خوردن کدام مال به سان بلعیدن آتش است؟

عقیق: «وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِی الْیَتَامَى فَانکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً»(1) نوعی ناهماهنگی میان شرط و جزا وجود دارد، آیا این دلیل بر تحریف نیست؟
شاید روشن ترین وجه را حضرت استاد علامه طباطبایی در المیزان (2) بیان کرده باشند. بر اساس گفته ایشان، سیاق آیات سوره «نساء» تاکید بر احترام گذاشتن به مال ایتام است.
در صدر آیه قبل فرمود (3): مال یتیمان را به آنان بدهید و مال خبیث خود را با مال حلال طیب آنها مخلوط نکنید و اموال آنها را همراه اموال خود نخورید که این گناه بزرگی است، سپس بعد از چند آیه می فرماید (4): اموال یتیم را به عنوان بهترین امین حفظ کنید و وقتی آنان از نظر سن بالغ شدند و به مرحله رشد اقتصادی رسیده و توانستند خود از مالشان محافظت کنند، اموال شان را به آنان تحویل دهید، آنگاه از خطرناک بودن خوردن مال یتیم پرده برداشته و می فرماید(5): آنان که مال یتیم را به ستم می خورند در شکمشان آتش می خورند، نه اینکه بعدها در جهنم آتش بخورند، بلکه اکنون این مال حرام آتش می شود، هرچند شخص ستمکار خود متوجه آن نباشد، البته این به معنای نفی عذاب اخروی نیست. آنگاه فرمود: همه انسان ها می میرند، اگر می خواهید با فرزندان شما پس از مرگتان خوش رفتاری شود، با ایتام دیگران چنین کنید.

آنگاه به آیه محل بحث می رسد. نخست باید دانست که این آیه، در مدینه نازل شده است و در آنجا پس از تشکیل حکومت اسلامی، جنگ هاییی با مشرکان پیش آمد که مردها با شرکت در جنگ ها شهید می شدند و زنان و فرزندانشان می ماندند. در این میان عده ای برای خوردن مال ایتام با آن زنان بیوه ازدواج می کردند تا از این طریق، اموال یتیمان را بخورند و پس از خوردن مال ایتام، مادرانشان را طلاق می دادند، این سنت سیء جاهلی بود که با نزول آیه مورد بحث خاتمه یافت.
بر این اساس فرمود: «وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِی الْیَتَامَى فَانکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ ذَلِکَ أَدْنَى أَلاَّ تَعُولُواْ»؛ اگر در خود امانت داری را نمی بینید که اگر با بیوه ها ازدواج کنید، به خوردن مال یتیم آلوده خواهید شد با چنین زنانی ازدواج نکنید و زن های دیگری را بگیرید، حالا دو یا سه یا چهار زن و اگر می ترسید با ازدواج با بیش از یک زن قادر به انجام عدالت نباشید، تنها به ازدواج با یک زن اکتفا کنید.
بنابراین، با توجه به شیوه برخورد مردم با ایتام و مادرانشان در دوران جاهلیت، مناسبت میان صدر و ذیل آیه(شرط و جزا) روشن می شود.

پی نوشت ها:

1.سوره نسا، آیه3
2.المیزان، ج4
3.سوره نسا آیه 2
4.سوره نسا، آیه6
5.سوره نسا آیه 10
6.سوره نسا آیه 3

منبع:شبستان