پرسمان عقیق: حضرت رباب پس از واقعه عاشورا چه کرد؟ آيا اين درست است كه «رباب» ـ همسر امام حسين(علیه السلام) ـ تا يك سال تنها و بدون همراه داشتن شخصي محرم در كنار قبر مطهر امام حسين(علیه السلام) ماند و از دنيا رفت؟

پاسخ :

 در مورد «رباب»، همسر امام حسين(ع)، دو قول روايت شده است، ولي آنچه در اين دو قول مشترك است و همه بر آن اذعان دارند، اين است كه «رباب» پس از شهادت امام حسين(ع) و مراجعت از شام، يك سال براي آن حضرت اقامه‎ي عزا نمود و بيش از يك سال نيز عمر نكرد.

قول اول، كه بعضي از مورخّان، مانند ابن اثير در «الكامل في التاريخ»، آن را نقل كرده‎اند، اين است كه: رباب همسر امام حسين(ع)، در كربلا حضور داشته، همراه اسرا به شام برده شد و سپس به مدينه بازگشت... و گفته شده است كه او يك سال كنار قبر امام حسين(ع) اقامه‎ي عزا نمود و سپس به مدينه بازگشت، و در حالي كه از فقدان آن حضرت غمگين بود، درگذشت.[1] ابن اثير اين قول را نقل كرده است و اگر اصل آن صحت داشته باشد، هيچ گونه مانعي از اين كه آن بانوي معظّمه تنها و بدون شخص محرمي در كنار قبر مطهر مانده باشد، به نظر نمي‎رسد.

دو نكته قابل تأمل در اين خبر وجود دارد: الف ـ در اين گونه نقل تاريخ احتمال مسامحه مي‎رود و اين ادعا كه «رباب» در كنار قبر مبارك مانده، بدين معنا نيست كه شب و روز از قبر مطهر جدا نشده است، بلكه ممكن است در آباداني‎ها و قريه‎هاي نزديك حائر مقدس، اقامت گزيده و در اغلب اوقات نزد قبر مطهر رفته باشد.

ب ـ در ماندن اين بانوي مكرمه كنار قبر مطهر جاي استبعاد نيست، چون در صدر اسلام توقف و عزاداري همسران با وفاي اشخاص و اشراف نزد قبور آن‎ها معمول بوده است؛ چنان كه فاطمه پس از وفات شوهرش، سيد حسن مثني فرزند امام مجتبي(ع)، تا يك سال كنار قبرش چادر زد و عزادار شد. مرحوم محدث قمي (ره) اين مطلب را در «سفينةالبحار» آورده و مي‎گويد: «آنچه درباره‎ي زوجه‎اش فاطمه ذكر كرديم مبني بر اين كه در كنار قبرش چادري زد و به مدت يك سال روزها را روزه مي‎گرفت و شبها را به عبادت مي‎پرداخت. كه يك سال را شيخ مفيد و كثيري از علماء شيعه نقل كرده‎اند و اين قول شايع بين زنان محترمه بود.»[2] محدث قمي پس از نقل اين مطلب، قضيه بانوي معظمه «رباب» را از ابن اثير نقل مي‎كند.

اما قول دوم؛ بر مبناي روايتي است كه مرحوم كليني در «اصول كافي» كه از معتبرترين كتب شيعه است، از مصقلة الطحان از امام صادق(ع) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود:

«مصقله مي‎گويد: شنيدم امام صادق(ع) مي‎فرمود: چون حسين(ع) كشته شد، همسر كلابيّه آن حضرت برايش سوگواري به پا كرد و خود گريست و زنان و خدمتگذاران او هم گريستند تا اشك چشمانش خشك شد و تمام گشت، آن هنگام يكي از كنيزانش را ديد، مي‎گريد و اشك چشمش جاري است، او را طلبيد و گفت: چرا در ميان ما تنها اشك تو جاري است؟! او گفت: من شربت سويق مي‎آشامم. او هم دستور داد سويق تهيه كنند. از آن نوشيدند. بعد اظهار داشت مي‎خواهم با اين عمل براي گريستن بر حسين(ع) نيرو پيدا كنيم.

شخصي براي او چند پرنده‎ي سياه هديه فرستاد، چون آن‎ها را ديد گفت: اينها چيست، گفتند: هديه‎اي است كه فلاني فرستاده تا بر سوگواري حسين كمك شود. او گفت ما جشن برگزار نمي‎كنيم، اين‎ها را براي چه مي‎خواهيم؟! بعد دستور داد آن‎ها را از خانه بيرون كردند، چون از خانه بيرون شدند اثري از آن‎ها احساس نشد. مثل اين كه ميان آسمان و زمين پرواز كردند...»[3]

از خبر طحان استفاده مي‎شود كه گريه و عزاي آن بانوي معظمه در خانه و منزلي بوده است؛ اما در كنار قبر سيدالشهدا(ع) در آن زمان هنور خانه‎اي وجود نداشته، تا ايشان بفرمايند، مرغ‎ها را از آن خانه بيرون رانند.

در اين روايت، «الجُؤَن» مثل «صُرَد» جمع جُوني است و آن نوعي پرنده‌ي سنگ‌خوار مي‎باشد كه بال‎ها و شكم آن سياه است.[4] آن مرغ‎ها را شخصي براي آن بانو هديه فرستاده كه از آن غذا تهيه نمايد تا براي ماتم و عزاي سيدالشهدا(ع) و گريه بر آن حضرت، تقويت شود و ايشان هم فرمود: غذا درست كردن از مرغان لطيف، در ماتم آن حضرت تناسب ندارد؛ چرا كه غذاهاي لذيذ را در عروسي‎ها درست مي‎كنند.

مرحوم شهيد قاضي ـ رحمة الله عليه ـ از اين روايت استفاده كرده‎است كه رباب عزا را در مدينه برپا كرده است نه در كربلا و گفته‎اند، افزون بر اين كه امام سجاد(ع) مانع مي‎شد، همسر امام حسين(ع) خود نيز تا يك سال در بيابان كربلا تنها نمي‎ماند و اين مطلب را از شخصيت او بعيد دانسته است.

تذكر اين نكته لازم به نظر مي‎رسد كه هيچ كس به طور قطع نگفته كه بانوي معظمه، «رباب»، تمام يك سال را در كنار قبر مطهر مانده است، ابن اثير هم براي اين قول قائلي ذكر نكرده است؛ پس خبر اول كه بر ماندن يك سال در كنار قبر مطهر و اقامه‎ي عزا دلالت دارد كه پس از آن از دنيا رفته است؛ گرفتار ضعف مي‎گردد؛[5]

پی نوشتها:

[1]. الكامل في التاريخ، ابن اثير، ج 4، ص 88، طبع بيروت.

[2]. سفينة البحار، محدث قمي، ج 1، ص 256. طبع نجف.

[3]. اصول كافي، كتاب الحجه، شيخ كليني، ص 466، طبع آخوندي، تهران، و طبع تبريز، ص 254؛ مرآة العقول، ج 1، 394.

[4]. فرهنگ بزرگ جامع نوين، احمد سيّاح، ترجمه‌ي المنجد، نوشته‌ي لويس معلوف، ج 1، ص 300، انتشارات اسلام.

[5]. تحقيق در اولين اربعين حضرت سيد الشهداء، شهيد قاضي، ص 358، بنياد فرهنگي شهيد قاضي طباطبايي.

منبع: نهضت عاشورا (تحريف‌ها و شبهه‌ها)، مركز مطالعات و پژوهش‌‌هاي فرهنگي حوزه‌ي علميه (1381)