباس گزارش كرده كه ابابيل (پرندگاني كه با نابود كردن سپاه ابرهه، از كعبه و مردم مكه محافظت كردند) را در خانه‌ام هاني ديده است. همچنين نمونه‌اي از سنگ‌هايي كه اين پرندگان حمل مي‌كردند، در خانه او نگهداري مي‌شده است.
۳. پيامب (ص) پياپي در خانه او حضور مي‌يافت.
۴. مهم‌‌ترين رخدادي كه نام‌ام هاني را با رويدادهاي آغاز اسلام پيوند داده و پيشينه اسلام وي پيش از فتح مكه و حتي پيش از هجرت را تأييد مي‌كند، آغاز اسراء و معراج از خانه او است. پيامبر(ص) در پي اقامه نماز عشا در خانه ام هاني، سفر اسراء را آغاز كرد. اين خانه نزديك مسجدالحرام قرار داشت (خانه‌ام هاني) و شايد از همين رو يا بر اثر واقعه معراج، از ديرباز نام يكي از درهاي بيست و سه‌گانه مسجدالحرام، باب‌ام هاني بوده است.
ام هاني تا هنگام فتح مكه در اين شهر ماند. در دوران فتح مكه، جايگاه او نزد رسول خدا(ص) بيشتر آشكار شد؛ زيرا در روز فتح، بر پايه گزارشي، در خانه او منزل گزيد. همچنين مجرماني چون حارث بن هشام و زهير بن ابي اميه يا عبدالله بن ابي ربيعه را كه‌ام هاني به آن‌ها امان داده بود، بخشود. امان دادن او در روز فتح مكه، مستندي براي جواز امان دادن زنان در اسلام دانسته شده است. بيان احكام و فرمان‌هايي در خانه‌ام هاني از جانب پيامبر(ص)، علي بن ابي‌طالب(ع) و عبدالله بن عباس، ازديگر شواهد اهميت جايگاه اجتماعي‌ام هاني در آن دوره است.
ام هاني در پي فتح مكه، همراه ديگر زنان مسلمان با پيامبر(ص) بيعت و سپس به مدينه هجرت كرد. جايگاه ويژه وي نزد رسول خدا(ص) حسادت برخي را برانگيخت؛ اما پيامبر(ص) بر حمايت از‌ام هاني و بني‌هاشم تأكيد كرد. او در سال دهم ق. و در حجة الوداع همراه پيامبر(ص) بود و از نخستين راويان غدير خم دانسته شده است.
پس از رحلت رسول خدا(ص) ام هاني نقشي ويژه كنار اهل بيت و برادرش امام علي (عليه السلام) در دوران حكومتش ايفا كرد. او از مهم‌‌ترين راويان سخنان حضرت فاطمه(س) با ابوبكر در موضوع فدك و حديث ثقلين به شمار مي‌رود. همچنين نامه امام علي(ع) به‌ام هاني در موضوع نبرد جمل، موضع‌گيري وي در برابر ناكثين و گزارش او از عهدشكني وتوطئه طلحه و زبير (م. ۳۶ق.) از نكات برجسته زندگاني سياسي و اجتماعي‌ام هاني در مدينه هستند.
در عرصه فكري و علمي،ام هاني با گزارش ۴۸ حديث درحوزه‌هاي گوناگون فقهي، اعتقادي و به ويژه تاريخي كه در منابعي چون مسانيد و صحاح سته نيز آمده‌اند، نقشي ويژه داشته است.
گزارشي از بردگان آزاد شده او در منابع حديثي، بيانگر بعدي ديگر از اثر‌گذاري او در تاريخ فكري و سياسي آغاز اسلام است. ازجمله اين افراد، ابوصالح باذان / باذام صاحب كتاب تفسيري شنيده شده از ابن عباس، محمد بن عمران، ذكوان، ابي مره يزيد، ابوالجنيز ثوير بن ابي‌فاخته از تابعين و صحابه امامان سجاد و باقر و صادق: و‌ام راشد هستند.
ام هاني نه تنها نزد رسول خدا(ص) و ديگر مسلمانان محترم بود، بلكه اهل بيت نيز به انتسابشان به او مباهات مي‌كردند. پيامبر(ص) فرمود: آيا شما را راهنمايي نكنم به كساني كه از جهت عمو و عمه، بهترين مردمان هستند؟ صحابه گفتند: بله. پيامبر(ص) فرمود: ايشان حسن و حسين(ع) هستند؛ زيرا عموي ايشان، جعفر بن ابي طالب و عمه آنان،ام هاني دختر ابوطالب است.
همچنين فرمود: خدايا! تو مي‌داني كه حسن و حسين(ع) و والدينشان و عمو و عمه‌شان همه از اهل بهشت هستند. از ميان چهار فرزند‌ام هاني، جعده جايگاهي مهم‌تر دارد. وي از شركت كنندگان در نبرد صفين بود و از سوي امير المؤمنين علي(ع) به حكومت خراسان منصوب شد. خاندان جعده از مؤثر‌ترين خاندان‌هاي شيعي دركوفه و از دعوت كنندگان امام حسين(ع) به كوفه دانسته شده‌اند.
زمان وفات‌ام هاني به گونه دقيق در منابع گزارش نشده است. در گزارشي، سخن از ديدار او با امام حسين(ع) ساعاتي پيش از بيرون آمدن ازمدينه به ميان آمده كه نشان دهنده زندگاني او تا سال ۶۰ ق. است. در منابع متأخر، تنها به ديدار امام با يكي از عمه‌هايش بدون ذكر نام اشاره شده است. بر پايه اين گزارش، زنان بني‌هاشم با آگاهي از تصميم امام حسين(ع) براي بيرون آمدن از مدينه،ام هاني را آگاه ساختند و او با چشماني اشكبار، امام را با خواندن سروده‌هايي از ابوطالب بدرقه كرد:
وأبيض يستسقي الغمام بوجهه
ثمال اليتامي عصمة للارامل
تطوف به الهلاك من آل هاشم
فهم عنده فى نعمة و فواضل
پس از اين‌كه امام حسين(ع) او را به صبر و پذيرش تقدير خداوند فراخواند، خود چنين سرود:
و ما أَُم‌هانى وحد‌ها ساء حال‌ها
خروج الحسين عن مدينة جده
و لكنما القبر الشريف و من به
ومنبره يبكون من أجل فقده
با توجه به همين گزارش كه متأخر‌ترين گزارش از زندگاني او است، مي‌توان مدفن وي را شهر مدينه و گويا قبرستان بقيع دانست.
منبع:حج
211008
از هبيره همسر وي، در دوران پيامبر(ص) به نيكي ياد نشده است. برخي او را در شمار آزاردهندگان رسول خدا(ص) دانسته‌اند.
از نكات برجسته زندگي‌ام هاني كه در تاريخ مكه نقش ويژه دارند، مي‌توان اين موارد را برشمرد:
۱. نخستين چاهي كه در مكه و به دست قصيّ بن كلاب حفر شد، در خانه او بود.
۲. ابن عباس گزارش كرده كه ابابيل (پرندگاني كه با نابود كردن سپاه ابرهه، از كعبه و مردم مكه محافظت كردند) را در خانه‌ام هاني ديده است. همچنين نمونه‌اي از سنگ‌هايي كه اين پرندگان حمل مي‌كردند، در خانه او نگهداري مي‌شده است.
۳. پيامب (ص) پياپي در خانه او حضور مي‌يافت.
۴. مهم‌‌ترين رخدادي كه نام‌ام هاني را با رويدادهاي آغاز اسلام پيوند داده و پيشينه اسلام وي پيش از فتح مكه و حتي پيش از هجرت را تأييد مي‌كند، آغاز اسراء و معراج از خانه او است. پيامبر(ص) در پي اقامه نماز عشا در خانه ام هاني، سفر اسراء را آغاز كرد. اين خانه نزديك مسجدالحرام قرار داشت (خانه‌ام هاني) و شايد از همين رو يا بر اثر واقعه معراج، از ديرباز نام يكي از درهاي بيست و سه‌گانه مسجدالحرام، باب‌ام هاني بوده است.
ام هاني تا هنگام فتح مكه در اين شهر ماند. در دوران فتح مكه، جايگاه او نزد رسول خدا(ص) بيشتر آشكار شد؛ زيرا در روز فتح، بر پايه گزارشي، در خانه او منزل گزيد. همچنين مجرماني چون حارث بن هشام و زهير بن ابي اميه يا عبدالله بن ابي ربيعه را كه‌ام هاني به آن‌ها امان داده بود، بخشود. امان دادن او در روز فتح مكه، مستندي براي جواز امان دادن زنان در اسلام دانسته شده است. بيان احكام و فرمان‌هايي در خانه‌ام هاني از جانب پيامبر(ص)، علي بن ابي‌طالب(ع) و عبدالله بن عباس، ازديگر شواهد اهميت جايگاه اجتماعي‌ام هاني در آن دوره است.
ام هاني در پي فتح مكه، همراه ديگر زنان مسلمان با پيامبر(ص) بيعت و سپس به مدينه هجرت كرد. جايگاه ويژه وي نزد رسول خدا(ص) حسادت برخي را برانگيخت؛ اما پيامبر(ص) بر حمايت از‌ام هاني و بني‌هاشم تأكيد كرد. او در سال دهم ق. و در حجة الوداع همراه پيامبر(ص) بود و از نخستين راويان غدير خم دانسته شده است.
پس از رحلت رسول خدا(ص) ام هاني نقشي ويژه كنار اهل بيت و برادرش امام علي (عليه السلام) در دوران حكومتش ايفا كرد. او از مهم‌‌ترين راويان سخنان حضرت فاطمه(س) با ابوبكر در موضوع فدك و حديث ثقلين به شمار مي‌رود. همچنين نامه امام علي(ع) به‌ام هاني در موضوع نبرد جمل، موضع‌گيري وي در برابر ناكثين و گزارش او از عهدشكني وتوطئه طلحه و زبير (م. ۳۶ق.) از نكات برجسته زندگاني سياسي و اجتماعي‌ام هاني در مدينه هستند.
در عرصه فكري و علمي،ام هاني با گزارش ۴۸ حديث درحوزه‌هاي گوناگون فقهي، اعتقادي و به ويژه تاريخي كه در منابعي چون مسانيد و صحاح سته نيز آمده‌اند، نقشي ويژه داشته است.
گزارشي از بردگان آزاد شده او در منابع حديثي، بيانگر بعدي ديگر از اثر‌گذاري او در تاريخ فكري و سياسي آغاز اسلام است. ازجمله اين افراد، ابوصالح باذان / باذام صاحب كتاب تفسيري شنيده شده از ابن عباس، محمد بن عمران، ذكوان، ابي مره يزيد، ابوالجنيز ثوير بن ابي‌فاخته از تابعين و صحابه امامان سجاد و باقر و صادق: و‌ام راشد هستند.
ام هاني نه تنها نزد رسول خدا(ص) و ديگر مسلمانان محترم بود، بلكه اهل بيت نيز به انتسابشان به او مباهات مي‌كردند. پيامبر(ص) فرمود: آيا شما را راهنمايي نكنم به كساني كه از جهت عمو و عمه، بهترين مردمان هستند؟ صحابه گفتند: بله. پيامبر(ص) فرمود: ايشان حسن و حسين(ع) هستند؛ زيرا عموي ايشان، جعفر بن ابي طالب و عمه آنان،ام هاني دختر ابوطالب است.
همچنين فرمود: خدايا! تو مي‌داني كه حسن و حسين(ع) و والدينشان و عمو و عمه‌شان همه از اهل بهشت هستند. از ميان چهار فرزند‌ام هاني، جعده جايگاهي مهم‌تر دارد. وي از شركت كنندگان در نبرد صفين بود و از سوي امير المؤمنين علي(ع) به حكومت خراسان منصوب شد. خاندان جعده از مؤثر‌ترين خاندان‌هاي شيعي دركوفه و از دعوت كنندگان امام حسين(ع) به كوفه دانسته شده‌اند.
زمان وفات‌ام هاني به گونه دقيق در منابع گزارش نشده است. در گزارشي، سخن از ديدار او با امام حسين(ع) ساعاتي پيش از بيرون آمدن ازمدينه به ميان آمده كه نشان دهنده زندگاني او تا سال ۶۰ ق. است. در منابع متأخر، تنها به ديدار امام با يكي از عمه‌هايش بدون ذكر نام اشاره شده است. بر پايه اين گزارش، زنان بني‌هاشم با آگاهي از تصميم امام حسين(ع) براي بيرون آمدن از مدينه،ام هاني را آگاه ساختند و او با چشماني اشكبار، امام را با خواندن سروده‌هايي از ابوطالب بدرقه كرد:
وأبيض يستسقي الغمام بوجهه
ثمال اليتامي عصمة للارامل
تطوف به الهلاك من آل هاشم
فهم عنده فى نعمة و فواضل
پس از اين‌كه امام حسين(ع) او را به صبر و پذيرش تقدير خداوند فراخواند، خود چنين سرود:
و ما أَُم‌هانى وحد‌ها ساء حال‌ها
خروج الحسين عن مدينة جده
و لكنما القبر الشريف و من به
ومنبره يبكون من أجل فقده
با توجه به همين گزارش كه متأخر‌ترين گزارش از زندگاني او است، مي‌توان مدفن وي را شهر مدينه و گويا قبرستان بقيع دانست.
منبع:حج
211008
