نهج الفصاحه یکی از نمونه های ارزشمند کتب روایی است که متن آن مشتمل بر بیانات حضرت پیامبر اکرم است که در دو فصل احادیث و خطبه ها، تدوین یافته است. بازگشت این نامگذاری هم به بیانی است از خود شخص پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ كه در حدیثی در باب خویشتن، فرموده اند: «انا افصح العرب».
عقیق: در میان مجموعه کتابهای دینی که به نوعی به مبانی فکری و یادآوری حقایق هستی و راهکارهای دین و آیین برای هرچه بهتر زیستن و پاک تر زندگی کردن می پردازند، آن ها که به متن کلام حضرت معصومین و گلگفته های آن بزرگواران مربوط می شوند جایگاهی بس والا و بی بدیل در میان مسلمانان و بلکه همه شیفتگان راستی و درستی و زیبایی و حکمت دارند.کتابهایی که در آن می توان متن کلام معصومین(ع) را یافت که از هر خطا و اشتباهی مبرایند و گفته هایشان می تواند بی کم و کاست، سرمشقی باشد برای یافتن راه زندگی و برحذر ماندن از چاه گناه و غفلت و گمراهی.
در میان این کتب ارجمند و سترگ، كتاب «نهج الفصاحه» را می توان یکی از نمونه های ارزشمند این جرگه دانست که متن آن مشتمل است بر روایات و كلمات حضرت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و با تلاش مرحوم ابوالقاسم پاینده گردآوری شده است.
نهج الفصاحه در واقع در دو فصل گردآوری و تدوین و تصنیف گشته است.
بخشی از آن به احادیث و بخش دیگری به خطبه ها، اختصاص یافته است.
بازگشت این نامگذاری هم به بیانی است از خود شخص پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ كه در حدیثی در باب خویشتن، فرموده اند:
«انا افصح العرب». «من فصیح ترین فرد عرب هستم».
مصنف این کتاب تلاش کرده است تا سخنان گرانسنگ پیامبر اکرم را در مضامین و موضوعاتی همچون فضیلت و اخلاق گردآورد و از آوردن احادیث فقهی و ... اجتناب ورزیده است.
یکی از نکات قابل توجه در باب متن کتاب «نهج الفصاحه» این است که در این کتاب برخی از كلمات قصار و جملات این اثر ارجمند، در ردیف کلمات قصار علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ نقل شده و نیز اینکه در تعدادی از موارد حتی در مفهوم معنی و گاه حتی لفظ هم مشابهت های قابل توجهی دارد.
این مشابهت را می توان به دلالیل مختلفی توجیه کرد و نکات تاریخی و روایت راویان و میزان دقت و صحت عمل آنها را در آن مدخیلت داد اما نکته ای که مصنف و مولف کتاب بدان توجه داده و تنبه ورزیده خالی از لطف نیست و چه بسا بتواند نکته اصلی و نقطه طلایی در شناخت این مسئله و عقبه و زمینه و علت العلل آن به شمار آید.
گردآورنده «نهج الفصاحه» در مورد این توارد و مشابهت‌های معنوی و لفظی میان مطالب این اثر و بیانات حضرت امیرالمومنین(ع) می گوید: «توارد بسیاری از كلمات و اخبار منتسب به علی ـ علیه السلام ـ با احادیث و كلمات پیامبر دیده می شود، كه در گمان بعضی ها این نتیجه اشتباه راویان است، ولی حقیقت این است كه تقارب و تشابه معنوی كه میان محمد و علی ـ علیهما السلام ـ وجود دارد، این تشابه را به وجود آورده است».
آری؛ علی جان پیغمبر است و آنچنان که شاعر در این باره به زیبایی و نیکی سروده است:
علی را قدر پیغمبر شناسد
که هرکس خویش را بهتر شناسد
در کتاب سترگ و شریف «نهج الفصاحه» تعداد ۳۲۲۷ حدیث و ۱۶ خطبه از پیامبر اکرم -صلی الله علیه و اله و سلم- گردآمده است که با مقدمه ای از مصنف و گردآورنده آن که در طی آن به مباحث مختلفی در باب متن و پیرامون این کتاب همچون انگیزه نگارش نهج الفصاحه، علت نام گذاری، فصاحت پیامبر، تاریخ پیامبر و موضوعات دیگر پرداخته است عرضه شده است.
همانطور که اشاره رفت در مقدمه کتاب نکات متنوعی از طفوليت پيامبر(ص) گرفته تا زمان بعثت و رسالت مورد توجه نویسنده قرارگرفته است.
و نیز به مواردی همچون شخصيت حضرت رسول الله(ص) و نیز ویژگی های سخنان آن حضرت، و همچنین نکات دیگری نظیر جنگها و ويژگيهاي اخلاقي آن رسول اعظم، بانوان ایشان، و در ادامه موضوع پيشرفت اسلام در مكه مکرمه و تاریخ و چگونگی مهاجرت مسلمانان به مدينه اشاره شده است.
در ادامه مقدمه این کتاب به قرآن كريم و فضایل و ویژگی های منحصر بفرد و معجزه گونه آن، عبادتهاي رسول اكرم(ص)، آياتي از قرآن که در ارتباط با موضوع اطاعت از پیامبر اسلام(ص) آمده، موقعيت زن در اسلام، فرهنگ اعراب قبل از ظهور اسلام و جريانات سياسي و اجتماعي كه در زمان رسول گرامي و پس از رحلت ایشان در اجتماع مسلمین و حکومت اسلامی آن دوران به وجود آمد همچون موقعيت علي بن ابي طالب عليه السلام پس از رحلت پيامبر اكرم (ص)، و نیز فتنه های دوران بني اميه و بني عباس اشاراتی رفته است.
تاريخچه تدوين حديث در زمان پيامبر و پس از رحلت آن حضرت، وضعیت دوران بني اميه و بني عباس در مورد نقل احادیث و اینکه چه مصایبی بر این گنجینه های عظیم و عزیز اسلامی و نبوی رفت و همچنین موضوع تدوين حديث نزد شيعه و تأليف كتب معتبر چهارگانه «اصول كافي، تأليف: شيخ كليني، من لايحضره الفقيه تأليف: شيخ صدوق، و دو كتاب التهذيب و الاستبصار تأليف: شيخ طوسي» نکاتی مورد اشاره قرارگرفته است.
در ادامه نیز به تدوين حديث نزد اهل سنت و چگونگي تأليف صحاح و كتب معتبر آنان همچون؛ صحيح بخاري و مسلم و ترمذي، و نيز سنن ابي داوود، نسايي، ابن ماجه، دارمي، و مسند احمدبن حنبل اشاره شده است.
در پایان این مجال، من باب تمین و تبرک به نقل یکی از احادیث گهربار پیامبر اکرم(ص) از کتاب شریف «نهج الفصاحه» پرداخته و شما خوانندگان عزیز را به جرعه نوشی از خوان پرکرامت و دریای مواج این آیات رحمانی و بیانات ربانی دعوت می کنیم:
آفَةُ الشَّجاعَةِ البَغىُ وَ آفَةُ الحَسَبِ الاِفتِخارُ وَ آفَةُ السَّماحَةِ المَنُّ وَ آفَةُ الجَمالِ الخَيلاءُ وَ آفَةُ الحَديثِ الكَذِبُ وَ آفَةُ العِلمِ النِّسيانُ وَ آفَةُ الحِلمِ السَّفَهُ وَ آفَةُ الجُودِ السَّرفُ وَ آفَةُ الدِّينِ الهَوَى؛
سركشى آفت شجاعت است، تفاخر آفت شرافت است، منت آفت سماحت است، خود پسندى آفت جمال است، دروغ آفت سخن است فراموشى آفت دانش است، سفاهت آفت بردبارى است، اسراف آفت بخشش است، هوس آفت دين است.
منبع:حوزه
