آیت الله جاودان: خداشناسی بدون امام شناسی ابتر است

عقیق: انسان زائر در مراحل مختلف زیارت، جانش را با مراتبی از انس معصومین علیهم‌السلام معطر می‌کند و از بستر زیارت آن حضرات، طریقی برای لقاء‌الله می‌گستراند. با توجه به وجود مرقد مطهر و شریف هشتمین اختر تابناک امامت و ولایت در ایران اسلامی، سالانه میلیون‌ها زائر از سراسر کشور و سایر بلاد اسلامی به مشهد الرضا(ع) مشرف می‌شوند.

زیارت آدابی دارد از جمله اینکه در وهله اول باید با معرفت همراه باشد. بزرگان در باب زیارت آورده‌اند زائر باید به مقام آنکه به زیارتش می‌رود آگاه باشد. شیخ صدوق از امام موسی کاظم علیه‌السلام درباره شأن و جایگاه زیارت فرزند بزرگوارشان روایت کرده است: «هرکس قبر فرزندم علی را زیارت کند، برای او هفتاد هزار حج مقبول نوشته می‌شود؛ و هم‌چون کسی است که خداوند متعال را در عرش زیارت کرده است».

از دیگر آداب و مناسک زیارت علی‌بن موسی الرضا(ع) می‌توان به «طهارت، شرح صدر و تسلیم» اشاره کرد. جالب اینکه همان برکات و آثاری که در زیارت خانه کعبه‌ روایت شده، در زیارت ضریح امام معصوم نیز صادق است.

در روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام است که بیست رحمت از یکصد رحمتی که از جانب خدا بر زائران بیت الهی نازل می‌شود، از آنِ کسانی است که فقط کعبه را تماشا می‌کنند؛ این قبیل برکات بر کسی که در محیط حرم می‌نشیند و ضریح امام معصوم را نظاره می‌کند نیز نازل می‌شود.

برخی بزرگان می‌گویند اینکه زائر در گوشه‌ای از حرم بنشیند و ضریح و زوار امام رضا علیه‌السلام را نگاه کند و از این تماشا لذت ببرد، دارای آثار و ثواب است. اما افضل آثار از آنِ کسانی است که به زیارت خود حضرت می‌رسند! 

آیت‌الله محمدعلی جاودان، استاد حوزه و دانشگاه و از علمای اخلاق تهران در گفتگویی به منظور درک بهتر شخصیت ثامن الائمه(ع) و ثواب زیارت امام علی‌بن موسی‌الرضا(ع)، به تبیین این موضوع پرداخته است؛ متن این گفتگو در ذیل آمده است.

وی درباره تماشای ضریح و مشاهده زوار امام رضا(ع) و آثار و برکات احتمالی آن می‌گوید: نکته در این است که شما آن ضریح را به چه دیدی نگاه کنید و زوار را به چه نیت تماشا کنید؟ اگر ضریح را به عنوان ضریح حضرت رضا(ع) با عشق و علاقه و با نیت خالص زیارت نظر کنیم، آثار و برکات بزرگی به همراه دارد، همان آثار و برکاتی که برای زیارت حضرت رضا گفته شده است که اگر شما ایشان را زیارت کنید معادل هزار هزار عمره بهره‌مند خواهید شد.

مسلماً ماندگارترین کلامی که از حضرت رضا(ع) به یادگار مانده، حدیث متواتر «سلسلة الذهب» است. مخلص کلام امام در این حدیث گرانبها چیست؟

 امام رضا(ع) در حدیث سلسله الذهب فرمودند: خدای متعال فرموده است: «لا اله الا‌ الله حصنی»؛ یعنی توحید دژ مستحکم من است و هر کس وارد این دژ شود، از عذاب من در امان خواهد بود. البته امام در پایان قیدی به این سخن زدند و خود را یکی از این شروط معرفی‌ کردند. باید توجه داشت منظور، نه شخص امام بلکه شخصیت امام است.

این نشان می‌دهد که ولایت و امامت، یکی از شروط توحید است و توحید بدون نبوت و ولایت مقبول درگاه الهی نیست. چنانچه قرآن کریم می‌فرماید: کسی که نبوت را قبول نداشته باشد، خدا را نشناخته و خداشناسی‌اش درست نیست. کسی که قیامت را قبول نداشته باشد نیز توحیدش مشکل دارد. بنابراین خلاصه سخن امام در حدیث سلسلة الذهب این است که خداشناسی بدون امام‌شناسی، ابتر است.

با توجه به این سخن حضرتعالی، ویژگی‌های توحید اسلامی چیست؟ یعنی خدای اسلام چگونه خدایی است؟

خدایی خدای اسلام است که جهانش پایان داشته باشد و به معاد منتهی شود. اعتقاد به خدایی درست و صحیح است که پیامبر فرستاده باشد. بسیاری از خداپرستان کنونی عالم، خدایی را قبول دارند که هیچ پیامبری ندارد و هیچ حکمی صادر نکرده است! در صورتی که خدای اسلام «خدای رب» است؛ خدایی که پیامبر می‌فرستد؛ زیرا دین نیاز به حافظ دارد و پیامبر بنیانگذار دین است.

یکی از اصول ما در کنار توحید، «عدل» است و مدعی هستیم خداوند به هر کس با توجه به استحقاقی که دارد، نعمت‌های خود را عطا می‌کند. آیا می‌توان گفت تسلط امام رضا(ع) در طب نیز به دلیل اتصال به منبع لایزال الهی است؟

امام رضا(ع) عالم آل محمد(ص) و عالم به مصالح انسان است؛ هم مصالح دنیوی و هم مصالح اخروی. کار اصلی امام نیز این است که مردم را به مصالحشان، به راه درست زندگیشان در دنیا و آخرت رهنمون کند. بخش نخست یعنی رسیدن به سعادت دنیوی نیز از جمله وظایف انبیاء و اولیاست، توصیه‌های طبی حضرت رضا(ع) هم از جمله اینهاست. اگر اینها درست فهمیده و به آن عمل می‌شد، شاید احتیاج به طب بشری از بین می‌رفت. فرمایشات حضرت رضا در طب‌الرضا نیز از این دست است و اگر درست توسط متخصصان فهمیده شود، نتیجه‌اش دانشی خواهد ببود که آدم را از همه طب‌های دیگر بی‌نیاز می‌کند.

در پاسخ به پرسش شما باید بگویم قدر مسلم، اسلام از منبع لایزال الهی به دست آمده است، اصلا اسلام را منبع لایزال الهی به پیامبر(ص) وحی کرده که حضرت رضا(ع) حامل و حافظ این اسلام است. پس در حقیقت فرمایشات گرانبهای حضرات معصومین و دستورات اسلام همه ریشه در علم لایزال الهی دارد.

شما در پرسش پیشین به این صفت امام اشاره کردید که حضرت «عالم آل محمد» است. این به چه معناست؟

حوادث و شرایطی در زندگی و دوران امامت حضرت رضا(ع) پیش آمد که در عصرامام دیگری رخ نداد. یعنی چندین بار اتفاق افتاد که اعلم علمای زمان در دیگر ادیان، محضر ایشان آمدند و مسلمان شدند. چون در زمان ایشان، مأمون مجالسی را با اهداف خاص و با حضور علمای تراز اول ادیان در آن روزگار تشکیل می‌داد و امام را به آن دعوت می‌کرد. شاید مأمون می‌خواست به نوعی شکست اعتباری را به حضرت رضا(ع) تحمیل کند، شاید هم به خاطر آزاد اندیشی شخصی خود چنین مناظراتی را ترتیب می‌داد. به هر روی، در این مجالس بزرگترین علمای زمان از یهودیت، مسیحیت، مجوس، صائبین و علمای اهل سنت حضور داشتند و برای هیچ امامی این شرایط پیش نیامد تا دانش و علم بی‌کران خود را بدین شکل بروز دهد. حضرت رضا(ع) در این مناظرات با اهل تورات به تورات سخن می‌گفت و با اهل انجیل به انجیل! به همین دلیل هم بود که «عمران صابی» از متکلمان بزرگ آن زمان پس از مناظره با امام رضا(ع) چنان تحت تاثیر کلام و علم حضرت قرار گرفت که مسلمان شد.

این مقدار ظهور و بروز فوق‌العاده علمی در عصر هیچ یک از ائمه اتفاق نیفتاد، به همین دلیل است که امام رضا(ع) در حد اعلایی از علم بروز و ظهور فرمود و این بروز و ظهور جهانی بود که ایشان را «عالم آل محمد(ص)» نامیدند.

 آیا زیارت حضرات معصومین از جمله امام رضا(ع) دارای آثار و برکات است؟

زیارت حضرت رضا(ع) یکی از عبادات بزرگ است. مشاهده زوار آن حضرت نیز بستگی به نوع نگاه آدمی دارد. مسلماً اگر انسان به زیارت حضرت رضا(ع) برود یک چیزی به دست می‌آورد؛ یک چیزی گیرش می‌آید. انسان یک حالی دارد و احساس می‌کند که با قبل فرق داشته است. آن چیزی که به دست می‌آوریم، مرحمت خداست، باید پایش بایستیم. حفظش کنیم. اگر بتوانیم این حالت را حفظ کنیم، ممکن است چراغ دلمان روشن شود و روشن بماند.

اولین اثر مرحمت خدا، این است که انسان در خفا و غیب، همانطور پاک زندگی می‌کند که در حضور مردم زندگی می‌کند. یعنی ناگزیر در حضور مردم اندکی مراعات می‌کنیم اما پنهان و آشکار برای کسی که به حیات رسیده، فرقی ندارد.

دومین نشانه این است که انذار بر این انسان اثر دارد. اگر حرفی می‌شنود، رویش اثر دارد. گاهی افراد می‌خواهند کار اشتباهی کنند، توجیه می‌کنند. در حالی که کسی که به آن حیات رسید، اگر حرف را شنید رویش اثر می‌کند و دنبال گناه و توجیه نمی‌رود.

باید مراقب باشیم، چرا که «گناه» انسان را خسته می‌کند! آن وقت به زیارت رفتن هیچ تغییری در انسان ایجاد نمی‌کند. اگر من نماز شب خواندم، اگر قرآن خواندم، اگر زیارتی رفتم، نماز جماعتی خواندم ولی بعد از آن گناه کردم، همه‌اش می‌سوزد.

برای ترک گناه چه باید کرد؟ آیا زیارت رفتن و حضور در مجالس معنوی سودمند است؟

برای کسب توفیق در ترک گناه، باید اراده باشد و از خدای متعال و ائمه اطهار(ع) مخصوصاً امام زمان(عج) استمداد کرد.

کثرت گناه کاری است ترک‌کردنی، انسان می‌تواند گناه کند و می‌تواند توبه کند و ترک گناه داشته باشد. اما باید واقعاً قصد ترک گناه داشته باشیم. باید بدانیم که با مجلس موعظه تنها که کاری از پیش نمی‌رود. حتی با مشهد رفتن و زیارت مدینه به تنهایی کاری نمی‌توان کرد. باید مجاهدت کنیم و زحمت بکشیم. در این صورت با سفر به کربلا و مشهد ممکن است راهی باز بکند.

بکوشید زندگی‌هایتان را منظم کنید. دوستی‌ها، معاشرت‌ها، رفت و آمدها، خنده و شوخی، خوردن و خوابیدن، حرف زدن را کنترل کنید. اگر به مدیریت این چیزها رسیدیم که می‌توانیم برسیم موفق می‌شویم و گرنه، نه هیچ چیزی رخ نمی‌دهد. البته برای کسب توفیق باید آدم بخواهد و تصمیم داشته باشد و از خدای متعال و ائمه اطهار علیهم السلام استمداد کند.

بهترین ذکر توسل را چه می‌دانید؟

ذکر خدا انواع و درجات مختلف دارد. اولین مرتبه ذکر زبانی است که آدمی مثلاً تسبیحات حضرت زهرا(س) را بعد از نماز می‌گوید. از این بالاتر ذکر عملی است و آن اینست که انسان مؤمن در برخورد با گناه توقف می‌کند، و چون خدای متعال راضی نیست دست به گناه دراز نمی‌کند. مرحله سوم ذکر قلبی است که برترین درجات ذکر است و فرشتگان به خاطر عظمت آن توانایی ثبت آن را ندارند، و این مرتبه در اثر زحمت زیاد در ترک گناه و تهذیب نفس به دست می‌آید.

ذکر دائم، ذکر همیشگی خدای متعال به زبان و دل است و آنچه به زبان می‌آید برای اینست که به دل همراهی بشود و طبق روایات این مهمترین ذکر خداست، و مقصد و مقصود همه زحمات همین است. البته این ذکر اگر در دل جای بگیرد احساس لذت و آرامش را به دنبال دارد. مهم دوام ذکر قلبی است و لذت و آرامش فرع بر آن است. هرچه در این راه زحمت و رنج کشیده شود ارزش دارد. مراقبه بهترین مقدمه برای رسیدن به دوام ذکر است.

بهترین ذکر زبانی هم برای شما و بنده و امثال ما ذکر استغفار است. که البته عبارت‌های آن مختلف است. از جمله «أستغفرالله و أسئله التوبة» یا آنچه همه بلد هستند «أستغفرالله و أتوب الیه». این اذکار را زیاد بگویید. صبح و شام به امام زمان(عج) توسل کنید. زیارت آل یس و نماز امام زمان(عج) توسل‌های خوبی است.

نمازهایتان را تصحیح کنید، بعد هم در اول وقت بخوانید. برای امام عصر (عج) صدقه بدهید و صلوات برای فرج ایشان بفرستید. امیداست که نظر لطف ایشان همراه ما شود و نجات پیدا کنیم ان‌شاءالله.

منبع: خبرگزاری فارس

کد خبرنگار 211007