زيارت‌ و توسل‌ در سيرۀپيامبرواهل بيت

عقیق: مشروعيت سفر به قصد زيارت قبور اهل بيت(ع) را مي‌توان از جنبه‌هاي مختلف در قرآن و حديث مورد بررسي قرار داد و به طور مثال آيه ۳۵ سوره مائده «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَهَ وَ جاهِدُوا في‏ سَبيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ/ اي كساني كه ايمان آورده‏ايد، از خدا پروا كنيد و به او [توسل و] تقرب جوييد و در راهش جهاد كنيد، باشد كه رستگار شويد»، يكي از رساترين آياتي است كه در خصوص زيارت قبور اولياي الهي و توسل جستن به آنان، مي‌توان به آن اشاره كرد.
آيه ۶۲ سوره نساء «وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحيماً / و اگر آنان وقتي به خود ستم كرده بودند، پيش تو مي‏آمدند و از خدا آمرزش مي‏خواستند و پيامبر [نيز] براي آنان طلب آمرزش مي‏كرد، قطعا خدا را توبه‏پذيرِ مهربان مي‏يافتند»، يكي ديگر از آيات قرآن در تاييد زيارت و توسل به اولياي الهي است. اين آيه كه بسياري از علماي اهل سنت مانند سبكي شافعي، حصني دمشقي و محمود سعيد ممدوح نيز در تاييد زيارت قبور و توسل به اولياي الهي و رد نظرات ابن تيميه به آن استناد كرده اند، به صراحت بيان مي‌كند هر زمان كه مؤمنين مرتكب گناهي شدند، بايد به نبي مكرم اسلام (ص) توسل جويند تا آن حضرت براي آنها طلب آمرزش كند. بسياري از علماي اهل سنت مانند سبكي شافعي، حصني دمشقي و محمود سعيد ممدوح نيز درتاييد زيارت قبور و توسل به اولياي الهي و رد نظرات ابن تيميه به اين آيه استناد كرده اند.
در سيره نبي مكرم اسلام (ص) و اهل بيت (ع) نيز زيارت و توسل جايگاه ويژه اي دارد تا جايي كه پيامبر اكرم (ص) در حديثي مي‌فرمايند «مَنْ زَارَنِي أَوْ زَارَ أَحَداً مِنْ ذُرِّيَّتِي زُرْتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَأَنْقَذْتُهُ مِنْ أَهْوَالِهَا / كسى كه من يا يكى از فرزندانم را زيارت كند، روز قيامت به زيارت او آمده و وى را از هول و وحشت‏هاى آن روز مى‏رهانم».
علاوه بر آثار فراوان معنوي زيارت، روانشناسان عقيده دارند كه حضور مردم در زيارتگاه ها، نوعي آرامش روحي و رواني را براي آنان ايجاد مي‌كند و همچنين در كاهش و درمان بيماري‌هاي روحي و رواني بسيار اثرگذار است.
اما در اين بين، وهابيت تكفيري با شبهه افكني‌هاي فراوان، زيارت قبر رسول خدا (ص) و اهل بيت (ع) و نيز توسل به حضرات معصومين (ع) را شرك دانسته و به مقابله با اين امر مهم مي‌پردازد و در اين راه، از كشتن مسلمانان به ويژه شيعيان بي‌گناه و غارت اموال و هتك حرمت آنان دريغ ندارد!
آنچه در پي مي‌آيد، احاديث و رواياتي از نبي مكرم اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) در تاييد زيارت و توسل و آثار تربيتي اين موضوع مهم است و تلاش شده تا با استناد به اين روايات، خط بطلاني بر نظرات مخالفان اسلام ناب و تشيع كشيده شود.
زيارت در سيره معصومين (ع)
۱- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) مَنْ زَارَنِي أَوْ زَارَ أَحَداً مِنْ ذُرِّيَّتِي زُرْتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَأَنْقَذْتُهُ مِنْ أَهْوَالِهَا
پيغمبر اكرم صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم فرمودند: كسى كه من يا يكى از فرزندانم را زيارت كند، روز قيامت به زيارت او آمده و وى را از هول و وحشت‏هاى آن روز مى‏رهانم.
۲-َ قَالَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ (ع) لِرَسُولِ اللَّهِ (ص) يَا أَبَتَاهْ مَا جَزَاءُ مَنْ زَارَكَ فَقَالَ ص يَا بُنَيَّ مَنْ زَارَنِي حَيّاً أَوْ مَيِّتاً أَوْ زَارَ أَبَاكَ أَوْ زَارَ أَخَاكَ أَوْ زَارَكَ كَانَ حَقّاً عَلَيَّ أَنْ أَزُورَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَأُخَلِّصَهُ مِنْ ذُنُوبِه
حضرت حسين بن على (ع) به رسول خدا(ص) فرمود: اى پدر، پاداش كسى كه شما را زيارت كند چيست؟
پيامبر(ص) فرمودند: فرزندم، كسى كه من را در حال حيات و بعد از آن زيارت كند يا به زيارت پدر و برادر تو و شما بيايد بر من است كه او را در روز قيامت زيارت كرده و از گرفتارى گناهانش برهانمش
۳- قَالَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ (ع) لِرَسُولِ اللَّهِ (ص) يَا أَبَتَاهْ مَا جَزَاءُ مَنْ زَارَكَ. فَقَالَ يَا بُنَيَّ مَنْ زَارَنِي حَيّاً أَوْ مَيِّتاً كَانَ حَقّاً عَلَيَّ أَنْ أَزُورَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ أُخَلِّصَهُ مِنْ ذُنُوبِه
حضرت حسين بن على(ع) به رسول خدا(ص) عرض كرد:
پدرم: پاداش كسى كه شما را زيارت كند چيست؟
رسول خدا(ص) فرمودند: پسرم، كسى كه در حال حيات و مماتم من را زيارت كند بر من است كه روز قيامت به زيارتش رفته و او را از گرفتارى گناهانش برهانم.
۴-قَالَ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِي مَسْجِدِ الْكُوفَةِ لَأَعَدُّوا لَهُ الزَّادَ وَ الرَّاحِلَةَ مِنْ مَكَانٍ بَعِيدٍ وَ قَالَ صَلَاةٌ فَرِيضَةٌ فِيهِ تَعْدِلُ حِجَّةً وَ نَافِلَةٌ فِيهِ تَعْدِلُ عُمْرَه
حضرت ابى جعفر عليه السّلام نقل كرده كه آن جناب فرمودند: اگر مردم به فضيلتى كه در مسجد كوفه است واقف بودند از راه دور توشه برداشته و بر مركب سوار شده و به آنجا مى‏رفتند و سپس فرمودند: يك فريضه در آن به جا آوردن مساوى با يك حج بوده و يك نافله در آن خواندن معادل با يك عمره مى‏باشد.
۵- عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا (ع) قَالَ مَنْ زَارَ قَبْرَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) بِشَطِّ الْفُرَاتِ كَانَ كَمَنْ زَارَ اللَّهَ فَوْقَ [فِي‏] عَرْشِه
حضرت ابى الحسن الرضا عليه السّلام، آن حضرت فرمودند: كسى كه قبر حضرت ابى عبد اللَّه الحسين عليه السّلام را در كنار فرات زيارت كند مثل كسى است كه خدا را بالاى عرش زيارت نموده است.
حضور در حرم پيامبر (ص)
حضور در حرم پيامبر(ص)، گذشته از آن كه بيعت و قدر شناسي از جان فشاني‌ها و فداركاري‌هاي آن حضرت است، پايداري بر آرمان‌هاي ايشان نيز به شمار مي‌رود.
اين مطلب از امام هشتم(ع) وارد شده است «إن لكل إمام عهدا في عنق أوليائه و شيعته و إن من تمام الوفاء بالعهد زيارة قبورهم»؛ هر امامي بر گردن دوستان و شيعيان خويش پيماني دارد و زيارت قبور پيشوايان، بخشي از عمل به اين پيمان است.
گويي با اين زيارت با پيشواي خود پيمان مي‌بندد كه جز راه و رسم آنان، از راه و رسم ديگري پيروي نكند.
زائر مرقد رسول خدا (ص) با رهبر خويش چنين گفتگو مي‌كند: اي رسول خدا! اگر انصار در «عقبه دوم» با تو بيعت كردند تا از حريم رسالت دفاع كنند و يا گروهي از مهاجر و انصار در «حديبيه» زير شجره با تو بيعت كردند تا از دين خدا دفاع كنند، من نيز اي شفيع امت! با حضور در حرم و تماس با تربت پاك تو، با تو بيعت مي‌كنم كه پاسدار آرمان‌هاي تو باشم، گرد شرك و گناه نگردم و از تو مي‌خواهم كه برايم از درگاه الهي طلب آمرزش كني. اگر گردشگران عالم براي ديدار آثار باستاني و مناظر زيبا، رنج سفر برخود هموار مي‌كنند، من با دويدن در بيابان و خفتن در كنار خار مغيلان، خواهان زيارت مرقد تو هستم. از آنجا كه دستم به تو نمي‌رسد، تربت و را مي‌بويم و مي‌بوسم.
زيارت تربت شهداء
زائر خانه خدا در طواف، حجر الاسود را استلام مي‌كند. هدف از دست گذاردن بر اين سنگ سياه چيست؟ هدف، نوعي پيمان بستن با ابراهيم خليل (عليه السلام) است كه پيوسته در راه آرمان او، سعي و كوشش كند و چون دست زائر به قهرمان توحيد نمي‌رسد، دست بر چيزي مي‌گذارد كه بازمانده از اوست.
در احاديث اسلامي وارد شده است كه زائر خانهٔ خدا به هنگام استلام حجر مي‌گويد: «أمانتي أديتها و ميثاقي تعاهدته لتشهد لي بالموافاة» امانتي كه بر ذمه ام ادا كردم و بيعت خود را تجديد نمودم تا به اداي آن گواهي دهي.
از اين بيان روشن مي‌شود كه چرا اسلام دستور مي‌دهد به زيارت شهيدان أحد، كربلا و ديگر شهداي عزيز بشتابيم؛ زيرا حضور در كنار تربت آنان و يا دست گذاردن بر ضريح و قبر آنان نوعي بستن پيمان با روح و هدف آنان است كه زائر راه آنان را تداوم خواهد بخشيد.
پس زاريت قبر شهيد، گذشته از تكريم و احترام او، پاسداري از آرمان‌هاي اوست.
آثار تربيتي
شكي نيست كه انسان با حرص و ولع به مال و جاه آفريده شده، ولي در عين حال عواملي در حيات او هست كه اين خواسته را تعديل مي‌كند و به اين غريزه سر و سامان مي‌بخشد و كاري مي‌كند كه تلاش او براي زندگي در مسير سعادت باشد، نه در مسير گردآوري اموال.
يكي از عوامل تعديل كننده اين درخواست، رفتن به وادي خاموشان است كه در آن بزرگان و قدرتمندان و ثروتمندان جهان با يك لباس سفيد هم شكل آرميده اند و چيزي جز كفن همراه خود نبرده اند. همين ديدار، سبب مي‌شود كه انسان از حرص و آز خويش بكاهد.
در رواياتي كه از پيامبر اكرم(ص) نقل شده به اين نكته تصريح شده است.
پيامبر گرامي مي‌فرمايند «كنت نهيتكم عن زيارة القبور. ألا فزوروها فإنها ترق القلب و تدمع العين و تذكر الآخرة»؛ من شما را از زيارت قبور نهي كرده بودم، به خاطر اين كه به زيارت قبور مشركان مي‌رفتند كه خود ممنوع است، اكنون (كه قبور مسلمانان و شهيدان در برابر شماست)، زيارت كنيد! زيرا زيارت، دل‌ها را نرم و ديدگان را اشك بار مي‌سازد و آخرت را به خاطر مي‌آورد.
و در حديث ديگر فرمودند: «زوروا القبور فإنها تذكر الآخرة» گور مردگان را زيارت كنيد؛ زيرا آخرت را به ياد شما مي‌آورد.
ام سلمه مي‌گويد «پيامبر(ص) فرمودند«زوروا القبور فإن لكم فيها عبرة»؛ قبور را زيارت كنيد؛ زيرا براي شما آموزنده است».
فوايد زيارت
۱- بهره‌مند شدن از فضاي معنوي حرم‌هاي شريف كه محل تردد فرشتگان و ارواح انبياء و اولياء و محل تردد و تعلق ويژه روح بلند آن مزور و دعا كردن در محل استجابت است.
۲- گسترش فرهنگ توحيدي و ولايت اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السّلام در مكان‌ها و گذرگاه‌هاي مختلف.
۳- اثبات صداقت زائر در دوستي و علاقهٔ به معصومين (ع)
۴- ارتباط ملت‌ها و مليت‌هاي مختلف و آگاهي از مشكلات، مشقّات و امكانات يكديگر
۵- وفاداري به مقتدا و تعهد به پيماني كه با او بسته است و…

پی نوشت :

كامل الزيارات

منبع:حج

211008