هشدار! بازار معنویت کالای تقلبی هم دارد

خبرنگار آیین و اندیشه فارس: حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان استاد حوزه و دانشگاه و از خطبای مشهور دهه اخیر است. وی ارتباط خوبی با جوانان برقرار می‌کند و سخنرانی‌هایش در دانشگاه‌های امام‌صادق(ع)، تهران و هنر در ماه محرم با استقبال بسیار روبه‌رو شد.

این خطیب توانمند در ماه مبارک رمضان امسال به مدت 30 شب در مهدیه تهران سخنرانی می‌کند و سخنرانی هر شب، به صورت زنده از طریق شانی اینترنتی www.mahdiehtehran.tv پخش می‌شود و فردای آن، ساعت 24 از شبکه سراسری سیمای قرآن قابل مشاهده است.

گفت‌‌وگوی ما با این استاد حوزه و دانشگاه پیرامون موضوع سخنرانی وی در مهدیه تهران و چگونگی انتخاب این موضوع است که شما را به خواندن آن دعوت می‌کنیم:

  در رونق بازار معنویت، کالای تقلبی هم عرضه می‌شود/ نباید اخلاق سکولار را با تقوا اشتباه گرفت

  * بسیاری از مخاطبان جوان و تحصیل‌کرده، شما را تنها به عنوان یک منبری صرف نمی‌شناسند، بلکه انتظار دارند در سخنرانی‌های شما، توجه ویژه‌ای به مفاهیم راهبردی وجود داشته باشد. به نظر حضرتعالی، ماه رمضان امسال باید روی چه مفاهیمی تمرکز شود؟

ـ امیدوارم خداوند متعال همه ما را در بستر زمان نسبت به مهم‌ترین امور آگاه و با بصیرت قرار دهد. تصور می‌کنم دوره و زمانه ما اقتضا می‌کند بیش از گذشته به تبیین عمیق‌تر مفاهیم دینی بپردازیم. زمانه‌ای که اقبال به معنویت، اقبال به اسلام و حتی اسلام انقلابی در جامعه ما افزایش پیدا کرده است، آفات خاص خود را هم دارد. وقتی معنویت بازار پیدا کند کالای قلابی هم عرضه خواهد شد. در زمانه‌ای هستیم که باید قدرت تشخیص خودمان را بالا ببریم، تا مبادا دچار افراط و تفریط و دچار انواع سوء برداشت‌ها و آسیب‌ها در این مسیر شویم.

امروزه دیگر زمانه‌ای نیست که کسی علیه ایمان قیام کند و حرفی علیه اسلام برای گفتن داشته باشد. امروزه زمانه‌ای است که باید ایمان حقیقی و اسلام ناب را مورد شناسایی قرار داد؛ و از معنویت‌های غیراصیل اجتناب کرد.

این یکی از اولویت‌های مهم زمانه ماست که اگر به این اولویت توجه کافی شود، دیگر اخلاق سکولار با تقوا اشتباه گرفته نخواهد شد، و ایمان غیر ولایی بجای ایمان ولایی عرضه نخواهد شد. اگر معارف دینی در جامعه تعمیق یابد دیگر شاهد تشتت در برداشت‌ها از مفاهیم کلیدی دین در بین نیروهای انقلابی نخواهیم بود.

یکی دیگر از نیازهای زمانه ما این است که باید عقل و قدرت تحلیل خود را افزایش دهیم به گونه‌ای که در میان مفاهیم خوب اولویت‌ها را تشخیص دهیم، نه آنکه به درک خوبی‌ها بسنده کنیم. و الا همه کسانی که با یکدیگر اختلاف نظرهای فاحش دارند، کمابیش از مفاهیم خوب و حتی دینی سخن می‌گویند. اگر این اولویت‌ها تشخیص داده نشود، اختلاف‌نظرهای نافرجام بدون اینکه قضاوت‌های صحیحی از آن صورت بگیرد در جامعه افزایش پیدا خواهد کرد، و موجب انحراف خواهد شد. بنده چند سالی است که به اندازه بضاعت اندک خود سعی دارم به مباحثی بپردازم که در این جهت گره‌گشا باشد.

توجه به مسائل جهانی و جهان اسلام هم یکی دیگر از اولویت‌های زمانه ماست. مؤمنان باید در زمینه مسائل بین‌المللی با استفاده از متون و معارف اسلامی از قدرت تحلیل خوبی برخوردار باشند. ما نه تنها در این جهان زندگی می‌کنیم بلکه برآن بسیار تاثیرگذار هم هستیم. باید نقش و مسئولیت‌های خود را بشناسیم. اساساً یک منتظر فرج یک انسان جهانی است. یک دعای ندبه‌خوان و یک دعای عهدخوان، یک ناظر بین‌المللی و حساس نسبت به وقایع آخرالزمان است. این‌ها برخی از اهم اولویت‌های زمانه ماست.

تبلیغ دینی باید روشنگر و بصیرت‌افزا باشد

* با این حساب بحث محرم سال گذاشته در دانشگاه امام صادق(ع) را که تفاوت تقوا و اخلاق را بیان می‌کردید، باید در راستای همین دغدغه‌ها ارزیابی کرد؟

ـ بله، این یکی از اولویت‌های کلیدی زمانه ماست و جهان هم تشنه معارف اسلام ناب است. و الا حرف خوبِ کم‌تأثیر و یا حتی اغواکننده در دنیا کم زده نمی‌شود. امیدوارم همه مبلغان دینی در مسیر روشنگری و بصیرت‌افزایی مؤید باشند.

  امیدوارم بحث «اصول تزکیه» یک دوره آموزشی فشرده و منسجم از معارف و توصیه‌های معنوی و اخلاقی باشد

  * ماه رمضان امسال برای سخنرانی ثابت خود چه موضوعی را در نظر گرفته‌اید؟

ـ یکی از نیازهای زمانه ما این است که جوانان و عموم مؤمنین دوست دارند آگاهی‌های پراکنده دینی خودشان را انسجام ببخشند و یک ساختار ذهنی منسجمی از معارف دینی و اخلاقی در ذهنشان ایجاد شود. چون گاهی از اوقات ما به بیان نکات خاص می‌پردازیم و گاهی به ساختارمند کردن و مرتب کردن داده‌ها و اطلاعات پراکنده اقدام می‌کنیم. بسیاری از اوقات معرفت عمیق‌تر با نظام‌مند کردن معارف به دست می‌آید. مهم‌ترین فایده نظام‌مند کردن معارف، درک اولویت‌هاست. وقتی آدم در مقام عمل اولویت‌ها را درک نکند، ممکن است دچار حیرت، ندانم‌کاری و اشتباه‌کاری شود.

بنده با توجه به فرصت ماه مبارک رمضان که نزدیک به یک ماه زمان در اختیار یک جلسه تبلیغی قرار می‌گیرد، به نظرم رسید ـ به قدر بضاعت اندک خودم ـ در یک مجموعه و ساختار منظم بحثی تحت عنوان «اصول تزکیه» خدمت مخاطبان عزیز ارائه نمایم، که بتواند ضمن منظم کردن تمام آگاهی‌های پراکنده در این زمینه، درک بسیاری از معارف اسلامی و فلسفه بسیاری از توصیه‌های دینی را برای مؤمنین آسان کند. همچنین در مقام عمل هم به رفتار مؤمنین در جهت رشد معنوی نظم ببخشد و انگیزۀ قوی‌تری برای آنها ایجاد کند.

عنوان بحث ما «اصول تزکیه» است و می‌خواهیم چارچوب و قواعد اصلی تزکیه که اصلی‌ترین رسالت انبیاء الهی است و تنها عامل فلاح و رستگاری است را با دوستانمان در مهدیه تهران مرور کنیم. فکر می‌کنم این بحث بتواند به عنوان یک دوره آموزشی فشرده و منسجم، آموخته‌های گذشته مخاطبان را نظم و دقت بیشتری ببخشد و عمق بیشتری در آن ایجاد کند. و در آینده هم هرچه از توصیه‌های معنوی و دینی بشنوند، آنها را بتوانند در این چارچوب ذهنی منسجم قرار بدهند. برای داشتن یک سیر معنوی و رشد اخلاقی، نیاز به این است که بدانیم از کجا باید آغاز کنیم و به کدام مسائل بیشتر توجه کنیم و چه موضوعاتی را محور قرار بدهیم.

رمضان ماه خوش‌فهمی است/ «حکمت» اثر روزه است

* پس این بحث صرفاً یک بحث موعظه‌ای و تذکری نخواهد بود و بیشتر آموزشی به نظر می‌رسد. درست است؟

ـ بله، بیشتر آموزشی خواهد بود چون ماه رمضان ماه خوش‌فهمی است و در روایات فرموده‌اند اثر روزه «حکمت» است. البته بحث جنبه موعظه و تنبه هم خواهد داشت و می‌تواند انگیزه قوی‌تری برای حرکت در مسیر رشد معنوی ایجاد نماید. چون وقتی یک جوان راه خود را روشن‌تر ببیند انگیزه بیشتری هم برای طی آن پیدا می‌کند. ارائه فهرستی که بتواند ذهن جوانان را نسبت به طرح کلی اندیشه اسلامی برای روند رشد معنوی از اول تا آخر روشن کند، برای جوانان آرامش‌بخش خواهد بود.

تصور می‌کنم بخش‌های اصلی این بحث خیلی جای فکر و تأمل دارد و مخاطب را به فکر وا دارد.

«اصول تزکیه» برای پدران و مادرانی که می‌خواهند فرزندان خودشان را اصولی تربیت کنند، به شدت مفید و لازم است

* مخاطب شما در «اصول تزکیه» از چه اقشاری هستند و بیشتر چه کسانی را مخاطب بحث خود می‌دانید؟ به عبارت دیگر به نظر شما این بحث برای چه مخاطبانی مفیدتر خواهد بود؟

ـ تصور می‌کنم این بحث برای همه کسانی که علاقمندند راه خودشان را برای کمالات معنوی پیدا کنند به صورتی که بتوانند با اقناع عقلی و اشراف علمی این مسیر را طی کنند، می‌تواند مفید باشد. کسانی که اهل دقت در معانی هستند و دوست دارند ذهن منسجمی داشته باشند و معارف را عمیق‌تر درک کنند. این مباحث می‌تواند برای آنها گره‌گشا باشد. این بحث، هم برای کسانی که در آغاز حرکت معنوی هستند، و هم برای کسانی که سال‌ها در این مسیر تجربه دارند و می‌خواهند ذهنیت‌های خودشان را مرتب کنند، برای هر دو گروه به نظرم می‌رسد که مفید باشد.

بحث «اصول تزکیه» همچنین برای کسانی که به هر طریقی به آموزش معارف دینی و اخلاقی به دیگران می‌پردازند، هم خیلی مفید خواهد بود. پدران و مادرانی هم که می‌خواهند فرزندان خودشان را اصولی تربیت کنند، برای آنها هم چنین بحثی به شدت مفید و لازم است. البته بنده با توجه به همه ناتوانایی‌هایی که در ارائۀ بحث دارم مطالب را عرضه خواهم کرد و مخاطبان خوب بنده هم خودشان با اغماض از ضعف‌های بنده به بهره‌برداری از معارف خواهند پرداخت. امیدواریم در اثر نیات صادقه مؤمنان در این ماه عزیز این مجالس بتواند سرمایه خوبی در مسیر رشد معنوی قرار گیرد.

منبر باید آموزشگاه باشد

* پس سخنرانی امسال شما تحت یک موضوع خاص نیست و مفاهیم متعددی را در بردارد. چون شما می‌خواهید ساختار ذهنی مخاطبان را در ارتباط با معارف و مفاهیم دینی مرتب کنید، باید موضوعات متعددی در این 30 شب مطرح شوند. درست است؟

ـ طبیعتاً همینطور است. بنده اهمّ موضوعاتی که در معارف اخلاقی موجود است و در سال‌ها تجربه تبلیغی از دوران دفاع مقدس تاکنون دیده‌ام که به شدت مورد نیاز مخاطبان بوده‌است، در یک شبکه منظم ارائه خواهم کرد؛ ان‌شاءالله. امیدوارم خداوند متعال توفیق علم و عمل به همه ما بدهد.

بخشی از این موضوع را قبلاً به عنوان تدریس درس اخلاق در حوزه علوم اسلامی دانشگاهیان و نیز در میان جمعی از دانشجویان نخبه مطرح کرده بودم، که در اینجا مفصل‌تر ارائه خواهد شد. معتقدم همانطور که مقام معظم رهبری فرموده‌اند، منبر جای کار آموزشی هم هست.