نخستین گناهی که در دنیا بوقوع پیوست

عقیق:غرور از جمله بيماري هاي اخلاقي است كه هم در دنيا و هم در آخرت پيامدهاي منفي و زيانبار براي انسان به همراه دارد.

در آيات قرآن و روايات ائمه اطهار ـ عليهم السّلام ـ به آثار و پيامدهاي اين صفات تصريح شده و آمده است كه انسان ها در طول تاريخ به سبب اين صفت پست و نامطلوب به چه مشكلي در زندگي فردي و اجتماعي خود دچار شده اند.

وقتي خداوند از ملائكه خواست تا در برابر آدم سجده كنند، همه سجده كردند جز ابليس، كه مبتلا به تكبر و خود بزرگ بيني و غرور شده و فكر مي كرد كه از نظر خقلت و آفرينش از آدم بهتر است.

اين نخستين گناهي است كه در جهان به وقوع پيوست، گناهي كه سبب شد فردي همچون ابليس كه سالیان دراز و به تعبير اميرمؤمنان علي ـ سلام الله علیه ـ در خطبة قاصعه شش هزار سال خدا را عبادت كرده بود، به دليل تكبر و غرور، تمام عبادات و اعمال او بر باد رفت و از آن مقام والا كه همنشين با فرشتگان و مقام قرب خدا بود، يكباره سقوط كرد، و درست به همين دليل خدا او را خوار و ذليل و پست گردانيد.

امیرالمومنین ـ سلام الله علیه ـ در اين باره مي فرمايد:«اَلا تَرَوْنَ كَيْفَ صَغّّرهُ الله بِتَكبُّرهِ وَضَعَهُ بترَفُّعِهِ فَجَعَلَه في الدُّنيا مَدْحُوراً و أعَدّلَهُ في الآخِرَةِ سَعِيراً؛ آيا نمي بينيد چگونه او را خداوند به علّت تكبرش، تحقير كرد و بر اثر غرور و بلند پروازي بي دليلش، وي را پست و خوار گردانيد،‌از همين رو او را در دنيا مطرود ساخت و آتش برافروختة دوزخ را در آخرت براي او مهيا نمود.»

ريشه و عوامل غرور؛

1. مشكل شخصيت
يكي از عوامل اصلي انحراف اخلاقي و از جمله غرور ضعف شخصيتي افراد است، افرادي كه از نظر شخصيتي مشكل دارند، به غرور مبتلا مي شوند.

2. جهل و حماقت
دومين عاملي كه باعث غرور افراد مي شود جهل و حماقت انسان است، يعني فردي كه خودش را نشناخته و نمي داند كه سراپاي وجود او ضعف و ناتواني است، احساس مي كند كه هيچ مشكلي ندارد و بهتر از همگان است.

3. خود فراموش
اگر خودمان را فراموش كنيم و به گذشته، حال و آينده خود نيانديشم دچار غرور و خود خواهي خواهيم شد كسي كه مي داند چه بندة ضعيف و ناتواني است كه حتي نفس كشيدنش در اختيار خودش نيست چه جاي غرور برايش خواهد ماند؟ اگر ضعف و عجز خود، سير تكاملي خود و همة مسائلي مربوط به زندگي خود را فراموش كنيم گرفتار خود خواهي خواهيم شد.

4. آلودگي محيط زندگي و تربيت منفي
هم نشيني و هم زيستي با انسان هاي مغرور صفات و روصيات آنان را در ما نيز بر مي انگيزاند و به حركت در مي آورد و تربيت يافتن در محيط خانوادگي يا اجتماعي آلوده به مرض غرور همين اتفاق را براي ما ايجاد مي كند.

راه های جلوگیری از غرور؛

براي آن كه به غرور مبتلا نشويم بايد به اين نكات توجه داشته باشيم:

1. خودمان را بشناسيم
خودشناسي و خودنگري يكي از راه هاي اصلي درمان غرور به حساب ميآيد. بايد دو مرحله از هستي خود را هميشه به ياد داشته باشيم:

الف: اينكه چگونه با ضعف و ناتواني از ديار عدم به عالم هستي قدم نهاده ايم.

ب: سرانجام زندگي ما به كجا مي انجامد و چگونه در دل خاك جاي گرفته، همة توانايي ها و دارايي هاي ما كه اينك به انها فخر مي كنيم، از ما گرفته مي شود. اگر انسان هميشه به اين دو مرحله از وجود هستي خود توجه داشته باشد، به عجر و ناتواني خود پي مي برد و حتي در حال شهرت و مقام نيز به غرور مبتلا نمي شود. بلكه همه اعمال خوب را از سوي خدا دانسته و سعي مي كند در جهت كمال معنوي خود از آن استفاده كند.

2. به ياد مرگ باشيم
ياد مرگ از انحرافات اخلاقي جلوگيري مي كند. امام جعفر صادق سلام الله علیه درباره یاد مرگ و آثارش می فرمایند: « ذِكرُ المَوتِ يُميتُ الشَّهَواتِ في النَّفسِ ، و يَقلَعُ مَنابِتَ الغَفلَةِ ، و يُقَوّي القلبَ بمَواعِدِ اللّه ِ ، و يُرِقُّ الطَّبعَ ، و يَكسِرُ أعلامَ الهَوى و يُطفِئُ نارَ الحِرصِ ، و يُحَقِّرُ الدُّنيا؛ ياد مرگ، خواهش هاى نفس را مى ميراند و رويشگاه هاى غفلت را ريشه كن مى كند و دل را با وعده هاى خدا نيرو مى بخشد و طبع را نازك مى سازد و پرچم هاى هوس را درهم مى شكند و آتش آزمندى را خاموش مى سازد و دنيا را در نظر كوچك مى كند.»

3. به عبادت خدا بپردازيم
يكي ديگر از عواملي كه مي تواند از غرور حتي در موقعيت هاي حساس جلوگيري كند، عبادت خداست. آري! از جمله عبادات نماز است كه كسي كه نمازگزار واقعي باشد و شرائط نماز را در نظر بگيرد و عمل كند نمازش او را از بدي ها باز مي دارد.

4. مطالعه سرگذشت خوبان
زندگينامة انسان هاي بزرگي كه با تواضع و فروتني به جاهاي والاي معنوي رسيده اند را مورد مطالعه قرار گيرد.

5. عبرت از سرگذشت ديگران
از ديگر عواملي كه مي تواند از غرور جلوگيري كند، مطالعه حالات و سرگذشت افرادي است كه ابزار و امكانات و موقعيت هاي بالايي در جامعه داشته و پس از مدتي آنها را از دست داده اند، مطالعه اين جريانات باعث مي شود انسان نگرش ديگري در مورد زندگي پيدا كند و به وسيله آنچه دارد به ديگران فخر فروشي نكند.

6. مبارزه با خودخواهي
يكي از عمده علل صفات بد خود خواهي است خودخواهي ريشه همه مفاسد است پس با مبارزه با اين صفت مي توانيم غرور را ريشه كن كنيم.