پدیدارشناسی مسجدالحرام و خانه کعبه
روایات تاریخی به نوعی بر محوریت خانه کعبه و در تکوین شخصیت رسول الله و اسلام تکیه دارد.
عقیق:بر اساس آنچه در چارچوب نظری مطرح شد و با رجوع به این اعتقاد پدیدارشناسان که باید ایمان مومن را تنها واقعیت دینی دانست، ابتدا به روایتی مومنانه از موقعیت کعبه و پیشینه تاریخی و فراتاریخی آن اشاره شده است.این دانش بیشنی از جایگاه ممتاز و متمایز کعبه در چگونگی ایجاد رابطه با مکان در انسان مسلمان جایگاه خاص خود را داراست. بی شک اسطوره ها و داستان هایی که در مورد اعتقاد مومنین به هر آئینی است در تصور پذیر کردن امر قدسی موثر است. به دیگر سخن بخشی از حس امر قدسی که شامل ارزش گذاری و شناخت ماقبل مفهومی فرد مسلمان است از روایات و احادیثی نشات می گیرد که توسط یک نظم معنایی خاص تولید و مورد پذیرش قرار گرفته باشد. این مساله از طریق احادیث قدسی و یا احادیث منتسب به پیامبر اسلام(ص) حل می شود.
هندسه خاص کعبه و رمزگشایی از نمادهای خانه در ادامه بحث آورده شده است، تلاش شده تا با توصیف پدیدارشناسانه کعبه و چگونگی تولید معنا و حس مکان در مخاطب، ضمن یافتن درک بهتر از موقعیت مکانی آن در مسجدالحرام، به شناخت دقیق تری از ساختار فضایی این مسجد دست یافت.
تحلیل سازمان فضایی مساجد و اماکن مقدس با کمک توصیف، تبیین و تحلیل عناصر مادی و غیرمادی فضا ممکن است لذا ضمن تلاش بر توصیف دقیق این عناصر برای درک عمیق تر از بعد مفهومی معماری مسجد، همچنان که «شولتز» اشاره کرده، چگونگی فهم مکان، حالت روحی ساکن در مکان و هستی با دیگران در بخش تحلیل ساختار فضایی مسجدالحرام به طور مفصل مورد بحث قرار گرفته است. ریخت شناسی مسجدالحرام در کتار تبیین رابطه بیرون و درون و یکی پنداری مسلمانان با فضا در بخش های مرکزیت مکانی کعبه و فهم مسلمانان از مرکز بودن ازلی این مکان قابل دستیابی است.
تاریخ کعبه، روایت مومنانه
در کتاب «اخبار مکه» به قلم «ابوالولید محمد بن عبدالله ارزقی» که در قرن سوم هجری نگاشته شده مجموعه ای از احادیث و روایت پیرامون خانه کعبه گردآوری شده است که بیانگر برگزیدگی این نقطه حتی قبل از هبوط آدم بر زمین است. همچنین آدم برای یافتن این نقطه از میان کوه های صعب عبور کرده تا جایی را بیابد که دلش از فرق بهشت اندکی آرام گیرد و این مکان جایی جز مکان کعبه نبوده است. در باب سنت طواف نیز آدم اولین کسی است که به دور خانه ای فرود آمده از بهشت در این نقطه می گردد و در حقیقت اولین حج گذار حضرت آدم(ع) است. نکته جالب توجه در باب معنی واژه حج است که در گذشته به رستگاری ترجمه می شده است به دیگر سخن اگر کسی حج می گذارد یعنی رستگار شده بود.
پیوند بیت المعمور در آسمان هفتم و طواف روزانه هفتادهزار فرشته بر فراز کعبه در بیت المعمور و همراهی دائمی طواف فرشتگان با آدمی به دور کعبه از دیگر روایاتی است که به طور نمادین پیوند آسمان و زمین در این نقطه را در باور مسلمانان بیان می کند.
بر طبق روایات، کعبه و بخش هایی از حریم آن، اولین نقطه ای است که از آب سربرآورده و قابلیت اسکان یافته است. سیار نقاط زمین متعاقبان و از ناحیه آن گسترش و توسعه یافته است.
«دحوالارض» یا گسترش زمین روزی است که زمین در آن اعلان موجودیت کرده و سپس به تدریج به صورت امروزین بسط و گسترش یافت. مومنان به شکرانه این رویداد بزرگ، این روز را مقدس شمرده و به انجام اعمالی مامور شده اند. نامگذاری مکه به «ام القری» (مادرشهرها) نیز احتمالا به همین دلیل صورت پذیرفته است. از این رو محل استقرار کعبه اولین نقطه و خود نخستین خانه روی زمین است.
چنانکه اشاره شد روایات طوفان نوح را عامل از میان رفتن خانه خدا از زمین می دانند و بنای مجدد آن را به حضرت ابراهیم با راهنمایی خداوند سبحان به وسیله ابری که مکان دقیق کعبه را مشخص کرده منسوب می کنند.
بنابراین آنچه که مناسک حج را در میان مسلمانان سامان می دهد، آموزه های حضرت ابراهیم(ع) است که پیرایه های آن در طول قرون پس از درگذشت وی، توسط پیامبر اسلام زدوده شد و لذا حج ابراهیمی خوانده می شود وجود چنین پیشینه ای از جایگاه و اهمیت خانه در باور مسلمانان از جمله مهمترین نقاط کانونی قدرت خانه محسوب می شود چه در این قرائت قبله مسلمانان، محل عبادت تقریبا تمامی پیامبران برجسته و نقطه ازلی و ابدی بر روی زمین است. مکانی که مفهوم هستی و حیات بر روی زمین از این نقطه آغاز شده و پایان حیات مادی بر صفحه گیتی نیز از همین نقطه خواهد بود چنانکه در روایات پایان خانه با پایان حیات و آغاز قیامت مترادف است.
این باور عمیق فراتاریخی از خانه در کتاب روایاتی در باب حجرالاسود، مقام ابراهیم، حجر اسماعیل مسجد الحرام را به مهمترین مکان مقدس مسلمانان که با هیچ مکانی قابل مقایسه نیست تبدیل کرده است. این جایگاه ممتاز از نظر تاریخی نیز فراتر از پیامبر اکرم(ص) را در بر می گیرد چنانکه شرافت قریش در پرده برداری کعبه بوده و پیامبر در جوانی به تقدیر الهی مسئولیت نصب حجرالاسود را بر عهده می گیرد و همچنین دوران خودسازی پیامبر(ص)، در غار حرا با چشم انداز کعبه محقق شده و سرانجام اینکه پیامبر اولین ابلاغ دین خود را در کعبه انجام می دهد.
تمامی این روایات تاریخی به نوعی بر محوریت خانه در تکوین شخصیت رسول الله و اسلام تکیه دارد.
منبع:شبستان
