تعبیر«شجره طیبه»در کلام رهبر انقلاب

عقیق:چندی پیش در طرحی اقدام به انتشار پرکار‌برد‌ترین آیات قرآن در کلام رهبر معظم انقلاب کرد که در این بین آیات شریفه «وَلَیَنصُرَنَّ اللهُ مَن یَنصُرُه» و «أَلَم تَرَ کَیفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصلُها ثابِتٌ وَفَرعُها فِی السَّماءِ» با 67 و 44 بار تکرار به عنوان پرکاربرد‌ترین آیات قرآن در کلام رهبری انتخاب شدند.

مقام معظم رهبری در اغلب سخنان خود از انقلاب اسلامی به عنوان «شجره طیبه» یاد کرده و امام‌خمینی(ره) را به عنوان ریشه این درخت بیان کرده است. البته در برخی از سخنان معظم‌له از بسیج، حوزه علمیه، امام راحل(ره)، ارتش جمهوری اسلامی، دین مبین اسلام، جوان موفق ایرانی، مجمع عالی حکمت اسلامی، و بسیاری موارد دیگر را به عنوان اما همان‌گونه که بیان شد ایشان در اغلب سخنان خود از انقلاب اسلامی به عنوان شجره طیبه یاد کرده‌اند.

در این گزارش به باز‌نشر این مطلب که در تاریخ 15 تیر‌ماه 1393 در پایگاه اطلاع‌رسانی www.khamenei.ir منتشر شده می‌پردازیم.

توضیح و تبیین آیات قرآن در کلام حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تنها منحصر در جلسات تفسیر ایشان نبوده، بلکه دیدارهای گوناگون ایشان با اقشار مختلف مملو از توضیح و تبیین آیات قرآنی است. برخی از آیات در کلام ایشان تکرار بیشتری داشته است که در این یادداشت‌ها به معرفی آن‌ها می‌پردازیم. آن‌چه در این یادداشت می‌خوانید قسمت دوم از معرفی و توضیح «پرکاربردترین آیات در کلام رهبر انقلاب» است.

در یادداشت قبلی خواندیم که آیه‌‌ نصرت الهی بیشترین کاربرد را در کلام حضرت آیت‌‌الله خامنه‌ای داشته است. در این یادداشت به دومین آیه‌ پرکاربرد در بیانات ایشان می‌پردازیم.

آیه‌ «شجره طیبه» پس از آیه‌ «نصرت الهی» بیشترین استفاده را در بیانات و پیام‌های منتشر شده از ایشان با 44 بار، تکرار داشته است.

«أَلَم تَرَ کَیفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصلُها ثابِتٌ وَفَرعُها فِی السَّماءِ» (آیه‌ 24 سوره‌ ابراهیم)

آیا ندیدی چگونه خداوند «کلمه طیبه» (و گفتار پاکیزه) را به درخت پاکیزه‌ای تشبیه کرده که ریشه‌ آن (در زمین) ثابت، و شاخه‌ آن در آسمان است؟

آنچه که در این آیه ممکن است مورد سؤال قرار بگیرد، این است که منظور از «کلمه طیبه» چیست؟

در این آیه‌ مبارکه خداوند متعال «کلمه طیبه» را به درختی پاکیزه تشبیه کرده است که ریشه‌ آن ثابت و شاخه‌های آن در آسمان است. «جاهایی که خدای متعال در قرآن مثال می‌زند: «ان اللَّه لایستحیی أن یضرب مثلاً ما بعوضة فما فوقها». جای دقّت بیشتری است چون در این گونه موارد، قرآن حقیقتِ بزرگ و پایداری را با تکیه بر یک مثال محسوس، برای ما بیان می‌کند. ما اگر عقل داریم، باید بفهمیم. یکی از آن موارد، همین جاست. شما یک درخت معمولی را نگاه کنید که آن را در خاکی حاصلخیز نشاندید و به آن رسیدید و آفت را از او دفع کردید و دیگر نگرانی‌ ندارید، «تؤتی اکلها کل حین باذن ربها». به هنگام فصل میوه، سبد را برمی‌دارید و می‌روید تا میوه بچینید. این، یک مثل است. کلمه‌ طیّبه مثل همین درخت است.»1

دیدگاه‌های مختلفی را مفسران برای توضیح کلمه‌ طیبه ارائه کردند که برخی از آنها عبارت است از: «کلمه توحید و جمله «لا اله الا الله»، «اوامر و فرمان‌هاى الهى»، «ایمان»، «شخص مؤمن» و «روش و برنامه‌های سازنده».

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همانند برخی از مفسران معاصر، تمامی این موارد را مصادیقی از کلمه‌ طیبه می‌دانند و معتقدند: همه‌ حقایق درستِ عالم، کلمه‌ طیّبه و کلمات ‌اللّهند. ما در زمینه‌ مورد نظر خودمان، کلمه‌ طیّبه را پیدا می‌کنیم.(2)

ایشان با این توضیح، هر فکری را که طیب و منشأ برکت برای مردم باشد، هر عملی که صالح باشد و موجب هدایت مردم شود، و حتی همان انسانی که این عمل و فکر صالح از او نشأت گرفته است را «کلمه طیبه» می‌دانند: «کلمه‌ طیبه، هر آن فکری است که در دل یک انسان بزرگ و الهی بروید و منشأ برکات برای مردم بشود؛ هر آن عملی است که از جوارح یک انسان صالح سر بزند و برای هدایت بشر و رشد عالم انسانیت دارای برکات باشد. همچنین کلمه‌ طیبه، آن انسانی است که این اندیشه‌ نیکو یا این عمل صالح در وجود او محقق شده است و در او بروز و نمود پیدا می‌کند. کلمه‌ طیبه، هم قول است، هم آن قائل است؛ هم فکر است، هم آن چیزی است که زائیده‌ از آن فکر است؛ هم آن شخصیت انسانیِ برگزیده‌ای است که این فکر و عمل به او قائم است.»3

مصادیق کلمه طیبه در دوران ما

ایشان در سخنرانی‌های مختلف مصادیقی از این کلمه‌ طیبه را در این دوران مشخص می‌کنند که مهمترین آنها «انقلاب اسلامی» است. «حرکت انقلابی‌ که امام بزرگوار ما آن رهروِ حقیقیِ راه طیبین و اولیاء و شهدا و معصومین و صدیقین در مقابل پای ما گذاشت، همان کلمه‌ی طیبه است.»4

انقلاب اسلامی در ابتدای شکل‌گیری مانند یک نهال نوپا بود که پس از مدتی تبدیل به یک درخت تناور و مستحکم شد و به یک قدرت منطقه‌ای تبدیل شد که ثمرات آن در هر دوره قابل مشاهده است. ایشان یکی از ویژگی‌های این نهال را زنده بودن، پویایی و بالندگی آن می‌دانند. همان‌طور که پیشتر توضیح داده شد، ایشان علاوه بر آن‌که تفکر و عمل صالح را، نوعی «کلمه طیبه» می‌دانند، قائل و بنیان‌گذار آن حرکت را نیز مصداقی از کلمه طیبه محسوب می‌کنند. بر همین اساس شخص حضرت امام (رضوان الله تعالی علیه) را نیز مصداقی از کلمه‌ی طیبه محسوب می‌کنند.5

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، یکی دیگر از مصادیق کلمه‌ طیبه را «نیروی مقاومت بسیج» می‌دانند: «در این مجموعه‌ عظیمِ ملی، آن‌چه که مثل یک شجره‌ طیبه در این سرزمین طیب و طاهر باقی ماند و ماندگار شد، همین شجره‌ طیبه‌ «بسیج» بود.»6

ایشان قیام مردم قم را نیز که به نوعی نقطه‌ آغاز قیام‌های مردمی سراسر کشور و منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد، کلمه‌ طیبه می‌دانند: «کار مردم قم، کلمه‌ طیبه بود.»7

ایشان همچنین «سخن حق» 8، «حوزه‌ علمیه قم»9، «ارتش جمهوری اسلامی ایران»10، «مجمع عالی حکمت اسلامی»11 و بسیاری موارد دیگر را نیز از جمله مصادیق کلمه طیبه در عصر حاضر بشمار می‌آورند.

پی‌نوشت‌ها:

1. بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان و پرسنل ارتش - 1374/07/05

2. بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان و پرسنل ارتش - 1374/07/05

3. بیانات‌ در مراسم هجدهمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی(ره) - 1386/03/14

4. بیانات در دیدار جهادگران بسیج سازندگی‌ - 1389/06/31

5. بیانات در دیدار مسئولان دستگاه قضایی - 1384/04/07

6. بیانات در دیدار بسیجیان استان فارس - 1387/02/14

7. بیانات‌ در دیدار مردم قم‌‌‌ در سالروز قیام نوزده دی - 1384/10/19

8. بیانات در دیدار جمعی از مردم آذربایجان - 1388/11/28

9. بیانات در دیدار مردم قم - 1375/10/19

10. بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان و پرسنل ارتش - 1374/07/05

11. بیانات در دیدار اعضای مجمع عالی حکمت اسلامی‌ - 1391/11/23

211008