۰۳ آذر ۱۴۰۳ ۲۲ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۵۶ : ۰۱
مرور خاطراتی از جنس عشق؛
میاندارانی که حاکمان واقعی قم بودند
مرور تاریخ شفاهی مردم قم نشان می‌دهد، هر کدام از میانداران هیأت چهل اختران در زمان حیات خود بیش از شهردار، فرماندار یا حاکم وقت میان مردم نفوذ و قدرت داشته‌اند، قدرتی که از اراده مردم شکل گرفته بود.
عقیق: عاشورای امسال میلیونها شیعه از شبکه‌های مختلف تلویزیونی عزاداری هیأت چهل اختران در حرم حضرت معصومه(س) را به نظاره نشستند.هیأت چهل اختران قدیمی‌ترین هیأت قم است. ۱۴۰ سال است که این هیأت مسیر مزار پسر امام جواد(ع) در خیابان آذر تا حرم حضرت معصومه(س) را در روز عاشورا می‌پیماید. این دسته پس از نماز ظهر عاشورا حرکتش را به سوی حرم آغاز می‌کند. ردیف اول سادات نواده موسی مربقع هستند که با لباس سبز و دستار سیاه از بقیه متمایز می‌شوند. ردیف دوم بیمارانی هستند که به امید شفا در روز عاشورا جزیی از این دسته می‌شوند. وقتی سبزپوشان که ابتدای دسته هستند، به حرم می‌رسند، انتهای دسته در خیابان آذر و محله چهل‌اختران هنوز در حال شکل‌گیری است.
یک عمر یاحسین گویان
یک روز که هوا سرد و مرطوب است، به سراغ قدیمی‌های این هیأت می‌روم تا از پیشینه و حال و هوایش بپرسم. اولین نفر سید ابوالفضل حسینی است که یک گوشه ایستاده و تلاش جوانها برای آماده کردن فضای هیأت را نظاره می‌کند. او هم مثل تمام مردم این منطقه یک عمر محرمها را با هیأت چهل اختران سر کرده است.
حاج ابوالفضل یک عمر افتخارش این است زیر خیمه امام حسین(ع) بوده. شانه‌های افتاده و چین‌های روی پیشانی‌اش نشانه گذر سالهاست. از گذشته هیأت که می‌پرسم، یک آن تمام خاطرات به ذهنش هجوم می‌آورد. می‌نشیند و شروع می‌کند به تعریف کردن. «خدا بیامرز پدرم هم از بچگی در این هیأت یا حسین می‌گفت؛ جدم هم همین طور. هم جد پدری، هم جد مادری ...»
از قدیمی‌ها سیدعلی چهل‌اخترانی خوب یادش است: «کاروان‌دار بود؛ آن هم چه کاروانی... مقصدش کربلا و نجف بود. هر از گاهی می‌آمد در محله و دم می‌گرفت: «هر که دارد هوس کرب و بلا بسم‌ا...» کسی در برابر نوایش تاب مقاومت نداشت. آنهایی که صدایش را می‌شنیدند، بار سفر را زود می‌بستند. انگار در و دیوار هم جوابش را می‌دادند...»
هیأتی ۴۰۰ ساله؛ خیمه‌ای ۶۰ ساله
آن طور که حاج حبیب نعمت‌اللهی از دیگر قدیمی‌های محله چهل اختران و این دسته می‌گوید، ۱۴۰ سال عمر دسته است و عمر هیأت حتی به ۴۰۰ سال هم می‌رسد. سید حسین چاووشی این دسته را زمان قاجار به راه انداخت. تا سالها این دسته تنها دسته‌ای بود که از منطقه آذر روز عاشورا برای سیدالشهدا(ع) عزاداری می‌کرد.
حجت‌الاسلام سید تقی چاووشی، نوه حاج سید حسین از میانداران هیأت است و خاطراتی دارد از زمان کودکی، وقتی روز عاشورا دهانه اسب را می‌گرفته و دیگران پای برهنه دنبال این کاروان، کاه به سر می‌ریختند و عزاداری می‌کردند. خاطره دیگرش مربوط به ۶۰ سال پیش است. زمانی است که خیمه کنونی هیأت را از اصفهان با یک درشکه به قم آوردند. اهل محل جمع شده و روضه می‌خواندند و گریه می‌کردند: گر سوخت خیمه‌هایش ... ماندند کودکانش ... ما خیمه از برایت، آورده‌ایم... ابوالفضل ...
وقتی سراغ مسؤول هیأت را می‌گیرم، نشانی یک سید روحانی از اهالی همین محل را می‌دهند. حجت‌الاسلام سید محمد چهل اخترانی پنجمین نسل از پرچمداران هیأت چهل اختران است. مرحوم سیدهادی چاووشی، مرحوم سید زین‌العابدین چاووشی، مرحوم سیدحسین چاووشی و سیدعلی چاووشی چهل اخترانی پدرانش هستند که پیش از او این علم را نگه داشته‌اند.
اتحاد مردم؛ احترام سادات
آن طور که مسؤول شورای هیأتهای مذهبی قم می‌گوید، تمام این محل که اطراف بقعه مبارک موسی مبرقع شکل گرفته، سید و از نسل امام موسی کاظم(ع) هستند. سادات رضوی، برقعی، چاووشی، تقوی، اخوی، چهل اخترانی و ... که از نسل موسی مبرقع هستند. امروز در تمام ایران یا دنیا پراکنده شده‌اند، اما در روز عاشورا به این محل و هیأت آبا و اجدادی برمی‌گردند.
مسؤول هیأت چهل اختران وقتی از ویژگی‌های این هیأت صحبت می‌کند، اخلاص و احترام به سادات را از مهمترین ویژگی‌ها می‌داند. روز عاشورا که هیأت به سوی حرم حرکت می‌کند، هیچ یک از اهالی محل جلوی سادات حرکت نمی‌کنند.
مردمی بودن، دیگر ویژگی بارز هیأت چهل اختران است. در طول سال هیأت در حسینیه حاج سید علی چهل اخترانی جمع می‌شوند و هزینه عزاداری محرم از همین نذورات تأمین می‌شود. هیچ نهاد یا ارگان خاصی پولی به این هیأت نمی‌دهد. آن طور که قدیمی‌های هیأت می‌گویند، این رسم از گذشته در هیأت چهل اختران بوده. زمانی که تمام هیأتها روز عاشورا به منزل تولیت می‌رفتند تا پولی بگیرند، هیأت چهل اختران مسیر خود را بین این دو مرقد شریف تغییر نمی‌داد. «همه این کارها را اخلاص مردم انجام می‌دهد. این مردمی که روز عاشورا کاه به سر می‌ریزند و چند هزار نفر را اطعام می‌کنند، اگر اراده کنند، هر کاری از آنان ساخته است.»
حجت‌الاسلام چهل‌اخترانی خاطرات بسیاری دارد از نقش هیأت چهل اختران در شکل‌گیری قیام ۱۵ خرداد و از اینکه شبِ عاشورایی که به قیام منتهی شد، امام خمینی(ره) در این هیأت عزاداری کرد. خود حاج سید علی چهل اخترانی هم از سردمداران این قیام بود و از آن زمان مردم این محله را محله ۱۵ خردادی‌ها نامیدند.
وصیتی با رنگ و بوی عاشورا
«رژیم می‌خواست پدرم را دستگیر کند. مجبور شدیم ایران را ترک کنیم. رفتیم به نجف. پدرم بارها پیاده تا کربلا رفت. وصیتش هم که روی سنگ قبرش هک شده، به فرزندانش فقط همین است که از نوکری سیدالشهدا(ع) دست نکشند.»
مقبره خانوادگی این خاندان که در همان محوطه مرقد موسی مبرقع قرار دارد، پر از نام و بوی سیدالشهدا(ع) و خاطره کسانی است که عمری را در این مسیر گام برداشته‌اند. ورق زدن برگهای تاریخ شفاهی این مردم نشان می‌دهد، هر کدام از اینها در زمان حیات خود بیش از شهردار، فرماندار یا حاکم قم میان مردم نفوذ و قدرت داشته‌اند. قدرتی که از اراده مردم شکل گرفته بود.
از میان مداحان، مرحوم ملاحسین مولوی بیش از همه در خاطر اهالی این هیأت مانده و از میان منبری‌ها مرحوم کوثری.
آن طور که چهل‌اخترانی می‌گوید، مرحوم کوثری کسی بود که از کودکی در این هیأت منبر می‌رفت. آخرین مداحی‌اش هم در حالی که ناتوان بود، در همین هیأت اجرا کرد. لحن و صدایش هنوز فراموشش نشده آن زمان که می‌خواند: ای ساقی لب تشنگان؛ ای جانِ جانانم ...
منبع:قدس
211008
گزارش خطا
