جمل، تجلی حقانیت علی(ع)

عقیق: 15جمادی‌الثانی مصادف است با شکل‌گیری جنگ جمل بین عایشه، تابعانش و حضرت علی(ع) در این جنگ عایشه بر روی شتری به‌نام عسکر سوار بود از این رو این جنگ جمل (شتر نر) نامیده شد.

دوران حکومت کوتاه امام علی (ع) شاهد شکل‌گیریِ سه جنگ معروف جمل، صفین و نهروان میان مسلمانان بوده است؛ جنگ‌هایی که در عصر نبوی و نیز خلفای پیشین اثری از آنها دیده نمی‌شود. آنچه در این نوشتار مورد تأکید است، واکاوی عوامل بروز جنگ‌ جمل است. بر اساس شواهد تاریخی عدالت محوری حکومت علوی، پیروی از هواهای نفسانی برخی چهره‌های سرشناس از صحابه و نیز عدم درک درست از موقعیت مهم‌ترین علل جنگ مخالفان امام علی (ع) با ایشان بوده است.

ماجرای جنگ جمل

مدت کوتاهی پس از به خلافت رسیدن امام علی(ع) و بیعت مردم با آن حضرت، طلحه و زبیر از یاران قدیمی پیامبر اسلام(ص) که در به دست آوردن سهمی از حکومت ناکام مانده بودند، بیعت خود را شکستند و به سوی مکه رهسپار شدند. آنان در مکه با عایشه همسر رسول خدا(ص) ملاقات کرده و با همدستی یکدیگر، مردم را به خونخواهی عثمان علیه امام علی(ع) فرا خواندند.

از آن طرف، چون امام از ماجرا آگاه شد، تجهیز قوا فرمود و درصدد دفع فتنه ناکثین بر آمد. چون پیروان طلحه و زبیر شهر بصره را تصرف کرده و علیه امام شوریدند، سپاه حضرت نیز در مقابل آنان قرار گرفت. امیرالمؤمنین قبل از آغاز جنگ به میان هر دو صف لشکر آمد و به نصیحت عایشه و طلحه و زبیر پرداخت و عایشه را به خاطر بیرون آمدن از حریم حرم و طلحه و زبیر را بر شکستن بیعت ملامت فرمود، امام چون دید که صلح امکان‌پذیر نیست. با آنان اتمام حجت کرد و از آن پس، آتش جنگ شعله‌ور گشت، سر انجام پس از کشته شدن طلحه و زبیر و 16 هزار نفر از ناکثین و شهادت بیش از هزار یاور علی(ع)، این جنگ با پیروزی امام پایان پذیرفت، این جنگ به دلیل سوار بودن عایشه بر شتر نر، به جمل شهرت یافت.

انگیزه ناکثین و ویژگی‌های حکومت علی (ع(

انگیزه‌ی ناکثین در برپاییِ جنگ جمل علیه حکومت عدالت گستر حضرت علی (ع) را باید در ماهیت حکومت علی (ع) جست و ویژگی‌ها و خطوط اصلی حکومت حضرت را مورد بررسی قرار داد. حضرت علی (ع) خود در جمله‌ای می‌فرماید: "همانا این گروه (ناکثین) بخاطر نارضایتی از حکومت من به یکدیگر پیوسته و من تا هنگامی که بر اجتماع شما خوفناک نگردم صبر خواهم کرد."

علت همکاری عایشه در جنگ جمل

عایشه همسر پیامبر(ص) که در زمان خلیفه سوم یک وزنه‌ی مؤثر سیاسی به حساب می‌آمد با حکومت علی (ع) مخالف بود، اما شرایط موجود، قدرت انقلابیون و همراهی افکار عمومی زمینه‌ای را بوجود آورد تا صحابه‌ی رسول خدا دسته جمعی به خانه علی (ع) بروند و به آن حضرت بگویند که برای خلافت شایسته‌تر از او وجود ندارد.

عایشه از خلافت امام علی (ع) بیزار بود و در جریان محاصره منزل عثمان در حالی که او را «نعثل» می‌خواند خواهان قتل وی بود و فکر می‌کرد اگر عثمان کشته شود مردم با پسرعمویش طلحه بیعت خواهند کرد. او در زمان قتل عثمان به مکه مسافرت کرد. وقتی از قتل عثمان با خبر شد گفت: «نفرین بر عثمان، این سزای کارهایش بود.» او به خیال پیروزی طلحه به سوی مدینه حرکت کرد، ولی به او خبر دادند مسلمانان با حضرت علی (ع) بیعت کردند، عایشه بخاطر کینه‌ای که با علی (ع) داشت از این خبر بسیار خشمگین شد و فریاد کشید «بخدا سوگند عثمان مظلوم کشته شد و به خونخواهی او قیام خواهم کرد.»

علل عداوت عایشه با حضرت علی (ع) عبارت‌اند از:

حسد بر حضرت خدیجه و فرزندان او، رقابت حضرت علی (ع) با پدرش (ابوبکر)، علی (ع) در قضیه افک به پیامبر اکرم (ص) پیشنهاد کرده بود که عایشه را طلاق بدهد، عداوت عایشه با فاطمه (س) از این جهت بود که مادرش خدیجه از پیامبر فرزند آورده بود ولی او زن پیامبر بود و صاحب فرزند نشده بود، علی (ع (فرمود اگر عایشه را برای خونخواهی عثمان فرا می‌خواندند که علیه کسی قیام کند اگر بجز من بود هرگز اجابت نمی‌کرد. (یعنی بخاطر کینه‌ای که با من داشت وارد عمل شد.(

قرآن مجید

نهج البلاغه

ابن ابی الحدید، عزالدین عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم

ابن اثیر، عزّالدین، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، تحقیق: طاهر احمد الزاوی

ابن سینا، الشفاء: الالهیات، تحقیق: ابراهیم مدکور، افست انتشارات ناصرخسرو، تهران، 1363ش

امین، سید حسن، سیری در زندگانی امیرالمؤمنین (ع) برگرفته از دائرة المعارف الاسلامیه الشیعه

بابازاده، علی اکبر، سیمای حکومتی امام علی (علیه السلام)، انتشارات انصاریان، قم، چاپ اول، 1378

خاتمی، سید احمد، در سایه سار حکومت علی، هیئت علمی بنیاد بین المللی نهج البلاغه، قم، 1382

جمعی از نویسندگان، تاریخ تشیع، انتشارات سمت، قم، 1387، چاپ پنجم

جوینی خراسانی، ابراهیم بن محمد، فرائدالسمطین، تحقیق محمد باقر محمودی، مؤسسه المحمودی، بیروت، 1398ق