از شروط ایمان به خدا در کنار روزه و نماز

عقیق: وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَیْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِن کُنتُمْ آمَنتُمْ بِاللّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا یَوْمَ الْفُرْقَانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ؛ (انفال، 41)
و بدانید که هر چیزى را به غنیمت گرفتید یک پنجم آن براى خدا و پیامبر و براى خویشاوندان [او] و یتیمان و بینوایان و در راه‏ماندگان است اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایى [حق از باطل] روزى که آن دو گروه با هم روبرو شدند نازل کردیم ایمان آورده‏اید و خدا بر هر چیزى توانا است.
مخاطب این آیه در هنگام نزول، کسانی هستند که همراه پیامبر (ص) در جنگ بدر شرکت کرده و با جانفشانی و از جان گذشتگی، پیروزی را بدست آورده اند. کسانی که اهل نماز، روزه، هجرت، جهاد و شهادت بوده و چشم امید پیامبر (ص) به آنان بود، اما با این حال خداوند در این آیه می فرماید: ای مجاهدان جبهه بدر اگر به خدا و پیامبر (ص) و قرآن ایمان دارید، خمس غنائم را بدهید. یعنی شرط ایمان به خدا، علاوه بر نماز و روزه و جهاد، ادای واجب مالی یعنی خمس است.
واژه غنیمت و غرامت هر یک شش بار در قرآن آمده است. همان گونه که غرامت شامل هر گونه ضرر مالی می شود نه فقط ضرر جنگی، غنیمت هم نه تنها درآمد جنگی، بلکه هر گونه منفعتی را در بر می گیرد. کتب لغت مانند لسان العرب، تاج العروس و قاموس و مفسران اهل سنت از قبیل قرطبی، فخر رازی و آلوسی نیز در عمومیت لغت، شک ندارند. همچنین در مفردات راغب آمده است: به هر چیزی که انسان بدست می آورد غنیمت گفته شده است. در قرآن نیز غنیمت برای غنائم غیرجنگی بکار رفته است: "فعندالله مغانم کثیره" (نساء، 94) حضرت علی (ع) نیز می فرمایند: "من آخذها لحق و غنم" (نهج البلاغه، خطبه 120) کسی که به آیین خداوند عمل کند به مقصود رسیده و بهره می برد.
طبق روایات و به عقیده شیعه غنیمت در این آیه شامل هر گونه درآمدی اعم از کسب و کار و تجارت می شود و نزول آیه در جنگ بدر، دلیل این نیست که خمس تنها در غنائم جنگی باشد و اگر هم مراد از غنیمت در آیه تنها غنائم جنگی باشد، باید گفت: یک مورد از خمس در این آیه آمده و موارد دیگر در روایات مطرح شده است.
خمس در روایات نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است، از جمله اینکه هر کس خمس مالش را نپردازد، مالش حلال نمی شود و نمی تواند در آن تصرف کند و نماز با لباسی که خمس آن پرداخت نشده باشد مشکل دارد.
این آیه با آیه اول که انفال را تنها از خدا و رسول (ص) می داند: "قل الانفال لله و للرسول" منافاتی ندارد، زیرا با توجه به آیه خمس آن بزرگواران (پیامبر (ص) یا امام (ع) و نماینده او) آنچه دریافت می کنند، خمس و یک پنجم شده در آیه نگاه می دارند و بقیه آن را (چهار پنجم) به جنگجویان می دهند.
فقها خمس را در هفت چیز واجب می دانند: 1-سود و منفعت کسب و درآمد سالیانه 2- گنج 3- معادن 4- گوهرهایی که از غواصی به دست می آید 5- مال حلال مخلوط به حرام 6- زمینی که کافر ذمی از مسلمان بخرد 7- غنیمت جنگی.
بسیار روشن است که خداوند نیاز به خمس ندارد، بنابراین، سهم خدا برای حاکمیت قانون خدا و ولایت رسول (ص)، تبلیغات و رساندن ندای اسلام به گوش جهانیان، نجات مستضعفان و جلوگیری از مفسدان است.
بر پایه روایات، سهم خدا در اختیار رسول (ص) و سهم رسول (ص و پس از ایشان در اختیار امام (ع) است. (تفسیر صافی) و این سه سهم در زمان غیبت امام (ع)، در اختیار نواب خاص و یا نواب عام یعنی مجتهد جامع الشرایط و مرجع تقلید قرار داده می شود.(تفسیر نمونه)
از مصارف دیگر خمس در روایات، مساکین و در راه ماندگان از سادات بنی هاشم است، چون گرفتن زکات برای فقرای سادات حرام است، پس باید از طریق خمس، نیازهای آنان تامین شود.(تفسیر مجمع البیان)
در واقع اسلام برای برطرف کردن محرومیت های جامعه دو چیز را واجب کرده است: یکی زکات که مربوط به همه فقرای جامعه است و دیگری خمس که بخشی از آن مخصوص فقرای سادات است و خمس و زکات به اندازه نیاز سال فقرا به آنان داده می شود نه بیشتر.
امام رضا (ع) فرمودند: تصمیم گیری در مقدار سهم برای هر یک از موارد ذکر شده در آیه با امام (ع) است. (تفسیر صافی)