یکی اینکه: مراد اخبار باشد از قدرت حق تعالی بر هدایت و ضلالت. یعنی خداوند قادر است بر هدایت هر کس که بخواهد به اینکه طوعا یا کرها او را روبه خیر یا به شر بکشاند، لیکن چون سلب اختیار از عبد، منافی حکمت خداست، چنین معامله نمی فرماید؛ زیرا اگر چنین بفرماید، استحقاق ثواب و جزا پیدا نمی گردد و لذا آیه مبارکه اخبار ازاصل قدرت است نه اخبار از وقوع.

دوم آنکه: مراد از، هدایت - در این آیه مبارکه قطعا ارائه طریق نیست؛ زیرا آن به توسط انبیا و اوصیاء(ع) به جمیع مکلفین ابلاغ شده و همچنین مراد از هدایت، ایصال به مطلوب بدون اختیار عبد نیست؛ زیرا آن منافی استحقاق ثواب و عقاب است.

پس مراد به هدایت و ضلالت در این آیه، توفیق و خذلان است و حقیقت توفیق آن است که حق تعالی عبد را مورد الطاف خاصه خود قرار دهد وتسهیل فرماید برای او طریق سعادت را به اینکه قلبش رامایل به خیرات و شوقش را زیاد فرماید و اسباب خارجی که در سعادت او دخالت دارند فراهم آورد و آنچه موجب دور شدنش از معصیت است از او دریغ نفرماید و مرتبه کامل این نوع هدایت آن است که به عبد، حلاوت طاعت و مرارت معصیت را بچشاند و بدیهی است که این نوع هدایت که عبارت از تسهیل راه سعادت است، منافات با اختیار عبد ندارد و بنابراین، معنای آیه مبارکه چنین می شود:

توفیق می دهد خداوند به جمیع اسباب، سعادت هرکس را که بخواهد و محروم می فرماید از الطاف خود، هرکس را که بخواهد: یعنی به خودش واگذار می فرماید.

مشیت خدا به هدایت و ضلالت عبد از استحقاق عبد است و به واسطه قبول کردن دعوت انبیا خود را مستحق الطاف خداوندی نموده است:

- وَ الَّذینَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدًی وَاتیهُمْ تَقْویهُمْ.

و چون هدایت و توفیقات خدا مراتب دارد، پس هرمرتبه از هدایت را که عنایت فرمود، هرگاه عبد پذیرفت و شکر نمود، مستحق مرتبه بالاتر می گردد و هکذا چنانچه ممکن است عبد به سوء اختیارش خود را مستحق خذلان و محرومیت نماید.
 

اگر ضمیر یشاء به ضمیر یهدی و یضل ارجاع داده شود همین معانی را دارد که بیان کردیم اما اگر ضمیر را به من ارجاع دهیم معنایش می شود:

خداوند هدایت می کند هر کس را که هدایت بخواهد و گمراه می کند هرکس را که گمراهی بخواهد.

یعنی مشیت الهی تابع خواست درونی انسان در مورد هدایت و ضلالت است اوست که از سر لطف خواسته انسان را بر آورده می کند فردا روز هم بر خدای متعال حجتی ندارد چون خودش خواسته است.

اقسام هدایت:

هدایت طریقی:

بدین معنا که برای هدایت ارائه ی طریق می شود، به عنوان مثال کسی از ما آدرسی می پرسد و ما به دادن آدرس بسنده می کنیم و نام خیابان و کوچه ای که او را به مقصد برساند را می دهیم. خدای متعال در قرآن کریم در این باره می فرماید:

قال الله تعالی:

«انّا هدیناه السّبیل ؛ امّا شاکراَ و امّا کفوراَ». (سورهء انسان آیهء 3)

همانا ما راه را (به وسیله ارسال رسل و انزال کتب) به شما نشان دادیم؛ خواه شکر به جا آورید (در راه حق قدم بگذارید تا وصول یابید) و یا کفران نعمت کنید (و به بی راه روید)

هدایت ایصالی و وصولی:

در این نوع هدایت به طور مثال به انگیزه ی محبت و لطف کسی را که طلب آدرس کرده گام به گام همراهی می کنیم تا به مقصدش رسانیم. این نوع هدایت کامل تر و برتر از هدایت ارائه ی طریقی است و خطایی در رسیدن به مقصد وجود ندارد.

این نوع هدایت فقط مخصوص کسانی هست که در طریق ارائه شده ی فرستادگان خداوند و کتب آسمانی حقیقی گام بردارند و برای وصول سریع تر و برتر از خداوند متعال طلب نمایند.

خداوند متعال در قرآن کریم به داستان حضرت ابراهیم (ع) اشاره فرموده که خطاب به عموی خود آذر گفته است:

«یَا أَبَتِ إِنِّی قَدْ جَاءنِی مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ یَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِی أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِیًّا ». (سوره ی مریم آیه ی 43)

ای پدر، همانا من به علم و دانش الهی دست یافته ام که تو به آن راه نیافته ای؛ پس پیرویم کن و به دنبالم بیا تا به راهی راست، دور از هرگونه افراط و تفریط، هدایت و رهبریت نمایم.

منبع:جام

211008