آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی، طبق رسم خاندان های علم و معرفت، تحصیل در علوم دینی و اشتغال به علوم حوزوی را از دوران كودكی آغاز نموده و در امر تحصیل علوم، جدّیت داشت.
عقیق:آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی در سال 1316 ه.ش در خانواده ای از اهل علم، معرفت و شهادت در تهران به دنیا آمد. پدر ایشان مرحوم آیت الله میرزا عبدالعلی تهرانی، از شاگردان مرحوم حاج شیخ عبدالكریم حائری یزدی، فقیهی مجاهد و عارفی سترگ بود كه در زمان تاریك حكومت پهلوی اوّل، با همراهی و رفاقت مرحوم آیت الله شاه آبادی بزرگ، به اقامۀ جماعت در مسجد جامع بازار تهران مشغول بود و در امر تربیت نفوس مستعدّ و هدایت گمراهان و جاهلان اهتمام ویژه داشت.تحصیلات
حضرت آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی، طبق رسم خاندان های علم و معرفت، تحصیل در علوم دینی و اشتغال به علوم حوزوی را از دوران كودكی آغاز نموده و در امر تحصیل علوم، جدّیت فوق العاده ای داشت. ایشان با هدایت و ارشاد والد بزرگوار خود از پنج سالگی به مكتب رفت و در سنّ 10سالگی بخشی از مقدّمات را در مدرسۀ حاج ابوالفتح تهران گذراند. سپس به همراه پدر خود برای مدّت سه سال به مشهد مقدّس مهاجرت كرده و در سایۀ الطاف حضرت علی بن موسی الرّضا مشغول به گذراندن دروس مقدّمات گردید و به دلیل هوش و استعداد سرشار، به طور خصوصی از محضر ادیب نیشابوری بهره برد. در سال 1334هـ ش در سنّ 18سالگی به قم مهاجرت كرد تا در حوزۀ نوپای آن دیار، كه به تازگی اهل علمِ جهان تشیّع را به سوی خود جذب می كرد، حضور یابد و دروس سطح خود را به اتمام رسانده و از محضر مراجع تقلید بهره برد.
اساتید
حضرت استاد با جدّیت و پشتكار بسیار، دروس سطح را به سرعت تمام كرد و به محضر علمی بزرگانی چون امام خمینی، مرحوم آیت الله العظمی بروجردی، آیت الله العظمی گلپایگانی، علّامۀ طباطبایی، آیت الله داماد و آیت الله فرید راه یافت. در جدّیت و پشتكار معظّم له همین نكته كافی است كه به فرمودۀخودشان، در زمانی كه مشغول به دروس سطح بودند، دو مرتبه كلّ كتاب «وسائل الشیعه» را مطالعه كردند تا برای شركت در درس خارج آماده شوند. ایشان با نبوغ و پشتكاری كه از خود نشان دادند، در سنّ 25 سالگی به درجۀ رفیع اجتهاد رسیده و به زودی توانستند از نزدیكان و خصّیصین حضرت امام قرار گیرند. مقبولیّت علمی ایشان نزد استاد خویش، به اندازه ای بود كه حضرت امام به طلبۀ خوش استعداد و جوان خود اجازه داد تا تقریرات و نوشته جات درس بیعشان را جمع آوری كرده و به صورت یك اثر مستقل منتشر نماید. ایشان در همین ایّام، كتاب مكاسب محرّمۀ حضرت امام، همچنین دوجلد رسائل اصولی ایشان را تنظیم و منتشر كردند.
با آنكه هنوز مدّت زیادی از استفادۀ این طلبۀ فاضل و جوان از محضر زعیم عالم تشیّع، حضرت آیت الله العظمی بروجردی نگذشته بود، این مرجع كم نظیر رحلت كرد و بار هدایت امّت را به دوش خلف صالح خویش یعنی حضرت امام خمینی نهاد. حال كه امر خطیر مرجعیّت متوجّه حضرت امام شده بود و نسخه های نامطلوب و حاوی اغلاط و اشتباه از رسالۀ حضرت امام در دست مردم بود، ایشان شاگرد فاضل خود، یعنی حاج آقا مجتبی تهرانی را مأمور به جمع آوری فتاوا و تنظیم صحیح ترین نسخه از رسالۀ عملیه و مناسك حجّ خویش گرداند كه در سال1343هـ ش به چاپ رسید و در دست رس مقّلدان امام قرار گرفت. حضرت استاد برای انجام این امر مهم، ضمن بهره گیری از دست نوشته های متعدّد استاد خویش، با ایشان هم بحث شد و رساله ای دقیق و علمی آماده كرد كه بعدها جزو دقیق ترین رساله های منسوب به امام خمینی مطرح گردید.
ایشان علاوه بر یادگیری فقه و اصول در محضر استاد بی بدیل خود، چندین سال نیز از مشرب اخلاقی و عرفانی آن عارف كامل و عالم ربّانی سیراب گردید و با دیدگاه های اجتماعی و سیاسی امام امّت به خوبی آشنا شد. این استضائه از خورشید حیات بخش امام و دیگر اولیای الهی ادامه داشت تا آنكه جرقّه های بیداری اسلامیِ ملّت ایران زده شد و امام خمینی از كشور تبعید گردید. در این ایّام، حضرت آیت الله تهرانی به همراهی بعضی دیگر از شاگردان معظّم له، كتابخانۀ ایشان را در قم دایر كردند كه سه سال بعد توسّط ساواك، غارت و تعطیل شد.
هجرت به نجف
حضرت استاد، در سال 1347هـ ش به نجف هجرت كرد تا هم سیر معنوی خود را در سایۀ فیوضات امیر المؤمنین و دیگر ائمۀ هدی تكمیل نماید و هم از تربیت استاد خویش بی بهره نماند. ایشان در این مدّت سه ساله كه در نجف اشرف مشغول به خودسازی در امور معنوی، تدریس كفایه در مدرسۀ آیت الله بروجردی و تحصیل در محضر حضرت امام بودند، در درس های خارج اصول مرحوم آیت الله العظمی خویی و درس آیت الله العظمی حكیم حاضر می شدند. این سفر پربركت، زیاد طول نكشید و حضرت امام به ایشان امر كردند كه به ایران برگشته و در تهران حضور داشته باشند. لذا ایشان در اواخر سال 1349هـ ش به زادگاه خود بازگشت و به كارهای مهم و برزمین مانده مشغول گردید.
فعالیت سیاسی
حضرت استاد از سال 1351هـ ش ضمن اقامۀ جماعت در مسجد جامع بازار، تشكیل جلسات اخلاق و تفسیر برای جوانان در همان سال ها، تربیت و هدایت جوانان انقلابی را به دست گرفتند. از جلسات بسیار محرمانه با برخی انقلابیون فعّال گرفته تا جلسات عمومی اخلاق كه در برخی مقاطع زمانی به دلیل ممانعت حكومت جور، تعطیل می شد، همچنین حضور در بازار تهران و هدایت و رهبری مردم كوچه و بازار، از اهمّ فعّالیت های معظّم له پیش از انقلاب بود. حضور عادّی حضرت استاد در تهران و فعالیّت های مخفی ایشان در راهنمایی و رهبری مجاهدان انقلابی، آن قدر مفید و مؤثّر بود و هنوز هم بركات آن در میان اهالی تهران، باقی و جاری است، كه بعد از مدّت ها سِرّ تأكیدهای حضرت امام مبنی بر مراجعت ایشان به تهران را روشن ساخت. عنایت ویژۀ حضرت امام به تهران موجب گردید كه حضرت استاد، تا پایان عمر در عاصمۀ جهان تشیّع بماند و نعمتی بی بدیل برای اهل این دیار باشد.
فعالیت علمی بعد از انقلاب
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و با آغاز ولایت و زعامت حضرت روح الله، همچنین با توجّه به سوابق درخشان و مراودات حضرت استاد با امام امّت، انتظار می رفت كه ایشان یكی از مسؤولین نظام اسلامی شده و گوشه ای از بار این انقلاب را به دوش بكشند. امّا بنا به فرمودۀ خودشان، ایشان با دعا به درگاه خدای متعال و توسّل به حضرات معصومین، خود را از قبول مسؤولیت های اجرایی كنار كشیدند و با حضور در صحنۀ نیروسازی برای انقلاب، همچنان به صورت گمنام و مؤثّر به تربیت نیروهای جوان و كارآمد برای انقلاب اسلامی پرداختند.
ایشان دروس خارج خود را در سال 1357هـ ش در منزل خویش و با حضور برخی از فضلای تهران آغاز نموده و در سال 1364هـ ش با قبول كردن تولیت مدرسۀ مروی توسّط آیت الله مهدوی كنی، این دروس را مجدّداً در مدرسۀ مروی آغاز نمودند. جلسات درس خارج ایشان مملوّ از طلّاب سطوح عالی بود كه برای انجام وظیفه به تهران آمده بودند و از فضای علمی قم فاصله داشتند. این جلسات آن قدر مفید و كم نظیر بود كه بسیاری از فضلا را به خود جذب كرد و حسرت دوری از فضای علمی قم را به رضایت و شكرگزاری شركت در این جلسات علمی تبدیل نمود.
در قوّت علمی این فقیه متتبّع ذكر همین نكته كافی است كه ایشان در طول عمر شریف خویش، توفیق یافت كه بیش از سی و دو مرتبه كتب اربعۀ شیعه را مرور كند و اغلب عبارات آن را در ذهن حاضر داشته باشند؛ بدیهی است كه درس خارج ایشان پُر از نكات دقیق و بدیعی بود كه كمتر نصیب اهل علم و فضلای حوزات علمیه شده است.
از طرفی دیگر، جلسات عمومی اخلاق و معارف اسلامی كه قبل از انقلاب نیز برپا بود و از سال 1359هـ ش به طور منظّم و هفتگی دائر می گردید، مأمن بی نظیری برای بسیجیان مخلص حضرت روح الله و سكّوی پرشی برای دلدادگان و حیات یافتگان انقلاب اسلامی بود كه تازه از زیر یوق جهالت ستم شاهی رهایی یافته و به نور حكومت الهی منوّر گشته بودند و بی صبرانه و مشتاقانه به دنبال معارف عمیق اسلام بودند.
ارتحال
سرانجام این مرجع بزرگوار تقلید، فقیه وارسته و استاد بزرگ اخلاق، پس از 40سال خدمت صادقانه در نشر معارف اسلامی و ترویج مكتب حقّۀ اهل بیت عصمت و طهارت در دی ماه سال 1391هـ ش بعد از گذراندن یك دورۀ طولانی بیماری و پس از تحمّل فشارها و صدمات ناشی از آن، در آستانۀ اربعین سالار شهیدان به سوی مولای خویش سفر كرد و در صحن و سرای حضرت عبدالعظیم حسنی آرام گرفت.
منبع:جام
211008
