سفر در آینه روایات

عقیق:آنجا که خدا، انسان را دعوت می کند که قل سیروا فی الارض... و روایات و احادیث دینی به نکات و اشارات و زمینه ها و برکات و نشانه های سفر حقیقی چه در آفاق و چه در انفس اشعار می دارد.

سفر، یک سلوک است؛ سلوکی در آفرینش که می تواند و باید، علاوه بر آورده های مادی و برکات جسمانی و شادابی تن، به صفای روح، تنبه جان و درک و دریافتی از خلقت آسمان و زمین هم نایل آید.

سفر، وادی زیبا و مصفایی است که اگر در حقیقت و واقعیتش رخ دهد و چشمانی بیدار و اندیشه ای آماده، به ادراک آن برسد، براستی کلاس درسی است برای درک برهان خلقت و البته ایمان آوردن به خدایی که... همین نزدیکی است؛ لای آن شب و ها، پای آن کاج بلند، پشت آن نور که از روزنه شب می تابد، زیر آن آب زلال که تمام هستی، که خدا، که بشر، از پس صافی زیبای وجودش پیداست...باید سفر کرد تا در پختگی فراز و فروز زمین و زمان، اندیشه خام انسان، جولان یابد و راهی دیار معرفت شود.و نوروز وقت خوبی است برای این تجربه ایمانی و ربانی.باشد که سفرهای ما نه فقط از این شهر به آن دیار، بلکه از تاریکی جهل به نور ایمان و از ظلمت گناه به روشنای غفران و رستگاری باشد.

رسول اکرم(ص) فرمود: لَسَفَرَةٌ فی سبیلِ اللهِ خیرٌ مِن خَمسینَ حجَّةً سفری در راه خدا از پنجاه حج بهتر است.

نیّت و انگیزه اهمیّت زیادی دارد حتّی بیش از خود عمل. همان طور که امام صادق(ع) می فرمایند: اَلاعمَالُ بِالنِیّاتِ. اعمال به نیّت بستگی دارند.

ابن بصیر نقل می کند: به امام صادق(ع) عرض کردم: آیا جایز است انسان با فردی پولدار که نمی تواند مثل او خرج کند، به سفر رود؟ فرمودند: دوست ندارم مؤمن خود را ذلیل کند بلکه با هم طرازان خود بیرون رود.

امام علی (ع) فرمود: لَاتَصحَبَنَّ فی سَفَرِکَ مَن لایَرَی لَکَ مِنَ الفَضلِ عَلَیهِ کَمَا تَرَی لَهُ عَلَیکَ. با کسی که برای تو فضیلت و ارزشی قائل نیست به قدری که تو برای او فضیلت و ارزش قائلی، سفر نکن.

وقتی ما به یاد خداوند و روز قیامت باشیم مکان و زمان برایمان فرقی نمی کند و از هر فرصتی بهره می بریم تا به خداوند نزدیک شویم. نقل می کنند: انَّهُ لَم یَرتَحِل مِن مَنزِلٍ، اِلَّا وَ صَلّی عَلَیهِ رَکعَتَینِ وَ قَالَ: حَتَّی یَشهَدُ عَلیَّ بالصَّلَاةِ، پیامبر اکرم(ص) هر جا توقف می کردند، دو رکعت نماز می خواندند، می فرمودند: زمین به هر نماز برایم گواهی می دهد.

دعا قبل از سفر

پیامبر اکرم(ص) قبل از سفر این دعا را می خواندند: اللَّهمَّ بِکَ إنتَشَرتُ وَ اِلَیکَ تَوَجَّهتُ وَ بِکَ إعتَصَمتُ اَنتَ ثِقَتِی وَ رَجائی. اَللَّهُمَّ اکفِنِی مَا أهَمَّنی وَ مَا لَاأَهتَمُّ لَهُ وَ مَا أَنتَ أَعلَمُ بِهِ مِنّی. اَللَّهُمَّ زَوِّدنِی التَّقوَی وَ اغفِر لِی وَ وَجِّهنِی اِلَی الخَیرِ حَیثُمَا تَوَجَّهتُ.

خدایا! با عنایت تو به سفر می روم و به سوی تو توجّه دارم، به رحمت تو چنگ زدم، اطمینانم و امیدم به تو است. خدایا کارهای مهمّ مرا کفایت کن و به آن چه تو داناتری، حمایتم فرما. خدایا پرهیزگاری را توشه ام قرار ده، گناهانم را ببخش و به هر کجا توجّه کردم مرا به خوبی متوجّه ساز.

از آنجا که دین اسلام به همه ی جوانب زندگی توجّه کرده است، دلیل سفر را هم بیان نموده تا خارج از این محدوده عمل نکنیم. امام صادق(ع) فرمود: اَنَّ عَلَی العَاقِلِ اَن لَایکُونَ ظَاعِناً اِلَّا فِی ثَلَاثٍ: تَزَوُّدٍ لِمَعَادٍ اَو مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ اَو لَذَّةٍ فِی غَیرِ مُحَرَّمٍ. عاقل نباید جز در یکی از این سه حال باشد: تهیّه ی توشه ی آخرت، تأمین معاش یا لذّت حلال.

رسول اکرم(ص) فرمود: مِنَ السُنَّةِ إذَا خَرَجَ القَومُ فِی سَفَرٍ، اَن یُخرِجُوا نَفَقَتَهُم. از سنّت است زمانی که گروهی به سفر می روند، نفقه و خوراک خود را هم ببرند.

اگر انسان برنامه ریزی داشته باشد با مشکل مواجه نمی شود. رمز موفّقیّت در کارها داشتن طرح و برنامه ی دقیق است.

امام صادق(ع) فرمود: هر کس سوره ی «عبس» را بر روی کاغذ سفیدی بنویسد و همراه خود به سفر ببرد در آن راه به غیر از نیکی نبیند و از مفاسد آن راه محفوظ بماند.
خوش رفتار

در مورد آداب زیارت از امام صادق(ع) سوال نمودند، ایشان فرمودند: حُسنُ الصَّحَابَةِ لِمَن یَصحَبُکَ. با هم سفرانت خوش رفتاری کن.

در روایت است که هنگام خروج از خانه برای سفر بگوییم: اَللَّهُمَّ احفَظنِی وَ احفَظ مَا مَعِیَ وَ سَلِّمنِی وَ سَلِّم مَا مَعِیَ وَ بَلِّغنِی وَ بَلِّغ مَا مَعِیَ بِبَلاغِکَ الحَسَنِ الجَمِیلِ.

خدایا من و همراهان مرا حفظ کن، به سلامت بدار و به نیکو ترین وجه به مقصد برسان.

در روایت است دعایی که ما در حقّ مؤمنین می کنیم در حقّ خودمان نیز مستجاب می شود. این دعا نیز به صورت جمع است.

رسول اکرم(ص) فرمود: هرگاه دو نفر با هم همسفر شوند آن کس که بیش از دیگری رفق و مدارا نسبت به همسفر خود داشته باشد، نزد خداوند محبوب تر و پاداشش عظیم تر است.

در دین اسلام توصیه ی زیادی به خوش خلقی شده است. حتّی خداوند این توصیه را به پیامبر اکرم(ص) نیز داده اند. در سوره ی مبارکه ی آل عمران آیه ی 159 می فرماید: وَ لَو کُنتَ فَظّاً غَلِیظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِکَ... اگر تندخو و سخت دل بودی مردم از گرد تو متفرّق می شدند...

از جمله آداب سفر این است که قبل از حرکت، حقوق مردم را ادا کنیم چون ممکن است هیچ برگشتی نباشد.

ادای حقوقی که از دیگران به گردن ما است سبب آرامش خاطر ما می شود چون حقی که به آسانی بخشیده نمی شود، حقّ الناس است.

امام رضا(ع) فرمود: هر امامی را عهدی است در گردن دوستان و شیعیان خود به درستی که از تمام وفای به عهد ایشان زیارت قبور ایشان است. پس هر که ایشان را از روی رغبت و از راه تصدیق به آنچه گفته اند، زیارت نماید، همه ی ایشان شفیعان او خواهند بود در روز قیامت.

عهد و پیمانی که در این روایت شریف آمده به آیات قرآن مربوط می شود. پیامبر اکرم(ص) از ما مزد رسالت نخواستند بلکه فقط دوستی اهل بیت(ع) را مطالبه کردند که آن هم به نفع خودمان است و سودی برای ایشان ندارد. قُل لَاأَسئَلُکُم عَلیهِ اَجراً اِلَّا المَوَدَّةَ فِی القُربی بگو من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم نمی خواهم جز دوستی نزدیکانم (اهل بیتم).

حقوق مؤمن بر همدیگر

پیامبر اسلام(ص) فرمود: از حقوق برادر و خواهر مسلمان هنگام سفر این است که اطرافیان را خبر دهند و آنان نیز وقت برگشت او از سفر، از وی دیدن کنند و او را زیارت نمایند.

ایجاد وحدت و یکپارچگی بین مؤمنین باعث نفوذ ناپذیری دشمنان می شود. در دین اسلام تأکید فراوانی بر صله ی رحم و مذمّت قطع آن شده است. این حدیث نیز تأکیدی است بر داشتن ارتباط صمیمانه با هم نوعان.

امام صادق(ع) فرمود: مَایَقرَأُ أَحَدٌ «اِنّا اَنزَلنَاه» حِینَ رَکِبُ دَابَّتَهُ إلَّا نَزَلَ مِنهَا سَالِماً مَغفُوراً لَهَا. هیچ کس هنگام سوار شدن بر مرکب (ماشین)، «اِنَّا اَنزَلنَاه» نمی خواند مگر آنکه سالم و آمرزیده باز گردد.

باید توجّه داشته باشیم که خواندن سوره ی «قدر» و آمرزیده شدن گناهان مشروط به خواندن فقط الفاظ نیست! بلکه باید چه در سفر و چه در حضر، مفاهیم آیات را دریابیم و سرلوحه ی کارهای خود قرار دهیم تا زمینه ی آمرزش فراهم شود.

امام موسی بن جعفر(ع) هنگام سفر این دعا را می خواندند: اَللَّهُمَّ خَلِّ سَبِیلَنَا وَ أَحسِن تَسیِیرَنَا وَ اَعظِم عافِیَتَنَا. خدایا راه را بر ما آسان و نیکو گردان و عاقبت ما را بزرگ بدار.

پیامبر اکرم(ص) فرمود: کسی که مسافر با ایمانی را یاری رساند خداوند گرفتاری اش را برطرف سازد و در دنیا و آخرت او را در پناه خود گیرد و از غم و اندوه گرانبار قیامت که همه را به هراس می افکند رهایی بخشد.

معادلات خداوند شگفت انگیز است. همان طور که در احادیث مختلف و این حدیث شریف می بینیم، یک یاری از طرف ما و هزار احسان از طرف خداوند است.

خداوند توجّه ویژه ای به مؤمنان دارد و در این حدیث به خوبی پیداست، چرا که یاری کردن شخص مؤمن سبب پاداش از طرف خداوند شده است.

رسول الله(ص) فرمود: سَیِّدُ القَومِ خَادِمُهُم فِی السَّفَرِ.

امام صادق(ع) فرمود: حقّ هم سفر بر رفیقان آن است که چون بیمار شود سه روز برای او توقّف کنند.

ملازم بن حکیم می گوید: من و محمّدبن مصادف هم سفر شدیم. من بیمار شدم، او مرا رها می کرد و به مسجد می رفت. به او شکوه کردم و او این مطلب را به عرض امام صادق(ع) رسانید، امام برای او پیغام فرستاد که اگر نزد او (ملازم بن حکیم) بنشینی فضیلت آن بیش از نماز خواندن در مسجد است.
حاجت می دهد رسول الله(ص) فرمود: مَن أَعَانَ مُؤمِناً مُسَافِراً نَفَّسَ اللهُ عَنهُ ثَلَاثاً وَ سَبعِینَ کُربَةً وَ أَجَارَهُ مِنَ الغَمِّ وَ الهَمِّ فِی الدُّنیَا [وَالآخِرَةِ] وَ نَفَّسَ عَنهُ کَربَةُ العَظِیمَ.

کسی که مسافری را مساعدت و یاری کند خداوند متعال 73 حاجت او را در دنیا (و آخرت) برآورده کرده و گرفتاری بزرگ را از او دور می کند.

خاتم الانبیاء(ص) فرمود: زَادُ المُسَافِرِ الحُدَاءُ وَ الشِّعرُ مَا کَانَ مِنهُ لَیسَ فِیهِ خَناً. از جمله توشه های مسافر شعر خواندن است که در آن باطل و حرامی نباشد.

باز هم به خوبی پیداست که اسلام با شادی مخالف نیست، بلکه آنچه ما را از یاد خدا و معاد باز می دارد، مذموم است. شعر خواندن ناشی از لطافت طبع است و شادی به وجود می آورد.

امام صادق(ع) فرمود: اگر به سفری می روی که ترس از آنجا داری این آیه را بخوان: رَبِّ أدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدقٍ وَ أخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدقٍ وَاجْعَلْنِی مِنْ لَدُنْکَ سُلطَاناً نَصِیراً.

و نیز «آیة الکرسی» را تلاوت کن.

در این آیه ی شریف ما از خداوند تقاضا می کنیم هیچ برنامه ای را آغاز نکنیم و به پایان نرسانیم مگر با راستی. زیرا نداشتن صداقت باعث شکست و بدبختی هر کاری می شود. پس از خداوند یاور می طلبیم زیرا یکی از نیازهای فطری انسان، داشتن هم صحبت و یاور است.

در محجّه البیضاء ذکر شده: لایَنزِلُ حَتَی یَحمِی النَّهارُ فَهُوَ السُّنةُ، وَ یَکُونُ اَکثَرُ سِیرِهِ فِی اللَّیلِ.

پس از آنکه مقداری هوا گرم شد برای استراحت پیاده شدن سنّت است و بیشتر در شب سیر کنید.

پیامبر اکرم(ص) در سفری به اصحاب خود فرمودند: گوسفندی را ذبح کنید. یکی گفت: من ذبحش می کنم، دومی گفت: من پوستش را می کنم، سومی گفت: من گوشت را ریز می کنم و چهارمی گفت: من آن را می پزم. رسول الله(ص) نیز فرمودند: من هم هیزم جمع می کنم. خداوند عزّوجلّ دوست ندارد که بنده اش با عدّه ای از دوستان و هم سفران باشد و گوشه ای بنشیند و کار نکند.

پیامبر گرامی(ص) فرمود: إذَا کَانَ ثَلَاثَةٌ فِی سَفَرٍ فَلْیُومِّرُوا أَحَدَهُم. وقتی سه نفر هم سفر شدید، یک نفر را رهبر قرار دهید.

از جوامع کوچک مثل خانواده تا جوامع بزرگ مثل کشورها همه نیازمند داشتن رهبر هستند زیرا نداشتن پیشوا و رهبر باعث چند دستگی، شکست و نزاع می شود.

گفتیم که یکی از آداب سفر این است که با هم سفران کمال همکاری را داشته باشیم حتّی کارهای ضعفا را نیز طبق سنّت و سیره ی ائمّه علی به عهده بگیریم.

ذُکِرَ عِندَ النَّبِیّ(ص) رَجُلٌ، فَقیلَ لَهُ: خَیرٌ، قالُوا: یَا رَسُولَ اللهِ خَرَجَ مَعَنَا حَاجّاً، فَإذَا نزَلنَا لَمْ یَزَلْ یُهَلِّلُ حَتَّی نَرْتَحِلَ، فَإذا ارْتَحَلنَا لَمْ یَزَلْ یَذکُرُ اللهَ حَتَّی نَنزِلَ، فَقَالَ النَّبِیُّ(ص) فَمَنْ کَانَ یَکفِیهِ عَلَفَ ناقَتِهِ وَ صُنعَ طَعامِهِ؟ قَالُوا: کُلُّنا، فَقَال کُلُّکُمْ خَیرٌ مِنهُ.

نزد پیامبر اکرم(ص) از مردی سخن گفته شد که او آدم خوبی است. گفتند: ای رسول خدا! در راه حج همراه ما بود، از زمانی که می ایستادیم تا زمانی حرکت کردیم «لا اِله الّا الله» می گفت و زمانی که حرکت می کردیم تا زمانی که می ایستادیم ذکر خدا می گفت. پیامبر(ص) فرمودند: چه کسی شترش را علوفه می داد و برای خودش غذا آماده می کرد؟ گفتند: همه ی ما. حضرت فرمودند: همه ی شما از او بهترید.

پی نوشت ها:

1.مفاتیح الجنان

2.کنزالفوائد

3.کنزالعمال

4.اصول کافی

5.بحارالانوار

6.میزان الحکمه

7.دعوات رواندی

 منبع:جام

211008