۰۴ آذر ۱۴۰۳ ۲۳ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۰۲ : ۰۶
رزق مقدر شده را از راه حلال کسب کنید
استاد یار دانشگاه علامه طبا طبایی گفت:توجه به خداوند متعال در حین تلاش برای کسب فضائل مادی و معنوی باعث می‌شود که تلاش افراد رنگ و بوی عبادت و جهاد به خود بگیرد و فرهنگ تکلیف مداری به جای نتیجه گرایی، افراد را از ظلم و فساد برای رسیدن به نتایج دلخواه باز دارد.
عقیق:عبارت «رزق» انسان را به رزاق که خداوند متعال است متوجه ساخته و عبارت «روزی حلال» بر این نکته تاکید دارد که از بین انواع کسب درآمد، فقط برخی از آنها که حلال هستند مطلوب است و باید از بقیه درآمدها که حرام هستند اجتناب کرد. به این خاطر بخش عظیمی از فقه و احکام اسلامی به شناخت انواع درآمدهای حلال و حرام میپردازد. مهمترین خصوصیت ادیان آسمانی و از جمله اسلام، توحیدی بودن آنها است. تعالیم اعتقادی، اخلاقی و احکام اسلام بهگونهای است که میخواهد افراد جامعه در عین انجام موثر و کارآمد وظایف فردی و اجتماعی خود، در همه جهات زندگی به خداوند متعال متوجه بوده و به سمت او حرکت کنند. به عبارت دیگر اسلام میخواهد به همه جنبههای زندگی انسان رنگ و بوی الهی دهد و میخواهد کاری کند که همه رفتارها و حرکات انسان عبادت باشند.با توجه به فرا رسیدن روز کارمند و تلاشهای قشر زحمت کشی که کمتر از آنان یاد می شود در گفت و گوی قدس آنلاین با دکتر علی شریفی استاد یار دانشگاه علامه طبا طبایی به چگونگی کسب روزی حلال و تاثیرات آن بر زندگی دنیوی و اخروی از منظر قرآن پرداخته شده استاین گفت و گو به کارمندانی تقدیم می شود که در بحبوحه گرفتاریهای مادی زندگی به کسب روزی حلال بیش از هر چیزی اهمیت می دهند.
-در فرهنگ اسلامی به کار و کسب روزی حلال بسیار پرداخته شده است آیا تلاش برای دست یابی به روزی حلال میتواند نوعی عبادت محسوب شود؟
لازمه اعتقاد به توحید، اعتقاد به رزاقیت الهی است. خداوند متعال همه موجودات را خلق کرده، پرورش داده و به آنها رزق عطا میکند. البته رزق فقط منحصر به امکانات مادی نیست. توجه به رزاقیت الهی باعث می‌شود انسانها در مسیر حرکت و تلاش برای کسب فضائل مادی و معنوی از توجه به خداوند متعال و ایمان به او غافل نشوند و تلاش خود را عامل نهایی خلق امکانات مادی و معنوی نپنداشته و برای بدست آوردن آنها دچار انحراف و ظلم و فساد نشوند. توجه به خداوند متعال در حین تلاش برای کسب فضائل مادی و معنوی باعث می‌شود که تلاش افراد رنگ و بوی عبادت و جهاد به خود بگیرد و فرهنگ تکلیف مداری به جای نتیجه گرایی، افراد را از ظلم و فساد برای رسیدن به نتایج دلخواه باز دارد. توجه به رزاقیت الهی باعث ایجاد اطمینان و آرامش روحی و روانی در افراد و جامعه شده و زمینههای ناامیدی و یاس را از بین برده و انگیزه لازم را برای حرکت و تلاش در آحاد جامعه فراهم میکند.
-رزق به چه معناست ؟
رزق واژهای عربی و بهمعنای هرچیزی است که خداوند متعال به مخلوقات خود عطا میکند. روزی ترجمه فارسی واژه رزق است و به همان معنی است. (دهخدا، 105) نکته قابل توجه آن است که رزق و روزی چیزی است که بنده میتواند از آن بهره‌برداری کند. بنابراین ثروت و داراییهایی که متعلق به فرد است ولی او نمیتواند از آن استفاده کند را نمیتوان رزق و روزی وی دانست.همانگونه که در بیان معنی لغوی رزق اشاره شد، هر چیزی که خداوند متعال به بندگانش عطا میکند را میتوان نوعی رزق دانست. از این رو با توجه به انواع مختلف عطایای الهی میتوان رزق را تقسیمبندی نمود.
ارزاق مادی و معنوی از نظر قرآن به چند دسته تقسیم می شود؟و آیا داشتن مال و ثروت نشان دهنده برخوردار بودن از رزق و روزی می باشد؟
در برخی از آیات قرآن مجید، از مواهب مادی چون چارپایان، حبوبات، خرما، باران و... به عنوان رزق یاد شده است:
... عَلى ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهیمَةِ الْأَنْعام... (حج، 28)
... برچارپایانی که رزق آنها قرار داده است...
وَ نَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُّبَارَکاً فَأَنبَتْنَا بِهِ جَنَّاتٍ وَ حَبَّ الحَْصِیدِ(ق، 9) وَ النَّخْلَ بَاسِقَاتٍ لهََّا طَلْعٌ نَّضِیدٌ(ق، 10) رِّزْقًا لِّلْعِبَادِ ... (ق، 11)
و از آسمان، آبى پربرکت نازل کردیم، و بوسیله آن باغها و دانههایى را که درو مىکنید رویاندیم، (9) و نخلهاى بلندقامت که میوههاى متراکم دارند رویاندیم (10) همه اینها براى روزىبخشیدن به بندگان است...
وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً... (نحل، 67)
و از میوههاى درختان نخل و انگور، شکر و روزى خوب و پاکیزه مىگیرید ...
در آیات دیگر مواهب معنوی مانند مقام نبوت یا علم و دانش به عنوان رزق و روزی یاد شده است.
قالَ یا قَوْمِ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ کُنْتُ عَلى بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّی وَ رَزَقَنی مِنْهُ رِزْقاً حَسَناً ...(هود، 88)
گفت: اى قوم من، آیا من از جانب پروردگارم دلیل روشنی ندارم و او به من رزق نیکو (مقام نبوت و علم و دانش) نداده است!
در ادعیهای که از معصومین (علیهالسلام) نقل شده به توفیق انجام توبه نیکو، سلامتی، شوق و گرایش به نیکیها، ترس از عذاب الهی، توفیق شکرگزاری و ... به عنوان رزق یاد شده است.
وَ ارْزُقْنِی حُسْنَ الْإِنَابَة (صحیفه سجادیه، ص84)
و توبهای نیکو را رزق من گردان
وَ ارْزُقْنِی صِحَّةً فِی عِبَادَةٍ، (صحیفة سجادیة، ص: 101)
و سلامتی را روزی من گردان که در آن به عبادت تو مشغول باشم
وَ ارْزُقْنِی الرَّغْبَةَ فِی الْعَمَلِ لَکَ لِآخِرَتِی (صحیفة سجادیة، ص: 108)
و شوق انجام اعمال برای تو و برای آخرتم را رزقم گردان
وَ ارْزُقْنِی خَوْفَ غَمِّ الْوَعِیدِ، وَ شَوْقَ ثَوَابِ الْمَوْعُود (صحیفة سجادیة، ص: 110)
و ترس از انذارها و وعدههای عذابت و شوق ثوابها و وعدههای نیکویت را رزقم گردان
وَ ارْزُقْنِی شُکْرَ الْعَافِیَة (عریضى، على بن جعفر ، ص: 319)
و شکر سلامتی و عافیت را رزقم گردان
از این آیات کریمه و فرازهای ادعیه معصومین میتوان فهمید که رزق هم شامل مواهب مادی می‌شود و هم مواهب معنوی را دربر میگیرد. پس میتوان گفت ارزاق یا مادی هستند، یا معنویی ،قرآن کریم علاوه بر روزیهای دنیوی، مواهب اخروی همانند نعمات اعطایی به بهشتیان و شهدا را نیز رزق میخواند.
لا یَسْمَعُونَ فیها لَغْواً إِلاَّ سَلاماً وَ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فیها بُکْرَةً وَ عَشِیًّا (مریم، 62)
بهشتیان در آن جا گفتار لغو و بیهوده نمىشنوند و سخنان نیکو و صواب میشنوند و هر صبح و شام، روزى آنان مهیا است.
وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلُوا فی سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ (آل عمران، 169)
هرگز گمان مبر کسانى که در راه خدا کشته شدند، مردگانند! بلکه آنان زندهاند، و نزد پروردگارشان روزى داده مىشوند.
از این رو میتوان فهمید که علاوه بر ارزاق دنیوی، در آخرت نیز ارزاقی وجود دارد و خداوند متعال به بهشتیان و جهنمیان رزق می‌دهد. با توجه به اهمیت آخرت نسبت به دنیا باید یکی از دغدغهها و نگرانیهای ما ارزاق اخرویمان باشد. همانگونه که در دنیا برای بدست آوردن روزی باید به کار و تلاش بپردازیم، برای فراهم آوردن ارزاق آخرت که به شدت به آن نیاز خواهیم داشت، در این دنیا باید به فکر باشیم. ارزاق نیکوی بهشتیان بهخاطر اعمال صالحی است که در دنیا انجام دادهاند و ارزاق عذاب آور جهنمیان نیز بهخاطر گناهان آنها است.
کُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنیئاً بِما أَسْلَفْتُمْ فِی الْأَیَّامِ الْخالِیَةِ (حاقه، 24)
(و به بهشتیان گفته مىشود:) بخورید و بیاشامید گوارا در برابر اعمالى که در ایّام گذشته انجام دادید.
کُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنیئاً بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (طور، 19)
(به بهشتیان گفته مىشود:) بخورید و بیاشامید گوارا اینها در برابر اعمالى است که انجام مىدادید.
کُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنیئاً بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (مرسلات، 43)
(و به بهشتیان گفته مىشود:) بخورید و بیاشامید گوارا در برابر اعمالى که در ایّام گذشته انجام دادید.
وَ لَا طَعَامٌ إِلَّا مِنْ غِسْلِینٍ(الحاقه، 36) لَّا یَأْکلُُهُ إِلَّا الخَْاطُِونَ(الحاقه، 37)
و (جهنمیان) طعامى جز از چرک و خون ندارند. (36) غذایى که جز خطاکاران آن را نمىخورند. (37)
بنابراین برای اینکه از ارزاق نیکوی بهشتیان بهرهمند شویم باید به انجام اعمال صالح بپردازیم و برای آنکه از غذای عذاب آور جهنمیان در امان باشیم باید از گناه و معصیت خداوند متعال دوری کنیم.
-از منظر قرآن چه رزقی حلال وچه رزقی حرام می باشد؟
همانگونه که بیان شد رزق عطایای مادی و معنوی الهی در دنیا و آخرت است. واژه حلال نیز به معنای جایز و روا میباشد. واژه حرام به معنای ممنوع و ضد حلال است و چیزی که از آن منع شده باشد و ممنوع بودن از چیزی یا به تکلیف و قدرت الهی است و یا از ناحیه کسی است که فرمانش پذیرفته می‌شود. (راغب اصفهانى، 1 /229).
قطعا هر رزقی که خداوند برای بندگانش مقدر میفرماید روزی حلال است و خداوند برای بندهای روزی حرام مقدر نمیفرماید. بنابراین اصطلاح روزی حرام به این معنی نیست که خداوند برای بندهای روزی حرام مقدر فرموده باشد بلکه حرام شدن روزی ناشی از مخالفت با اوامر الهی در کسب روزی است. پس رزق حلال به رزقی گفته می‌شود که از طریق مشروع و بر طبق نظر دین بهدست آمده باشد. در مقابل، رزق حرام به رزقی گفته می‌شود که از طریق نامشروع و برخلاف نظر دین بهدست آمده باشد. رزقی که خداوند برای انسان مقدر مینماید، قطعا حلال است ولی اگر انسان طریق نامشروعی را برای بدست آوردن رزق انتخاب نماید، رزقش حرام می‌شود.
از امام رضا (علیهالسلام) روایت شده که حضرت فرمودهاند:
« وَ اتَّقِ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ أَجْمِلْ فِی الطَّلَبِ وَ اخْفِضْ فِی الْمُکْتَسَبِ وَ اعْلَمْ أَنَّ الرِّزْقَ رِزْقَانِ فَرِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ یَطْلُبُکَ فَأَمَّا الَّذِی تَطْلُبُهُ فَاطْلُبْهُ مِنْ حَلَالٍ فَإِنَّ أَکْلَهُ حَلَالٌ إِنْ طَلَبْتَهُ مِنْ وَجْهِهِ وَ إِلَّا أَکَلْتَهُ حَرَاماً وَ هُوَ رِزْقُکَ لَا بُدَّ لَکَ مِنْ أَکْلِه» (فقهالرضا علیهالسلام، 251)
در طلب روزی تقوا را رعایت کن و حد اعتدال را در طلب روزی در پیش‌گیر و کسب خود را از آلوده شدن به حرام حفظ کن و بدان که روزی دو گونه است: رزقی که تو در طلب آنی و رزقی که آن طالب توست. پس آن رزقی را که تو به دنبال آن میروی از طریق حلال دنبال کن زیرا اگر آن را از حرام بدست آوری، به عنوان رزق تو محسوب می‌شود و از ارزاق حلالی که برای تو مقدر شده کسر می‌شود زیرا همان رزق تو است و چارهای نداری جز آنکه همان را مصرف کن.
بر اساس این روایت شریف مشخص می‌شود که انسان میتواند آن رزقی را که برای او مقدر شده، از طریق حلال بدست آورد ولی اگر راه نادرستی را در طلب روزی در پیش گیرد، آن را به طریق حرام بدست میآورد. بنابراین رزقی که خداوند برای انسان مقدر میسازد حلال است و خداوند روزی حرام برای کسی مقدر نمیفرماید ولی اگر انسان راه نادرستی برای کسب روزی انتخاب کند، روزیاش حرام می‌شود. گاهی رزق به علت حرام بودن درآمدی که با آن تهیه شده، حرام می‌شود مانند چیزهایی که با درآمد دزدی، ربا، قمار و... بدست آمده باشد. گاهی رزق به علت آمیخته و مخلوط به حرام بودن درآمدی که با آن تهیه شده حرام می‌شود مانند رزقی که با درآمد معاملهای که در آن غش بوده باشد و یا کمفروشی شده باشد و یا مالی که خمس و زکات آن را نداده باشند تهیه شده باشد. گاهی نیز درآمدی که رزق با آن تهیه شده حرام نیست ولی خود چیزی که تهیه شده و مصرف می‌شود حرام میباشد.
-آیا می توان با استناد به اینکه خداوند روزی دهند ه است به کار و تلاش چندان اهمیت ندادو برای کسب روزی حلال در اجتماع مفید واقع نشد؟
بر اساس روایات خداوند متعال روزی مردم را در دست یکدیگر قرار داده است. بنابراین روزی انسان از طریق تعامل با سایر افراد جامعه به دست انسان میرسد.
روایت شده است که مردی بر امام صادق (ع) وارد گردیده و نیاز شدید خود و رویگردانی خویشاوندانش را از برآوردن حاجتش به عرض امام رسانید. امام فرمودند: آنچه خداوند به تو عطا کند بهتر از چیزی است که از تو بگیرد. مرد عرضه داشت جانم به فدایتان از خدا بخواه که مرا از خلقش بی نیاز کند. امام فرمودند: همانا خداوند روزی هر که را بخواهد در دستان هر که میخواهد قرار می‌دهد؛ اما از خدا بخواه تا تو را از نیاز به انسان‌های پست بی‌نیاز کند.
أَنَّهُ دَخَلَ عَلَیْهِ وَاحِدٌ فَقَالَ أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنِّی رَجُلٌ مُنْقَطِعٌ إِلَیْکُمْ بِمَوَدَّتِی وَ قَدْ أَصَابَتْنِی حَاجَةٌ شَدِیدَةٌ وَ قَدْ تَقَرَّبْتُ بِذَلِکَ إِلَى أَهْلِ بَیْتِی وَ قَوْمِی فَلَمْ یَزِدْنِی بِذَلِکَ مِنْهُمْ إِلَّا بُعْداً، فَمَا آتَاکَ اللَّهُ خَیْرٌ مِمَّا أَخَذَ مِنْکَ، « جُعِلْتُ فِدَاکَ ادْعُ اللَّهَ لِی أَنْ یُغْنِیَنِی عَنْ خَلْقِهِ إِنَّ اللَّهَ قَسَّمَ رِزْقَ مَنْ شَاءَ عَلَى یَدَیْ مَنْ شَاءَ وَ لَکِنْ سَلِ اللَّهَ أَنْ یُغْنِیَکَ عَنِ الْحَاجَةِ الَّتِی تَضْطَرُّکَ إِلَى لِئَامِ خَلْقِهِ.» (کلینى، 2 /266)
بر اساس این روایت شریف میتوان به اهمیت و نقش ارتباطات انسانی و اجتماعی در کسب روزی حلال پی برد. کسی که خواهان کسب روزی حلال است باید توانایی برقراری ارتباطات سالم با دیگران را داشته باشد. نهادهای اسلامی مانند مسجد از آنجا که باعث بهبود اعتماد و ارتباطات یک جامعه می‌شوند میتوانند به بهبود وضعیت کسب و کار افراد منجر شوند.
منبع:قدس
گزارش خطا
