حضرت عبدالعظیم؛بنیانگذار مکتب حدیثی ری

عقیق: حرم حضرت عبدالعظیم(ع) امروز یکی از اصلی‌ترین قطبهای فرهنگی و علمی تهران و حتی کشور و میعادگاه عشاقی است که به هر دلیل توان زیارت مزار مطهر سیدالشهدا(ع) را در کربلای معلی ندارند و این کربلای ثانی را زیارت می‌کنند. به مناسبت فرا رسیدن سالروز وفات ایشان با حجت الاسلام والمسلمین محمد تقدیری، معاون امور روحانیون و حوزه علمیه آستان مقدس عبدالعظیم حسنی(ع) و رئیس مرکز نجوم این آستان و رئیس ستاد استهلال استان تهران گفت گو کرده ایم که مشروح آن از نظرتان می‌گذرد:

لطفاً مختصری درباره شخصیت و زندگانی حضرت عبدالعظیم(ع) توضیح دهید.
- یکی از یاران برجسته ائمه(ع) حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) هستند که حدود سال 173 هجری به دنیا آمده و نسب ایشان با چهار واسطه به امام دوم(ع) متصل می‌شود. ایشان در زمان امام هفتم(ع) به دنیا آمدند. محضر امامان هشتم، نهم و دهم(ع) را درک کرده و در محضرشان شاگردی کردند، در زمان امام یازدهم(ع) هم از دنیا رفتند.
در برهه ای، شرایط سیاسی در عراق بسیار مشکل شد و امام دهم(ع) ایشان را به عنوان نماینده خود به ایران فرستادند. برخی می‌گویند، حضرت عبدالعظیم(ع) بر اثر فشارهای سیاسی نتوانستند در عراق بمانند و وقتی به ایران آمدند، حضرت هادی(ع) ایشان را به عنوان نماینده خود منصوب کردند، اما برخی هم معتقدند که اساسا ایشان به دستور امام دهم(ع) به ایران آمدند و در شهر ری مستقر شدند.
ایشان به دلیل شاگردی در محضر سه امام (ع)، محدث عالی مقام و واسطه بسیاری از روایات نقل شده از امام هشتم(ع) و امام دهم(ع) هستند.
در مقام و شخصیت ایشان همین بس که امام دهم(ع) ایشان را به عنوان نماینده خود معرفی کردند و فرمودند: «انت ولینا حقا؛ شما به حق دوستدار ما هستید». روایات مختلفی هست که وقتی برخی افراد از امام دهم(ع) درباره موضوعی سؤال می‌کردند، ایشان می‌فرمودند، از عبدالعظیم(ع) سؤال کنید.

درباره شخصیت علمی حضرت عبدالعظیم(ع) و جایگاه ائمه(ع) در شکل‌گیری این شخصیت توضیح بفرمایید؟
- برای بررسی شخصیت علمی ایشان می‌توان پنج محور را مد نظر قرارداد: نخست استادان آن حضرت که نزد سه امام معصوم(ع) شاگردی کرده، ضمن اینکه در زمان دو امام معصوم(ع) نیز حضور داشته‌اند.
شخصیتهایی مانند محمد بن مسلم و افراد بسیاری در علم رجال شاگردان حضرت عبدالعظیم(ع) بودند و این شاگردان بیانگر و نمایانگر مراتب علمی ایشان هستند.
دو کتاب از حضرت عبدالعظیم(ع) به نامهای «یوم و لیله» و «خطب امیرالمؤمنین(ع)» باقی مانده است که به عنوان منبع و مدرک نهج البلاغه از آن استفاده شده، اما سایر آثار به دلیل غارت دشمنان و از بین رفتن کتابخانه‌ها به دست ما نرسیده است.
ما ایشان را به عنوان یکی از محدثان بزرگ تشیع می‌شناسیم. محدث بودن در دوره‌های اول اسلام به عنوان فقیه کامل بود؛‌‌ همان طور که تعبیر بعضی از بزرگان است، محدث بودن حضرت عبدالعظیم(ع) تحت تأثیر امامزاده بودن ایشان قرار گرفته و این مسأله سبب غفلت عموم مردم از جایگاه رفیع ایشان شده، در حالی که میان اصحاب حدیث، علما و فقها حضرت(ع) دارای جایگاه بسیار ویژه‌ای در فقاهت اسلامی است. به گونه‌ای که حضور حضرت عبدالعظیم(ع) در ری در قرن سوم و مدفن ایشان در این شهر سبب ترویج فرهنگ شیعی و مکتب حدیثی ری شد.

عرضه عقاید و تصحیح آن یکی از ویژگی‌های آن حضرت(ع) است که در قالب «حدیث عرض دین» ظهور یافته در این باره توضیح بفرمایید.
- شاید یکی از دلایلی که سبب شد حضرت(ع) را تحت تعقیب قرار دهند،‌‌ همان بحث عرضه عقاید دینی بود؛ زیرا با این مسأله به همگان یاد می‌دهد که اگر شما می‌خواهید اعتقادات دینی اسلامی را فرا بگیرید، حتی نسبت به کسانی که به مقام فقاهت رسیده‌اند و به عنوان محدث مطرح هستند، بر آنها لازم است که به امام معصوم(ع) مراجعه کرده و فقط به علوم خود بسنده نکنند، به تعبیر دیگر اگر آن دانشی که ما به دست می‌آوریم، بریده از معصوم و منقطع از ولی خدا باشد می‌تواند گمراه کننده بوده و اسباب هلاکت انسان را فراهم کند.

چرا برای زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) ثواب زیارت کربلا بیان شده است؟
- پس از درگذشت این عالم بزرگوار، شخصی رفت خدمت امام هادی(ع). امام(ع) از وی پرسیدند که کجا بودی، گفت رفته بودم زیارت کربلا. گفتند: اهل کجا هستی، گفت اهل ری. حضرت فرمودند: اگر عبدالعظیم حسنی را در آنجا زیارت کرده بودی، گویا امام سوم را در کربلا زیارت کرده‌ای. آن زمان، دوران متوکل عباسی بود و مردم خیلی به زیارت کربلا اهمیت می‌دادند. به نظرم یک وجه قضیه این است که حضرت می‌خواستند این بارگاه را در ری مهم جلوه داده و محل اجتماع مردم کنند.
بر این مبنا، وقتی امام دهم(ع)، زیارت قبر حضرت عبدالعظیم(ع) را همچنان اهمیتی می‌بخشند، به خاطر این است که حضرت می‌خواهند نمادسازی و پایگاه‌سازی کنند. هدف ایشان، نشر بیشتر فرهنگ حسینی و پیام حسینی است. این برای یادآوری کربلاست. اینکه کربلا یک تکه خاک نیست، یک فرهنگ است.

وجود بارگاه نورانی ایشان چه تأثیری بر فرهنگ منطقه داشته است و منشا چه آثار و برکاتی بوده است؟
- شهر ری در طول تاریخ مورد هجوم مغولها و جنگها، درگیری‌های محلی، سیلها و حوادث و بلایای طبیعی بسیاری بوده است. جالب این است که طبق برخی گفته‌ها، چند باری هم با خاک یکسان شده است، ولی از کنار مرقد حضرت خانه‌سازی مجدد آغاز شده است؛ به عبارت دیگر مرقد حضرت، ام‌القرای این منطقه است.
در جریانهای سیاسی مانند مشروطیت بست‌نشینی علما و سیاسیون در جوار این حرم بوده است. پیش از انقلاب اسلامی، حرم ایشان یک گنبد و بارگاه معمولی بود، اما در سال 1369 به حکم مقام معظم رهبری، آیت‌ا... ری‌شهری به تولیت این آستان منصوب شدند و در‌‌ همان ابتدا، برنامه‌ریزی‌هایی کردند که در پی آن تحولات چشمگیری رخ داد.
امروز این آستان به مصلای بزرگ ری، دانشکده حدیث، دارالشفای کوثر، حوزه‌های علمیه و مرکز نجوم و موزه آستان مقدس، کتابخانه آستان مقدس مجموعه مدارس حکمت، مهمانسرا و ضیافت‌خانه، صحنهای بزرگ و سالنهای آمفی تئا‌تر و جلسات مجهز است.
حوزه علمیه برادران که 6 پایه تحصیلی دارد، با 111 طلبه و 15 استاد از نظر درسی و اداری وابسته به حوزه علمیه قم است و در آن طلاب افزون بر تحصیل، فعالیتهای فرهنگی نیز انجام می‌دهند. حوزه خواهران نیز 346 طلبه دارد و در سه محور فعالیت می‌کند؛ سطح 2 یا کار‌شناسی که حدود 160 طلبه در پایه‌های یک تا 5 سطح دو مشغول به تحصیل هستند. سطح سه یا کارشناسی‌ارشد که 100 طلبه در دو رشته فقه و اصول و تفسیر و علوم قرآن مشغول به تحصیل هستند. در مرکز نجوم، کلاسها‌ی آموزشی با دروس مختلف، فیزیک، نجوم محاسباتی، رؤیت هلال، نجوم کاربردی و عکاسی نجوم برگزار می شود و هر ترم به طور میانگین از 150 تا 250 دانش‌پژوه به تناسب فصول مختلف پذیرش می‌شوند و از این حیث، بزرگترین و تنها قطب نجومی کشور با این تعداد دانش‌پژوه هست.
و البته اینها همه گوشه‌ای از امکانات و برکات این آستان مقدس است.