یک اتفاق مهم در تاریخ تشیع+تصاویر

عقیق: پس از آنکه «محمد برهان‌الدین» بزرگ شیعیان بُهره هند و رهبر شیعیان جماعت داوودی بُهره‌ای، روز جمعه 28 دی‌ماه در سن 102 سالگی در پی ایست قلبی درگذشت، فرزندش «مفضل سیف‌الدین» به این جایگاه رسید.

مفضل سیف‌الدین که اکنون رهبر شیعیان جماعت داوودی بُهره‌ای است، در اولین روزهای تکیه بر مسند پدر، اقدامی را صورت داد که در نوع خود منحصر به فرد است و در تاریخ تشیع ثبت شد.

وی به همراه 9 هزار نفر از هم‌کیشان خود به حرم مولانا امیرالمومنین علی(ع) در نجف اشرف، عتبات عالیات کربلا، مسجد کوفه و سایر اماکن مقدس شیعی مشرف شد.

نکته جالب توجه این بود که بُهره‏‌ها برای نخستین بار با مراجع عظام تقلید و علمای معاصر اثنی عشری همچون حضرات آیات «سیستانی»، «سیدمحمدسعید حکیم»، «شیخ اسحاق فیاض» و «شیخ بشیر نجفی» ملاقات و گفت‌وگو کردند.

تاکنون ملاقات بزرگان و علمای معاصر شیعیان بُهره و اثنی‌عشری با یکدیگر محقق نشده بود و این اتفاق نادری بود که در تاریخ این دو طایفه شیعی با یکدیگر رخ داد و دیداری بیعت‎گونه داشتند.

بدون تردید حرکت تیزبینانه و هوشمندانه آیت‌الله العظمی سیستانی در دیدار مفضل سیف‌الدین، خود راهگشای ملاقات این رهبر بُهره‎ای با سایر مراجع و شخصیت‎های حوزوی نجف شد.

پذیرش دیدار بُهره‎ها از سوی مراجع تقلید شیعیان اثنی‌عشری قدم والایی بود که از جمله تاثیرات آن را می‎توان نزدیک‌تر ساختن این طایفه شیعی به خود نام برد.

این افراد پس از بازگشت به کشور خود، هر یک حامل پیام محبت و همبستگی با شیعیان اثنی‌عشری خواهند بود که خود حرکتی برای آغاز ارتباط گسترده‌تر طوایف شیعی است.

شیعیان هند را بهتر بشناسیم

»اسماعیلی‌های مستعلیه داوودی» بزرگ‌ترین فرقه شیعیان در هندوستان هستند که به «بُهره‌ها» شهرت یافته‌اند. هر چند که بُهره‌ها خود ترجیح می‌دهند از آنان با نام «جامعه شیعیان اسماعیلی طیبی» یاد شود ولی خود همواره نام «طایفه» را در محاورات به کار می‎برند.

پیروان این فرقه تا امام صادق (ع) را قبول داشته و پس از آن به اسماعیل فرزند ارشد امام صادق (ع) اقتدا کردند. شیعیان اسماعیلیه، اسماعیل را امام هفتم خود می‎دانند. اسماعیل پنج سال پیش از شهادت امام صادق‌ (ع) فوت کرد و اکنون مزارش در بقیع است.

اینان نوعی زبان گجراتی دارند که آمیزه‌ای از واژه‎های عربی و اردو است.

فراز و نشیب قدرت بُهره‎ها

اسماعیلی‌های مستعلیه داوودی یا همان بُهره‌ها، با روی کار آمدن حکومت فاطمیان مصر، از قدرت به‌سزایی برخوردار شدند و مبلغانی از سوی خود به سراسر پهنه اسلامی اعزام کردند.

پس از مرگ «المستنصر» هشتمین خلیفه فاطمیون اختلافاتی میان آنان پیش آمد. گروهی «نزار» فرزند بزرگ وی را رهبر اسماعیلیه به شمار آورده و گروهی دیگر «مستعلی» فرزند کوچک را پذیرفتند.

از اینجا بود که انشعاب اسماعیلیه آغاز شد و پیروان نزار، نسل آقاخانیان امروزی را تشکیل دادند که «حسن صباح» مشهورترین پیشوای آنان، در قرن ششم هجری - دوران حکومت سلجوقیان - در ایران قیام کرد و قلعه الموت را به عنوان پایگاه خود قرار داد.

پیروان مستعلی که امروزه به مستعلیون شهرت دارند، با نام بُهره‌ها یاد می‌شود که در قرن ششم ابتدا به یمن و از آنجا به هند مهاجرت کردند.

اعتقادات

بُهره‌ها یگانگی خداوند، الهی بودن قرآن، پیامبری حضرت محمد‌(ص) و وصی پیامبر(ص) بودن حضرت علی‌(ع) را همچون ما شیعیان اثنی‌عشری قبول دارند. آنان معتقدند که امامان، مکمل حرکت پیامبران هستند؛ فقط با این تفاوت که پیامبران، مبلغان شرایع ظاهری و امامان، مبلغان شرایع باطنی اسلام هستند.

نکته مهم در اعتقادات بُهره‌ها این است که حضرت علی (ع) را والاتر از امام به شمار آورده و ایشان «اساس» می‌دانند.

آنان بعد از امام صادق‌ (ع) دارای 16 امام هستند و پس از آن، «داعی منطق بُهره‌های داوودی» در صدر تشکیلات دعوت این طایفه قرار دارد.

فریضه نماز آنان به استثنای مواردی جزئی همچون ما شیعیان اثنی‌عشری است.

این طایفه در توحید، نبوت، ولایت، کتاب و سنت بسیار نزدیک به شیعیان اثنی‌عشری هستند و حتی می‎توان گفت که بُهره‌های اسماعیلیه از همه فرقه‌های شیعه همچون زیدیه، طباریه، یعقوریه و ... به اثنی‌عشریان نزدیک‌ترند.

بُهره‎ها بر خلاف خوجه‌های اسماعیلی، به حج، نماز، روزه، جهاد و سایر فروع دین کاملا معتقدند و برای زیارت روضه‌ها و حرم‌های مطهر به مکه، مدینه، نجف اشرف و کربلای معلّی می‎روند.

آنان در انجام مراسم سوگواری حضرت فاطمه زهرا‌ (س)، سالار شهیدان حضرت اباعبدالله (ع) و دیگر ائمه اطهار (ع) اهتمام ورزیده و همچون شیعیان اثنی‌عشری جلسات پرشوری را برگزار می‎کنند.

لازم به ذکر است که برخی از این مراسم‌ و آیین‌ها از دوران حکومت فاطمیان در مصر و آل‌بویه به ارث رسیده است.

داعی؛ لقب عالمان بُهره

داعی منطق بُهره‌های داوودی در حقیقت جانشین امام مستور اسماعیلیان طیبی مستعلوی است که با نصّ داعی پیشین و بر اساس قدرت‌های معنوی و مذهبی و ویژگی‌های خاص که در فرد به ظهور می‌پیوندد تعیین می‌شود. بدین ترتیب لزومی ندارد که حتما فرزند داعی پیشین و یا فرزند بزرگ وی باشد.

پایگاه مرکزی دعوت بُهره‌ها در شهر «سورِت» است اما مقر دائمی داعی مطلق در «بمبئی» است. در هر دو مکان، به‌ویژه در سورت، مجموعه‌های جامع و نفیسی از کتاب‌های دست‌نوشته اسماعیلی وجود دارد که زیر نظر مستقیم داعی مطلق قرار دارد.

از سلسله‌مراتب دعوت داوودی پس از داعی مطلق، به ترتیب «مَأذون»، «مُکاسِر»، «عامِل» و «مُلّا» است که هر چهار مورد از سوی داعی مطلق انتخاب می‎شود. عامل، ریاست مذهبی پنجاه خانواده را به عهده می‌گیرد.

میثاق وفاداری کودکان بُهره با امامان

هر کودک داوودی پس از بالغ شدن - یعنی در سن 15 سالگی - میثاق وفاداری نسبت به 21 تن از امامان اسماعیلی طیبی مستعلوی و داعیان داوودی می‌بندد که از آن هنگام به بعد در زمره مومنان در می‌آید.

این عهد و میثاق را همه‌ساله بزرگسالان داوودی نیز در هجدهم ذی‌الحجه روز عید غدیر خم تجدید می‌کنند. متن میثاق، وعده اطاعت مطلق از داعی است.

خطری که بُهره‌ها را تهدید می‎کند

باید اشاره کنیم که فرقه اسماعیلیه یکی از فرقه‌های شیعی بانفوذ در جهان اسلام هستند. بدون تردید بُهره‌های نخستین، به علت ارتباط دقیق با مبانی اسماعیلیه، مذهب شیعه اسماعیلی داشتند اما با ایجاد شرایط سیاسی منفی علیه آنان، محدودیت‎های سخت از سوی سُنّیان افراطی و رهبران سیاسی سنی هند در ایالت گجرات، موجب تار و مار این قوم شد که به اجبار برای ادامه حیات خویش به سوی مذهب تسنن سوق داده شدند.

پیروان فرقه اسماعیلیه چندین دهه از تبلیغ شیعیِ فاطمی - اسماعیلی خود به دور بودند که موجب تغییرات در روش اجرای فریضه‌های آنان همچون نماز شد.

«ظفرخان» پس از «اورنگ زیب» در سال 793 ه.ق به سرکوب گسترده آنان به عنوان شیعیان پرداخت. در اینجا بود که برخی از بُهره‌ها انشقاق یافتند، برخی سنی شده و گروهی دیگر دست به تقیه زدند.

بُهره‎ها پس از پنج قرن تقیه در فرایض شیعی خود، بالاخره در قرن دوازدهم از آزادی مذهب در هند برخوردار شدند.

این طایفه اکنون با جمعیتی بالغ‎ بر 1.5 الی 2 میلیون نفر در هند، کماکان در اقلیت بوده و بالاجبار در برابر خیل عظیم مسلمانان سنی، دست از تقیه به طور کامل برنداشته است.

قاضی نعمان؛ مرجع اعظم بُهره‎ها و شیعه‌ه‏ای اثنی عشری

فقه بُهره‌های داوودی بر هفت پایه استوار است که عبارتند از ولایت، طهارت، نماز، زکات، روزه، حج و جهاد.

»قاضی نعمان» - متوفای 363 ه.ق - والاترین مرجع امور فقهی این طایفه به شمار می‌آید و کتاب «دعائم الاسلام» وی، مستندترین مرجع فقهی اسماعیلیان مستعلوی و بُهره‌های طیبی محسوب می‌شود.

چنین شهرت دارد که قاضی نعمان خود شیعه اثنی‌عشری بوده و کتاب را بر پایه اعتقادات و موافق با کتاب‌های مشهور امامیه به نگارش درآورده است.

تنها تفاوت این کتاب با کتاب‌های امامیه آن است که وی به خاطر تقیه و نشر فرهنگ اهل‌بیت‌ (ع) در میان خلفای فاطمی مصر، از امامان بعد از حضرت صادق‌(ع) روایت نقل نکرده است.

وی با این‌ تیزنگری، تا قاضی‌القضاتی دستگاه فاطمیان پیش رفت و توانست مقدار فراوانی از عقاید امامیه را به عنوان مهم‌ترین کتاب مرجع و منبع اسماعیلیان قرار دهد که تاکنون طایفه بُهره‌های داوودی از آن بَهره می‌برند.

اغلب علمای امامیه، قاضی نعمان را شیعه امامی به شمار آورده و گفته‌اند: قاضی نعمان کتاب دیگری نیز در فضایل و مناقب ائمه‌ اطهار‌ (ع) تالیف کرده که آن را «شرح الاخبار فی فضائل الائمه الابرا‌ر‌ (ع)» نامگذاری کرده است.

محدث نوری نیز وی را شیعه به شمار آورده و اظهار کرده است: قاضی نعمان مهارت به خرج داده و بر خلاف مذهب و عقیده خود سخن نگفته است.

این مطلب را از آن جهت عنوان می‌کنیم که پایه‌ها و اساس اعتقادی بُهره‌ها برگرفته از آموزه‌های شیعه اثنی‌عشری است. دور به نظر نمی‌رسد که بسیاری از آموزه‌ها و آداب و رسوم این طایفه متاثر از آیین و مراسم ادیان و مذاهب دیگر در هند باشد.

از آنجا که این طایفه در اقلیت به سر می‌برند، نتوانسته‌اند همواره در جامعه به صورت فعالانه عمل کنند و معمولا در برابر دولت‌ها و کشورها به صورت منفعلانه موضع‌گیری کرده و ادامه حیات ‎داده‎اند.

این در حالی است ‌که فرهنگ و اندیشه سیاسی شیعه امامیه در چنین شرایطی به خلاف آنان فعالانه عمل کرده و این‌چنین رشد کرده‌ است.

زبان فارسی؛ جزء لاینفک خواص تحصیل‌کرده

دانشگاه «سیفیه» بُهره‎ها در شهر «سورِت» از گستردگی و عظمت خاصی برخوردار است و دانشجویان مدت 11 سال در آن به تحصیل می‌پردازند.

این دانشگاه تنها ویژه‌ پرورش اساتید فقهی و مذهبی آنان است. هر یک از دانشجویان دانشگاه سیفیه باید به سه زبان مسلط باشند که «فارسی» جزء لاینفک آن است.

پایگاه‎های تبلیغاتی

این طایفه هم‌اکنون حدود 470 پایگاه در سراسر جهان دارد که به‌وسیله قوانین تدوین‌شده از سوی داعی مطلق، اداره می‌شود.

»وزارت» در میان بُهره‌ها به «صیغه» مشهور است. آنان دارای 10 وزارتخانه با نام‎های «صیغه مزارات»، «صیغه عمامه»، «صیغه نجف و کربلا»، «صیغه حوائج»، «صیغه ازدواج»، «صیغه روابط عمومی»، «صیغه دانشگاه سیفیه»، «صیغه یمن»، «صیغه وقف» و «صیغه حج» هستند.

ضرروتی به نام «وحدت فرق شیعی«

پایان سخن آنکه بزرگان، دانشمندان و رهبران فکری و مذهبی قرن اخیر، اصرار فراوانی بر تقریب میان مذاهب داشته و دارند.

در قرن حاضر، چهره‎های درخشانی همچون مراجع عظام تقلید حضرات آیات بروجردی‌ (ره) و امام خمینی (ره) فعالیت گسترده‌ای را در این راستا به انجام رسانده‎اند.

در شرایط حساس کنونی و با در نظر گرفتن اینکه جهان دهکده‌ای کوچک شده است، بر ما لازم است که در راستای همفکری، نزدیک کردن دیدگاه‌های خود و آشکار ساختن آنها کوشش کنیم.

باید بیت شیعی را به هم نزدیک ساخته و سپس پا را فراتر نهاده و مسلمانان را در راستای نقطه‌های عطف موجود میان خود گِرد هم آوریم. همچنین باید در برابر استعمارگران و صهیونیست‌ها که همواره قصد پراکنده کردن مسلمانان را دارند آگاهانه عمل کنیم.