عقیق:راستی که این آیین زیبایی است که اهل بیت عصمت و
طهارت(ع) برای ما به یادگار گذاشته اند. امام رضا(ع) نیز در تبیین عفو و گذشت ذیل
حدیثی زیبا فرمودند:«هرگز دو گروه با هم رویارو نشدند، مگر اینکه با گذشت ترین آنها
پیروز شد.» برای بررسی نقش عفو و گذشت در سیره گهربار امام هشتم(ع) گفت و گو کرده
ایم با آیت ا... محمد علی علوی گرگانی که در ادامه می‌خوانید.
جناب علوی گرگانی! عفو و گذشت به چه معناست و در سیره
معصومین(ع) چگونه تبیین شده است؟
- عفو و گذشت از زیباترین خصلتهای مؤمنان خداجو و
انسانهای به کمال رسیده است. خداوند متعال اولین عفو کننده است چنانکه در قرآن
کریم به عفو و بخشش خطاکاران و چشمپوشی از گناهان آنها در صورت توبه به صراحت
تأکید دارد و به رسول گرامی اش و مسلمانان عفو و اغماض را سفارش کرده و فرمود:
«شما عفو کنید و از خطای آنان درگذرید تا اینکه خداوند دستورهایش را به شما ابلاغ کند.»
در سیره معصومین(ع) نیز گذشت، عفو و چشمپوشی از خطاهای دیگران به روشنی مشهود است.
پیامبر اکرم(ص) در صدر اسلام بارها مورد هجمه وآزار مشرکان قرار گرفتند، اما از
آنجا که بخشنده بودند از خطاهای مردم چشمپوشی می‌کردند، چنانکه یکی از همسایگان
مشرک حضرت که هر روز بر سر و روی پیامبر اکرم(ص) خاکروبه می‌ریخت یکی دو روزی این
کار را نکرد. حضرت سراغ او را گرفتند و فهمیدند که در بستر بیماری است؛ به عیادت
او رفتند و آن همسایه از این حرکت انسانی رسول خدا(ص) شرمنده کارهای گذشته خود شد
و به اسلام گرایش پیدا کرد و باز در هنگام فتح مکه پیامبر خدا(ص) در هنگام ورود
اعلام کردند همه در پناه رحمت و رأفت اسلام قرار دارند، بنابراین می‌بینیم که عفو
و گذشت در پیشگاه خدای متعال و معصومین(ع) جایگاه ویژه ای دارد.
همه
ما می‌دانیم که سیره و مشی زندگی همه پیشوایان شیعه بر مدار عفو و رحمت بوده است،
اما حضرت رضا(ع) در این زمینه چه دیدگاه هایی داشتند؟
- روش و سیره زندگی همه معصومین(ع) یکی است و در حقیقت
آنها یک روح و نور واحد در بدنهای مختلف بودند، بنابراین همه این بزرگواران در یک
جهت حرکت می‌کردند و فقط در نوع بخششهایشان با یکدیگر تفاوت دارند. امام رضا(ع)
نیز به امام مهربانی و رأفت شهرت دارند. این امام همام آراسته به همه فضایل نیکوی
الهی و بخصوص عفو و گذشت بودند، چرا که آن بزرگوار مظهر اسمای الهی و جلوه ای کامل
از کمالات اخلاقی به شمار می‌آیند. چنانکه عیاشی سمرقندی در تفسیر خود به این
ویژگی‌های والای امام هشتم(ع) پرداخته می‌نویسد: «صفوان برای شرفیابی محمد بن خالد
به حضور امام رضا(ع) اجازه گرفت.
او قبلا به اطلاع امام(ع) رساند که محمد بن خالد از
پیروان مکتب اهل بیت(ع) نیست و پشت سر امام رضا(ع) بدگویی می‌کرده است، اما حالا
پشیمان شده و می‌خواهد عذرخواهی کرده و گذشته را جبران کند که امام هشتم(ع) او را
به حضور پذیرفتند و فرمودند: «خداوند به پیامبر خود می‌فرماید به برکت رحمت الهی
در برخورد با مردم نرم و مهربان شدی اگر خشن و سنگدل بودی مردم از اطراف تو
پراکنده می‌شدند، پس آنان را عفو کن و برایشان طلب آمرزش نما و با آنان در امور جامعه
مشورت کن.»
- خیر، بلکه ایشان نظر رحمت و گذشت خویش را از هیچ فردی
دریغ نمی‌کنند. امام رضا(ع) ستمکارترین دشمن خود را نیز مورد عفو و اغماض قرار
دادند.
در روایات نقل است که پس از تثبیت حکومت مأمون در خراسان
و ورود امام رضا(ع) به آن منطقه، برخی از فرماندهان عصر و حکومت هارون که جنایات
زیادی مرتکب شده بودند به علت نافرمانی با مأمون به زندان افتادند که از جمله آنها
علی بن ابی عمران، ابن مونس و جلودی بودند. مأمون یک به یک آنان را محاکمه کرده می‌کشت
تا اینکه «جلودی» را برای محاکمه در حضور امام رضا(ع) به نزد مامون آوردند.
او یکی از فرماندهان جنایتکار رژیم هارون بود و زمانی که
بعد از شهادت امام هفتم(ع) برای خاموش کردن قیام محمد و سرکوب شورش به مدینه رفت و
به خانه های آل ابی طالب حمله کرده لباسها و زینتهای بانوان هاشمی را غارت نمود و
برای آنان بیش از یک لباس باقی نگذاشت. جلودی هنگامی که به خانه امام رضا(ع) رسید
با لشگریانش به منزل حضرت هجوم برد. حضرت به جلودی فرمودند: شما اجازه دهید، من
خودم شخصاً داخل منزل شده و تمام آنچه را می‌خواهید برایتان بیاورم و مطمئن باشید
که این کار را انجام می‌دهم و با اصرار تمام آنان را نگذاشتند که داخل خانه شوند.
امام رضا(ع) با اینکه بشدت ناراحت بودند، ولی مجبور شدند که تمام لوازم، لباسها و
زینتهای زنان به غیر از یک تن پوش را گرفته و به جلودی تحویل دهند. با این حال
وقتی وی را وارد کاخ مامون کردند امام رضا(ع) با کمال بزرگواری میانجیگری کرده و
با تقاضای عفو جلودی به مأمون فرمودند: «ای خلیفه! این پیرمرد را به من ببخش! مأمون اظهار
داشت: آقای من! این همان شخص پلیدی است که به دختران رسول خدا (ص) رحم نکرد و
تمام وسایل آنان را در مدینه غارت نمود. اما امام(ع) در نهایت مهربانی از گناه
دشمن خویش نیز چشمپوشی کردند، بنابراین می‌بینیم که آن رهبر الهی هرگز اهل کینه و
انتقام نبودند و این خصلت جوانمردانه را از پدران و اجداد پاک خود به ارث برده
بودند؛ البته ناگفته نماند که امام رضا(ع) برای شکست ابهت و اقتدار برخی دشمنان و
متجاوزان به حریم امامت نه تنها از خطاهایشان چشم نمی پوشیدند، بلکه با قدرت و
صلابت، غرور و تکبر آنان را در هم می‌شکستند.
از
دیدگاه امام رضا(ع) چه خصوصیتی در عفو وبخشش است که در انتقام نیست؟
- اشاره داشتم که ثامن الحجج(ع) هرگز انتقام نمی گرفتند
و کینه هیچ کسی به دل ایشان نبود. آن حضرت می‌کوشیدند تا بدی‌ها و زشتیهای دیگران
را با بزرگواری، بخشش و نیکی خویش پاسخ بدهند تا به این ترتیب دشمنان قسم خورده اسلام
را به یاران صدیق خویش بدل کنند. چنانکه در سیره زندگی ایشان مناظرات ادیان به ثبت
رسیده است و مشی زیبا و خلق نیکوی ایشان حتی دشمنان حضرت را نیز مرید و برادر می‌کرد،
بنابراین درعفو و بخشش لذتی است که در هیچ انتقامی طعم شیرینش چشیده نمی شود. بر
اساس دیدگاه متعالی امام هشتم(ع)
انسانهای بخشنده و عفو کننده روح بلندی دارند که در پس
هر یک از بخشندگی هایشان به آسمان صعود می‌کند و پله پله به خدای متعال نزدیکتر می‌شوند.
- پیرو راستین باشیم، چرا که امام رضا(ع) به یاد همه ما هستند و درهای بارگاه منور ایشان به روی همه زائرانشان از گنهکار و مؤمن باز است. اجتناب از محرمات و عمل به واجبات تنها راهی است که دل ما را به حضرت ثامن الحجج(ع) پیوند می‌زند و ما را در مدار عفو و مهربانی این امام همام نگه می‌دارد.
منبع:قدس
211008
