۰۵ آذر ۱۴۰۳ ۲۴ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۱۰ : ۱۹
طبق آیات قرآنی،مکر خدا چه معنایی دارد؟
منظور از آیه مورد بحث و آیات متعدد دیگرى که "مکر" را به خدا نسبت مىدهد، این است که دشمنان "مسیح" با طرح هاى شیطانى خود مى خواستند جلو این دعوت الهى را بگیرند اما خداوند براى حفظ جان پیامبر خود و پیشرفت آیینش تدبیر کرد و نقشه هاى آن ها نقش بر آب شد.
عقیق:رَبَّنَا آمَنَّا بِمَا أَنزَلَتْ وَاتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاکْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِینَ (آل عمران ـ 53)
پروردگارا، به آنچه نازل کردى گرویدیم و فرستاده [ات] را پیروى کردیم پس ما را در زمره گواهان بنویس.
در این آیه جمله هایى نقل شده که بیانگر نهایت اخلاص حواریون است، آنها پس از قبول دعوت مسیح و اعلام آمادگى براى همکارى و کمک به او، ایمان خویش را به پیشگاه خداوند عرضه داشتند و گفتند: "پروردگارا! ما به آنچه نازل کردهاى ایمان آوردیم و از فرستاده (تو حضرت مسیح) پیروى نمودیم، پس ما را در زمره گواهان بنویس" (رَبَّنَا آمَنَّا بِمَا أَنزَلَتْ وَاتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاکْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِینَ)
آنها نخست ایمان خود را به آنچه نازل شده بود اظهار داشتند، ولى چون ایمان به تنهایى کافى نبود، مسأله عمل به دستورهاى آسمانى و پیروى از مسیح علیه السلام را که گواه زنده ایمان راسخ آنها بود پیش آوردند، زیرا هنگامى که ایمان در روح و جان انسان رسوخ کند، حتماً در عمل او انعکاس مى یابد، و بدون عمل ممکن است تنها یک ایمان پندارى باشد نه واقعى، و سپس از خدا تقاضا کردند نام آنها را در زمره شاهدان و گواهان که در این جهان، مقام رهبرى امت ها را دارند و در جهان دیگر مقام شفاعت و گواهى بر اعمال را، ثبت نماید.
بحث لغوی و تشابه با آیات دیگر:
1ـ در عبارت «مَعَ الشَّاهِدِینَ» معناى حمایت است که در عبارت «مِنَ الشَّاهِدِینَ» نیست. نظیر تفاوت «آمَنُوا بِهِ» و «آمَنُوا مَعَهُ». چون در آیه ى قبل (52) حضرت عیسى به عنوان شاهد مطرح شد، پس با شاهدان بودن یعنى همراه و یاور انبیاء بودن.
2ـ شاید منظور از کلمه (بِما أَنْزَلْتَ) انجیل اصلى باشد. همان انجیلى که حاوى وظائف آن مردم و بشارت به وجود پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله بود. چنانکه قرآن در سوره: صف آیه 6 از زبان حضرت عیسى می فرماید:
وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ یَأْتِی مِن بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ: یعنى من بشارت دهندهام به رسولى که بعد از من مى آید و نام مبارک او احمد می باشد.
3ـ منظور از کلمه (الرَّسُولَ) حضرت عیسى علیه السّلام است. مفسرین درباره جمله (فَاکْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِینَ) اقوالى دارند. بعضى فرمودهاند منظور از شاهدین عموم آن افرادى هستند که به یکتائى خدا و آنچه فرو فرستاده است شهادت داده و می دهند.
پیامهای آیه 53:
1ـ لازمهى ایمان، اطاعت از پیامبر است. «آمَنَّا»، «وَ اتَّبَعْنَا الرَّسُولَ»
2ـ ایمان به تمام دستورات الهى لازم است. «بِما أَنْزَلْتَ»
3ـ از خداوند بخواهیم که ایمان ما را تثبیت کرده و ما را از حامیان انبیاء قرار دهد. «فَاکْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِینَ»
وَمَکَرُواْ وَمَکَرَ اللّهُ وَاللّهُ خَیْرُ الْمَاکِرِینَ (آل عمران ـ 54)
و [دشمنان] مکر ورزیدند، و خدا [در پاسخشان] مکر در میان آورد، و خداوند بهترین مکرانگیزان است.
پس از شرح ایمان حواریون در آیه قبل، در این آیه اشاره به نقشه هاى شیطانى یهود کرده، مى گوید: "آنها (یهود و سایر دشمنان مسیح براى نابودى او و آیینش) نقشه کشیدند و خداوند (براى حفظ او و آیینش) چاره جویى کرد و خداوند بهترین چارهجویان است" (وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَیْرُ الْماکِرِینَ).
بدیهى است نقشه هاى خدا بر نقشه هاى همه پیشى مى گیرد، چرا که آنها معلوماتى اندک و محدود دارند و علم خداوند بى پایان است، آنها براى پیاده کردن طرح هاى خود قدرت ناچیزى دارند در حالى که قدرت او بى پایان است.
بحث لغوی آیه:
"مکر" در لغت عرب با آنچه در فارسى امروز از آن مى فهمیم تفاوت بسیار دارد "در فارسى امروز مکر" به نقشه هاى شیطانى و زیانبخش گفته مى شود، در حالى که در لغت عرب هر نوع چاره اندیشى را "مکر" مىگویند که گاهى خوب و گاهى زیان آور است.
به عبارت دیگر مکر در اصل به معنى تدبیر است خواه در کار خوب باشد یا در کار بد.
در کتاب مفردات "راغب" مىخوانیم: المکر صرف الغیر عما یقصده:" مکر این است که کسى را از منظورش باز دارند" (اعم از اینکه منظورش خوب باشد یا بد).
منظور از" مکر الهى" چیست؟
گرچه آیه به یکى از سنّت هاى الهى اشاره دارد، ولى با توجّه به آیات قبل که حضرت عیسى کفر بنى اسرائیل را احساس کرد و با توجّه به آیه بعد که خداوند عیسى علیه السلام را به آسمان بالا برد، استفاده مى شود که مراد از مکر در اینجا، توطئهى قتل حضرت عیسى است که گروهى در زمان آن حضرت براى خاموش کردن دعوت او نقشه ها کشیده و تدبیرها نمودند، حتّى براى حبس و دستگیرى و معرّفى او جایزه تعیین و مقدّمات اعدام و به دار آویختن او را فراهم کردند. امّا خداوند نقشهى آنها را نقش بر آب کرد و او را به بهترین شکل نجات داد.
امام رضا علیه السلام فرمود: مراد ازمکر خدا، کیفرِ مکر است وگرنه او اهل مکر نیست. (عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 126)
تشابه با آیات دیگر:
در قرآن مجید گاهى "ماکر" با کلمه "خیر" ذکر شده مانند:" وَ اللَّهُ خَیْرُ الْماکِرِینَ" (خداوند بهترین چاره جویان است) و گاهى "مکر" با کلمه "سیئ" آمده است مانند: "وَلَا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ" (نقشه و اندیشه بد جز به صاحبش احاطه نخواهد کرد) (سوره فاطر، آیه 43)
بنابراین همانطور که در بالا هم متذکر شدیم، منظور از آیه مورد بحث و آیات متعدد دیگرى که "مکر" را به خدا نسبت مى دهد این است که دشمنان "مسیح" با طرح هاى شیطانى خود مى خواستند جلو این دعوت الهى را بگیرند، اما خداوند براى حفظ جان پیامبر خود و پیشرفت آیینش تدبیر کرد و نقشه هاى آنها نقش بر آب شد و همچنین در موارد دیگر.
پیام های آیه 54:
1ـ خداوند، پشتیبان اولیاى خویش است. «وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللَّهُ»
2ـ تدبیر و حرکت انسان، مقدّمهى قهر یا لطف خداوند است. «وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللَّهُ»
3ـ کیفرهاى الهى، با جرم بشر تناسب و سنخیّت دارد. «وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللَّهُ»
4ـ اراده و تدبیر خدا، بالاتر از هر تلاش، حرکت و تدبیر است. «وَ اللَّهُ خَیْرُ الْماکِرِینَ»
پی نوشت:
تفسیر نور، ج 2
تفسیر نمونه، ج 2
عیون اخبار الرضا، ج 1
تفسیر أحسن الحدیث، ج2
تفسیر آسان، ج
تبیان
منبع:روضه
گزارش خطا
