نقد و بررسي ترجمه‌های قرآن به زبان انگلیسی

عقیق:نشست «نقد و بررسی ترجمه‌های قرآن به زبان انگلیسی» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین محمد نقدی، مدیرعامل مؤسسه‌ ترجمان وحی، سید علیقلی قرائی مترجم قرآن مجید، حسین ملانظر رئیس گروه مترجمی زبان انگلیسی دانشگاه علامه طباطبایی و علی دهگاهی رئیس مرکز ساماندهی ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در سالن اجتماعات ساختمان شهید رحیمی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برگزار شد.

دهگاهی در ابتدای این مراسم گزارشی از ترجمه‌های موجود قرآن کریم ارائه کرد و گفت: بیشترین شرح، تفسیر و ترجمه در میان متون دینی تنها به قرآن متعلق است و شاید بیش از دو هزار و 500 جلد قرآن به 145 زبان مختلف در دنیا موجود است. ترجمه متون علمی شاید بسیار آسان‌تر از کتاب‌های ادبی باشد اما قرآن علاوه بر ویژگی‌های ادبی مانند بلاغت و فصاحت، محتوا و متنی قوی دارد که کار مترجم را سخت می‌کند.

وی ادامه داد: از قرون گذشته عمل ترجمه قرآن محل اختلاف بسیاری از علما به ویژه علمای اهل تسنن بوده است اما امروزه همگان بر ترجمه قرآن و ضرورت آن تاکید دارند. نخستین ترجمه قرآن نیز در زمان حیات رسول اکرم (ص) و به واسطه سلمان فارسی صورت گرفت و او سوره حمد و بخشی از سوره مریم را ترجمه کرد. همچنین در مکاتبات پیامبر اکرم (ص) با امپراتوران روم و فارس بخش‌هایی از آیات قرآن ترجمه شد.

رئیس مرکز ساماندهی ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی افزود: با وجود این قدیمی‌ترین ترجمه قرآن به قرن چهارم هجری و زمان منصور بن نوح سامانی برمی‌گردد. نخستین ترجمه قرآن به زبان لاتین نیز در قرن دوازدهم و در سال 1141 میلادی توسط شخصی به نام رابرت صورت گرفته است. این ترجمه 400 سال مبنایی برای ترجمه‌های بعد بود و حتی در قرن هفدهم میلادی که صنعت چاپ رواج یافت همین ترجمه بازنشر شد.

دهگاهی با بیان این که برخی از ترجمه‌های قرآنی توسط گروه‌های تبشیری صورت گرفت، افزود: این گروه‌ها چون اسلام را تهدیدی برای مسیحیت می‌دانستند ترجمه‌های ناقص و مغرضانه از قرآن ارائه کردند.

حجت‌الاسلام نقدی، رئیس موسسه فرهنگی ترجمان وحی، گزارشی از شکل‌گیری این موسسه ارائه کرد و گفت: کار ترجمه قرآن در سال 1371 در این موسسه آغاز شد. تاکنون پنج هزار و 800 جلد از قرآن به 145 زبان انجام شده که 156 جلد آن ترجمه انگلیسی بوده است. با این وجود تنها 80 ترجمه انگلیسی کامل از قرآن کریم داریم و مابقی ترجمه‌هاي منتخب جزء یا آیاتی از قرآن کریم است. همچنین بیش از 500 ترجمه چاپی به زبان اردو وجود دارد که 200 ترجمه آن در موسسه ترجمان وحی موجود است. باید توجه  اکنون موسسه ترجمان وحی 300 آیه چالش‌برانگیز قرآن را شناسایی کرده و آمادگی دارد تا این آیات را در اختیار مترجمان قرار دهد. همچنین به زودی این موسسه آخرین ویرایش از ترجمه ژاپنی قرآن کریم را ارائه می‌کند.  داشت که زبان اردو بالاترین رتبه را در ترجمه قرآن داراست.

وی ادامه داد: روند ترجمه قرآن کریم بدین صورت است که باید در ابتدا مترجمان را شناسایی کنیم و از آنجا که کار گروهی و جمعی در کشور ما ضعیف است متأسفانه ترجمه قرآن کریم همواره با مشکلات زیادی روبه‌روست. باید سازمان‌هایی مانند سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و جامعة المصطفی(ص) العالمیة برای ترجمه قرآنی که با فرهنگ اهل بیت مطابق باشد با یکدیگر همکاری کنند چرا که امروز متاسفانه چنین ترجمه‌هایی کمتر موجود است.

وی با اشاره به آماری که از ترجمه انجیل و قرآن در قاره‌های مختلف وجود دارد گفت: در قاره آفریقا با دو هزار و 100 زبان 743 ترجمه از انجیل و 44 ترجمه از قرآن صورت گرفته است. همچنین به ترتیب در قاره آمریکا با 993 زبان، 515 ترجمه از انجيل و یک ترجمه از قرآن، در آسیا با دو هزار و 322 زبان، 618 ترجمه از انجیل و 64 ترجمه از قرآن، در اروپا با 234 زبان، 210 ترجمه از انجیل و 33 ترجمه از قرآن و در اقیانوسیه با 1250 زبان، 449 ترجمه از انجیل و 701 ترجمه از قرآن صورت گرفته است.

به گفته این مقام مسئول قرآن تنها پرچمی است که می‌توانیم با آن جلو برویم بدون این که کسی جلوی ما را بگیرد چرا که پیام قرآن همواره صلح و دوستی است.

وی با بیان اینکه مترجمان کارآمد قرآن کریم کم داریم افزود: اکنون مؤسسه ترجمان وحی 300 آیه چالش‌انگیز قرآن را شناسایی کرده و آمادگی دارد تا این آیات را در اختیار مترجمان قرار دهد. همچنین به زودی این مؤسسه آخرین ویرایش از ترجمه ژاپنی قرآن کریم را ارائه می‌کند.

در ادامه اين نشست حسین ملانظر رئیس گروه ترجمه زبان دانشگاه علامه طباطبایی سخنرانی خود را با موضوع «بایدها و نبایدهای ترجمه قرآن» ارائه کرد و گفت: در ابتدا باید بگویم که همایش ترجمه قرآن کریم در روزهای 24 تا 28 آذرماه به هشت زبان اسپانیولی، انگلیسی، ترکی، عربی، فارسی، روسی، چینی و فارسی برگزار خواهد شد. در این کنفرانس در دو سالن مجزا یک استاد دانشگاه و یک مترجم قرآن درباره هر یک از این هشت زبان صحبت خواهند کرد. اطلاع‌رسانی این همایش از 6 ماه پیش آغاز شده اما برخي از مؤسسات قرآنی با این همایش همکاری نکرده‌اند.

وی با طرح این سوال که آیا قرآن مجید باید ترجمه شود و یا به زبان عربی فهمیده شود، سخنان خود را ادامه داد و گفت: آنچه مسلم است این  است که همه مردم نمی‌توانند عربی را یاد بگیرند تا قرآن را بفهمند چرا که همه در سراسر دنیا امکان یادگیری زبان عربی را ندارند. از سوی دیگر خداوند در قرآن مجید و در آیات ابتدایی سوره الرحمن می‌فرماید که خدا رحمان است چون قرآن را به همه انسان‌ها یاد داد.

وی ادامه داد: بحث دیگر بحث ترجمه‌پذیری یا ترجمه‌ناپذیری قرآن است، البته پیش از این موضوع، بحث اجازه ترجمه قرآن کریم مطرح بوده است. در اوایل اسلام بحث ترجمه‌ناپذیری قرآن در کنار موضوع اجازه ترجمه قرآن مطرح شد. برخی معتقدند این بحث، بحث مسلمانان نبود و استعمارگران این گزاره را که آیا باید قرآن را ترجمه کنیم در میان مسلمانان رواج دادند تا به نوعی با این‌گونه موارد از ترجمه آن جلوگیری کنند.

ملانظر اظهار کرد: آنچه وجود دارد این است که آیا می‌توان ترجمه قرآن کریم را با خود آن یکی دانستT البته مسلم است كه ترجمه قرآن با خود آن یکی نیست گرچه ترجمه، معنایی را از قرآن در خود دارد چرا که مترجم باید تا حد امکان معنا را به اصل نزدیک کند و توجه داشته باشد كه در ترجمه قرآن صحت و دقت و نیز روانی و سلیس بودن زبان رعایت شود.

وی افزود: ترجمه‌ناپذیری قرآن بدین معنی است که آهنگین بودن قرآن در ترجمه حذف می‌شود اگرچه برخی مترجمان مانند دکتر نیک‌آیین سعی کرده‌اند تا ترجمه‌اي آهنگین از قرآن داشته باشند. به هر حال کلمات قرآن چندین بطن و معنا دارد و مترجم در زمان ترجمه تنها می‌تواند بر یک معنا متمرکز شود و گاه نيز معناهای دیگر را در پاورقی اضافه می‌کند. بنابراین چند معنایی بودن قرآن به انتخاب مترجم حذف مي‌شود و به يك معنا مي رسد.

وی با اشاره به این که گاهی مترجم در انتخاب چند معنا از قرآن باید به روایات و احادیث استناد کند گفت: در اینجاست که مترجم نباید به ایدئولوژی فرقه خودش توجه کند چرا که در این صورت ترجمه قرآن ناقص خواهد بود. از سوی دیگر من معتقدم که ما بهترین ترجمه از قرآن کریم را نداریم چون هر ترجمه ایرادهاي خاص خودش را دارد. تنها می‌توانیم در ترجمه قرآن، نوع مخاطب، زبان، سطح زبان مخاطب و ... در نظر بگیریم، بر آن اساس ترجمه كنيم.

ملانظر همچنین به ترجمه درون‌زبانی از قرآن کریم اشاره کرد و گفت: در هر زبان بسته به نوع مخاطب مانند مخاطبان کودک و نوجوان می‌توان ترجمه‌های دیگری از قرآن نیز ارائه کرد.

وی به اسلام‌هراسی غرب به عنوان یکی دیگر از مشکلات مترجمان قرآن کریم اشاره کرد و گفت: مسائل این چنینی موجب شده تا قرآن کریم در کشورهای دیگر به‌راحتی توزیع نشود. به همین دلیل معتقدم با توجه به گسترش اینترنت در جامعه امروز، ما نیز مانند سایر کشورها می‌توانیم سایت‌هایی را برای ترجمه قرآن کریم به شیوه‌های زیبا ارائه کنیم چرا که فضای اینترنت برخلاف چاپ و توزیع قرآن کریم کم‌هزینه‌تر است.

قرائی مترجم قرآن مجید نیز در بخش پایانی این نشست با اشاره به موضوع اجازه ترجمه قرآن گفت: در این باره باید توجه داشت که بخش‌هایی از خود قرآن کریم ترجمه است. به طور مثال آنجا که قرآن کریم درباره سخنان پیامبران گذشته مانند حضرت موسی(ع) و حضرت ابراهیم(ع) سخن می‌گوید از ترجمه استفاده کرده است.

وی ادامه داد: درباره ترجمه‌ناپذیر بودن قرآن نیز حرف‌هایی زده می‌شود و این مسأله تنها مربوط به قرآن نیست، چرا که همواره درباره ترجمه یک متن ادبی به یک زبان خاص، مسائل و مشکلاتی وجود دارد. از سوی دیگر ما نباید مسأله ترجمه‌پذیر یا ترجمه‌ناپذیر بودن قرآن را به گردن استعمارگران بیندازیم چون در این حالت خودمان را عنصری بی‌خاصیت نشان داده‌ایم که همواره تأثیرپذیر بوده‌ایم. بنابراین باید این فکر را اصلاح کنیم.

وی در پایان خواستار تشکیل مؤسساتی برای حمایت از مترجمان قرآن کریم شد و گفت: این مؤسسات می‌تواند تجربیات مؤسسات فعال در این زمینه را استفاده کنند.

منبع:مهر

211008