عقیق: جلسه نقد و بررسی «کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین (ع)» اثر محمد اسفندیاری با حضور نویسنده کتاب و علیرضا کمره‌ای و محمدحسین ساکت از نویسندگان دینی کشور، در بنیاد دعبل خزایی برگزار شد.

اسفندیاری در ابتدا گفت: برای تحقیق درباره امام حسین(ع) با دو دسته کتاب روبرو می‌شویم؛ یکی آثار عمومی یا تاریخ عمومی مانند تاریخ طبری یا الاشراق شیخ مفید و دسته دیگر کتاب‌هایی هستند و می‌توان آن‌ها را آثار تک‌نگاری یا تخصصی نام نهاد که درباره ائمه اطهار(ع) باید به این دسته از آثار مراجعه کرد، چراکه آثار عمومی نیست.

وی افزود: بسیاری از محققان، آثار تخصصی و تک‌نگاری را نمی‌شناسند و متأسفانه این آفت در تحقیقات دیده می‌شود، نویسنده‌ای که کتابی در این زمینه به رشته تحریر در آورده است، تنها به آثار عمومی مراجعه کرده و اصلاً توجهی به کتاب‌های تخصصی نداشته است.

* تفاوت بازتاب قیام امام حسین(ع) در کتب قرن‌ 12 با کتب قرن 14

نویسنده «کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین (ع)» بیان داشت: در منابع عمومی از آثار متقدمان و متأخران، حدود 30 صفحه درباره امام حسین(ع) مطلب وجود دارد و اگر محققی گذری به آثار اختصاصی و تک‌نگاری‌های مهمی که در این خصوص نوشته شده است نداشته باشد، در واقع مرتکب زیان فاحشی شده است.

وی با اشاره به مواردی که در کتاب «کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین (ع)» مورد توجه قرار داده است، گفت: نخستین تصمیم بنده در نگارش این اثر، این بود که آیا این کتاب باید به صورت جامع باشد یا برگزیده. لذا بنده از پنج هزار کتابی که در این زمینه وجود داشت تعداد چهار هزار کتاب را مورد بررسی قرار داده و از نزدیک آن‌ها را مشاهده کردم و با وجود اینکه برای من فراهم کردن کتابشناسی جامع مشکل نبود، اما از انجام این کار صرف نظر کردم.

اسفندیاری با بیان اینکه در این اثر خود یک کتابشناسی برگزیده را ارائه داده است، افزود: اغلب کتاب‌هایی که درباره امام حسین(ع) وجود دارد کتاب‌های مهمی نیست و غالباً آثار بی‌ارزش است که اصولاً نیازی به معرفی آنها نیست، کتاب‌هایی که یا سست بوده و یا تکرار مکررات هستند از این رو بنده در صدد آن بودم تا کتاب‌های مهم را معرفی کنم نه کتاب‌های مفید.  

وی ابراز داشت: بنده در «کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین (ع)» کتاب‌ها را به ترتیب تاریخی مرتب کردم و سیر تحول مقتل‌نگاری و تحول تاریخ‌نگاری را نشان دادم؛ چرا که بازتاب قیام امام حسین(ع) در قرن‌های 12 و 13 با آنچه که در کتاب‌های قرن 14 و 15 آمده از ملک تا ملکوت تفاوت دارد و گویی با دو امام حسین(ع) متفاوت مواجه می‌شویم.

نویسنده «کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین (ع)» اظهار داشت: کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین (ع) عهده‌دار معرفی مهمترین کتاب‌هایی است که در طی سده‌های گذشته از قرن اول تا امروزه درباره آن حضرت نوشته شده است. این کتاب‌شناسی، گزیده است و شامل یکصد کتاب مهم از میان چهار هزار کتاب که من بررسی و مطالعه کرده‌ام. روشن‌تر بگویم که در این کتاب‌شناسی، صد کتاب مهم درباره امام حسین (ع) به زبان عربی و فارسی، که از دیرباز تاکنون فراهم آمده، به ترتیب تاریخی، معرفی توصیفی شده است.

وی افزود: از آنجا که این کتاب‌شناسی، تاریخی یا سنواتی است، یعنی کتاب‌ها به ترتیب زمانی معرفی شده‌اند، از این رهگذر خواننده در می‌یابد که در هر قرن چه و چگونه کتاب‌هایی درباره امام حسین(ع) نوشته شده و عاشورانگاری چه سیری داشته است.

اسفندیاری بیان داشت: هر کتاب در این کتاب‌شناسی، به طور میانگین در دو، سه صفحه معرفی شده است. توصیف بیشتر کتابی به معنای اهمیت بیشتر آن نیست. گاهاً پیش آمده که دورنمایی کتابی در یک صفحه ارائه شود و گاه ارائه دورنمای کتابی دیگر، با همان حجم، در دو صفحه یا بیشتر ممکن بوده است.

وی با بیان اینکه معیارش برای گزینش هر کتاب، اهمیت آن بوده است، قطع نظر از مثبت و منفی یا درست و نادرست بودن آن، گفت: بنابراین ممکن است کتابی مهم باشد، اما معتبر و متقن نباشد. البته برای اهمیت کتاب‌ها نیز چند معیار داشته‌ام که عبارتند از: قدمت، تأثیرگذاری، غنای علمی، ابتکار و تحلیلی بودن.

این عاشوراپژوه ابراز داشت: همه کتاب‌هایی که در این کتاب‌شناسی معرفی شده، مطالعه و سپس گزارش شده‌اند؛ گاهی برای معرفی یک کتاب، تمام آن در یک ماه مطالعه و سپس چکیده آن در چند صفحه نوشته شده است. محض نمونه اشاره می‌کنم که کتاب بسیار عجیب فاضل دربندی دو هزار صفحه است. مطالعه آن یک ماه به درازا کشید، ولی معرفی و چکیده آن هشت صفحه شده است. فقط همین چند صفحه، که در نیم ساعت خوانده می‌شود، حاصل یک ماه کار است؛ یعنی در حدود دویست ساعت.

وی ادامه داد: کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع) دارای ضمیمه‌ای است با عنوان «امام حسین(ع) در الذریعة» که 29 جلد بوده و نزدیک به 12 هزار صفحه است در آن همه کتاب‌هایی را که درباره آن حضرت است و در کتاب «الذریعة الی تصانیف الشیعه» معرفی شده‌اند را استخراج کرده‌ام.

*رویکرد نویسنده «کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع)» رویکردی عقلی و تعقلی است

علیرضا کمره‌ای در ادامه درباره اثر «کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع)» گفت: ویژگی‌هایی که در این اثر آقای اسفندیاری دیده‌ام، دقت عالمانه، پاکیزه‌نویسی، ساده نویسی و درست نویسی است نه سطحی‌نویسی. در واقع زیبایی متن و نثر احترام خواننده را نسبت به مؤلف برمی‌انگیزد.

وی افزود: عنوان «کتاب‌شناسی تاریخی» در مرحله اول اندکی موجب درنگ بنده شد، البته این عنوان با توضیح نویسنده در مقدمه برطرف شد.

کمره‌ای عنوان کرد: با توجه به گستره زبانی کتاب «کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع)» شاید بهتر بود، این گستره زبانی در روی جلد ذکر می‌شد، همچنین یکی از مواردی که آقای اسفندیاری در گزینش کتاب‌ها مورد توجه قرار داده‌اند، بحث قدمت تاریخی منابع است در حالی که قدمت دلیل بر صحت یک اثر نیست، البته قدمت در جای خود مهم است و اگر قرار باشد آنچه که در منابع گفته شده است را بازگو کنیم باید به این قدمت توجه کنیم.

وی ادامه داد: نقد نگرش اخباری، جزو درخشش‌های این اثر به شمار می‌رود و رویکرد نویسنده «کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع)» رویکردی عقلی و تعقلی است و این نکته فراموش شده‌ای در حال حاضر محسوب می‌شود.

منبع:فارس

211008