عقیق: یكی از دستورهای اسلام، در راستای ایجاد حاكمیت صمیمیّت و دوستی، سلام است. و فرهنگ سلام، آنچنان اهمیت و ارزش دارد كه شعار رسمی ملت مسلمان در دیدار با یكدیگر معرفی شده است. سلام كه با سلامت، هم خانواده است معنایش نفى خطر یا ملزوم آن است. این شعار اسلامى كه به عنوان تحیت ادا مى‏شود و در قرآن كریم مورد تاكید قرار گرفته، شاید یكى از حكمت هایش این باشد كه هر انسانى در زندگى دایماً نگرانی ها، خوف ها و دل واپسی هایى دارد و با هر كسى مواجه مى‏شود چون احتمال مى‏دهد كه از ناحیه وى ضررى به او برسد این نگرانى را دارد. پس اولین چیزى كه در هر برخوردى مطلوب است رفع این نگرانى است، یعنى انسان احساس كند كه از طرف آن شخص ضررى به او نمى‏ رسد و هیچ چیز براى انسان مهمتر از دفع ضرر نیست و بعد نوبت مى‏رسد به جلب منفعت. این است كه در اولین برخورد بهترین چیزى كه باید رعایت‏ بشود همین تامین دادن به طرف مقابل است كه از ناحیه من به شما ضررى نمى‏رسد.

سلام‏ کردن در فرهنگ اسلامی از نشانه‏های تواضع شمرده شده‏است؛ چنانچه مهدی عزیزان در این باره می نویسد: سلام‏ دهنده خود را در سطح همکیشان خود می‏بیند، برای خویشتن، شخصیّت کاذب و دروغین نمی‏سازد و خود را یک سروگردن بالاتر ازدیگران نمی‏بیند، به آسانی با آنان انس می‏گیرد، با صفا و صمیمیّت ‏آن‏ها را دیدار می‏کند و بدین وسیله به تکبّر و خودبزرگ‏بینی دچار نمی‏شود. امام صادق (عَلیه السلام ) می ‏فرمایند: مِنَ التَّوَاضُعِ اَنْ تُسَلِّمَ عَلَی مَنْ لَقیِتَ؛ از نشانه‏های تواضع این است که هر کس را که ملاقات کردی، به او سلام ‏کنی.

سلام، روح اخوّت و برادری را در جامعه ی اسلامی حکم‏ فرما می‏کند. ازاین رو، بیش‏ترین پاداش، از آنِ کسی است که ابتدا به دیگری سلام کند، زیرا سلام ارتباط دوستانه و پرمهر ایجاد کرده و بذر محبّت را در جامعه ‏می‏ نشاند. سرور شهیدان امام حسین (علیه السلام) می ‏فرمایند:  لِلسَّلاَمِ سَبْعُونَ حَسَنَةً تِسْعٌ وَ سِتُّونَ لِلْمُبْتَدِی‏ءِ وَ وَاحِدَةٌ لِلرَّادِّ؛ سلام ‏کردن، هفتاد حسنه دارد که شصت‏ و نُه تا برای سلام‏ کننده و یکی ‏برای پاسخ ‏دهنده ی آن است.

 پس سلام‏ کننده به رحمت الهی نزدیک‏ تر بوده و از عنایت بیش‏تری ‏برخوردار است، زیرا تکبّر را در خود شکسته است و با فروتنی در مقابل ‏برادر خود، به خدا تقرّب جسته و مورد آمرزش الهی قرار می‏گیرد. رسول‏خدا (صَلی الله علیه و آله) می‏فرمایند:  إِنَّ مِنْ مُوجِبَاتِ الْمَغْفِرَةِ بَذْلُ السَّلاَمِ وَ حُسْنُ الْکَلاَم؛ِ ادای سلام و گفتار نیکو، از عوامل آمرزش گناهان است. امام صادق (عَلیه السلام) نیز می‏ فرمایند: اَلْبَادِی بِالسَّلاَمِ أَوْلی‏ََ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ؛ شروع‏کننده ی سلام، به خدا و رسولش نزدیک ‏تر است.

 مسلمانان بر اساس تعالیم اسلامی، موظّفند در دیدار با برادران دینی قبل از شروع به سخن، به آنان سلام کنند. بر این اساس، کسی که قبل ازسلام، شروع به سخن کند، شایسته ی پاسخ نیست. رسول خدا (صَلی الله علیه و آله) می‏ فرمایند: مَنْ بَدَأَ بِالْکَلاَمِ قَبْلَ السَّلاَمِ فَلاَ تُجیِبُوهُ؛ هر کس قبل از سلام، شروع به سخن کرد، پاسخ او را ندهید.

 به طور کلی، سلام‏ کردن، کم ‏ترین ابراز احترام و محبّتی است که هرمسلمان، می‏تواند نسبت به دیگران انجام دهد و کاری بی‏دردسرتر وبی‏زحمت‏تر از آن نیست. حال اگر کسی آن‏ قدر نسبت به برادران دینی خود بی‏اعتنا و بی‏توجّه باشد که حتّی‏ََ از سلام‏ کردن هم دریغ ورزد، آیا می‏توان‏برای این حالت او نامی جز بُخل گذاشت؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله ) می ‏فرمایند: .اِنَّ أَبْخَلَ النَّاسِ مَنْ بَخِلَ بِالسَّلاَمِ.

سلام به این افراد ممنوع

در فرهنگ اسلامی سلام کردن به چند طایفه ممنوع شده است (گفتنی است که منظور از این ممنوعیّت، کراهت است) :

 -1 کسانی که به خاطر انجام کارهای ناشایست و نامشروع، لیاقت‏ دوستی و سلام برادران و خواهران دینی خود را ندارند، مانند افرادشراب‏خوار، قمارباز، رباخوار، متجاهر به فسق و کسانی که به طورآشکار، مرتکب کارهای خلاف می‏شوند و شاید سلام و احوال‏ پرسی با این گونه افراد نوعی تأیید و صحّه‏ گذاشتن‏بر اعمال زشتشان محسوب شود؛ از این رو، شایسته است که هرمسلمانی برای جلوگیری از فساد، گناه و اعمال زشت و نامشروع، ازسلام‏ کردن به این افراد خودداری کند و با چهره‏ای گرفته و نگاهی‏نامهربان با آن‏ها برخورد نماید. این کم‏ ترین کاری است که در حقّ تبه‏کاران‏ می‏توان انجام داد، مگر این ‏که شیوه ی سلام و احوال پرسی در هدایت آن‏ها مؤثّر باشد و انسان بخواهد آن‏ها را با این شیوه امر به معروف و نهی ازمنکر کند.

2 -سلام‏ کردن به بعضی به جهت اشتغال به برخی کارها و دشواربودن‏ جواب سلام در آن حال مورد نهی قرار گرفته است، مانند سلام‏کردن به‏ نمازگزار، چون جواب سلام، واجب است و افرادی که مشغول نمازهستند، به مشکل می‏افتند و دست‏ کم موجب حواس ‏پرتی آن‏ها شده وحضور قلب آن‏ها را از بین می‏برد. همچنین سلام‏ کردن در حال استحمام، تخلّی‏ و یا هر کار دیگری چون مسواک‏ زدن که جواب سلام، مشکل بوده یا مناسب ‏وضعیّت جواب‏دهنده نیست.

3 - سلام ‏کردن به کسانی که از جرگه ی دین و ملّت اسلام و مسلمانان، خارج هستند، زیرا سلام‏ کردن به آن‏ها ممکن است به معنای تأیید دین وآیین نادرست آن‏ها بوده و آن‏ها را در پافشاری و دل‏خوشی به آیین‏ انحرافی خود، پای‏بندتر کند. البتّه اگر آن‏ها در وضعیّتی قرار داشتند که‏ انسان بتواند با سلام‏ کردن و ابراز محبّت، آن‏ها را به راه راست هدایت‏کند، چنان که در سیره ی اولیای دین، چنین مواردی دیده می‏شود، شایسته ‏است در هدایت آن‏ها کوتاهی نکند.  باید توجّه داشت که در حالت عادی، نباید به غیر مسلمانان سلام کرد و با آن‏ها رابطهء دوستی برقرار نمود، مگر این‏که آن‏ها خود ابتدا سلام کنند که در این صورت پاسخ آن لازم است، لیکن در جواب هم «سلام» گفته‏نمی‏شود و به «علیکم» اکتفا می‏گردد.  رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فرموده اند: لاَ تَبْدَؤُا أَهْلَ الْکِتَابِ بِالسَّلاَمِ فَإِنْ سَلَّمُوا عَلَیْکُمْ فَقُولُواعَلَیْکُمْ؛ با اهل کتاب ابتدا به سلام نکنید، اگر آن‏ها به شما سلام کردند، در پاسخ‏ بگویید: «بر شما باد».

4 -گاهی مخاطب انسان، فردی است که سلام ‏کردن به او ممکن است ‏برای انسان مفسده‏ آمیز باشد و یا تأثیر نامطلوبی بر روحیّه ی معنوی او بگذارد، مانند سلام ‏کردن به زن جوان. امیر مؤمنان علی (علیه السلام) از سلام‏ کردن به زنان جوان ‏پرهیز می‏کرده و می‏ فرمودند: أَخَوَّفُ أَنْ تُعْجِبَنی‏ِِ صَوْتُهَا فَیُدْخِلَ عَلَیَّ أَکْثَرَ مِمَّا أَطْلُبُ مِنَ‏الْأَجْرِ؛ می‏ترسم، صدای او برایم خوشایند باشد و بیش از آنچه امید اجر دارم، زیان کنم.  گرچه ساحت مقدّس آن حضرت، بسی برتر از وهم و اندیشه ی ماست وحتّی‏ََ خیال گناه در ذهن چنین انسان بلند مرتبه‏ای خطور نمی‏کند، امّا برای‏ حفظ آن مقام معنوی و توجّه شدید به حضور خدا و نیز توجّه به‏ وسوسه‏های شیطان و از همه مهم‏ تر، تذکّردادن به دیگران که به طور قطع،چنین موقعیّتی برای آن‏ها می‏تواند خطرآفرین باشد، چنین شیوه‏ای رابرگزیده و آن را مطرح می‏سازند.

آداب سلام کردن

 سلام از سنّت‏های نیک و شعار شریعت اسلامی است. پیامبر (صلی الله علیه و آله) درسلام ‏کردن ‏به مسلمانان و حتّی‏ََ کودکان پیش‏ دستی کرده و پیروان خود را به آن سفارش می‏کرد. سلام‏ کردن، نشانه ی تواضع و مایه ی انس و الفت با برادران دینی است و شایسته ‏است انسان با هر مؤمنی که ملاقات می‏کند، به او سلام دهد. کسی که ابتدا به سلام می‏کند به رحمت الهی نزدیک‏ تر است و سلام‏ کردن او، موجب آمرزش گناهانش خواهد شد. اما باید دانست که سلام ‏کردن آدابی دارد که عبارتند از:

1 - سلام کوچک‏ تر به بزرگ ‏تر، سواره به‏ پیاده، ایستاده به نشسته و غیره.

 ۲ - افشای سلام؛ افشای سلام از آن‏ جا که سلام‏ کردن از شعارهای اسلامی است و مسلمانان بدان‏ شناخته می‏شوند، افشای سلام اهمّیّت خاصّی پیدا می‏کند.

 ۳ - پاسخ شایسته؛ هر چند سلام‏کننده با آغاز به سلام، بیش‏ترین ثواب را به خوداختصاص می‏دهد، لیکن طرف مقابل نیز باید با رعایت ادب و پاسخ‏شایسته، این شعار اسلامی را پاس دارد.

 ۴ -تساوی در سلام مسلمان نباید در سلام‏ کردن، تفاوتی میان افراد از جهت دارایی و فقرقائل شود، بلکه بایستی همه را از این نظر، به یک چشم بنگرد و به آن‏ها به طور یک ‏نواخت و بدون تبعیض سلام کند.

 ۵ - پرهیز از افراط و تفریط نکته ی دیگر میانه‏ روی در سلام است؛ گاهی سلام ‏کردن به قدری همراه ‏با احترام و بزرگ‏ داشت افراد است که بیش‏تر به تظاهر و ریا و چاپلوسی ‏می‏مانَد و گاهی نیز به تناسب موقعیّت افراد، سلام مناسبی به آن‏ هاداده ‏نمی‏شود که هر دو ناروا است و باید به تناسب موقعیّت معنوی، علمی واخلاقی هر کس به او سلام کرد. اگر سلام فقط احترام ظاهری باشد و در دل، نسبت به مؤمنان ارادت نداشته باشیم؛ این نفاق و دورویی است و نیز اگر به ‏آن‏ها بی ‏اعتنایی کرده و در حدّ ارادت قلبی، به شایستگی سلام ندهیم کوتاهی کرده‏ایم. پس شایسته است که حدّ هر کسی را مراعات کرده و ازافراط و تفریط در سلام‏کردن بپرهیزیم.

‏

پی نوشت ها:

1-علامه مجلسی. بحارالانوار، ج72: 38؛ ج 76: 3- 4، 9؛ ج ۷۸: ۱۲۱.

2- کلینی. اصول کافی، ج ۲: 645، 468.

3- مهدی عزیزان. آداب‏ معاشرت: 68، 72، 77.

 منبع:قدس

211008