مسجد و منبری که محبوب تهرانی ها بود

عقیق:آیت الله آقا مجتبی تهرانی، از علمای بزرگ شیعه و استاد اخلاق که سیر پرورش اخلاقی جوانان را در مکاتیب پیش از انقلاب اسلامی خود نیز دنبال می‌کرد، به نوعی از مفاخر اسلام به حساب می‌آمد. امام جماعت مسجد جامع بازار تهران، جدا از جایگاه فقهی و علمی اش چنان میان بازاریان و مردم و جوانان مشهور و محبوب بود که جلسات هفتگی اش همیشه مملو از جمعیت مشتاقی بود که از دور و نزدیک خودشان را به خیابان ایران و یا مسجد جامع بازار می رسانند تا در جلسات او شرکت کنند.

اقشار مختلفی در کلاس‌های او شرکت می‌کردند و جلساتش فقط مختص طلاب نبود بلکه هر کسی به اندازه ظرفیتش می‌توانست از آن بهره ببرد؛ از هر قشری، بازاری، دانشجو، طلبه و حتی دانش‌آموزان به ویژه دبیرستانی‌ها می‌توانستند از مطالب آقا مجتبی تهرانی استفاده کنند.
حاج آقا مجتبی مدتی در نجف اشرف تحصیل کرد و از شاگردان برجسته امام خمینی (ره) به شمار می رفت و در کنارفرزند بزرگ ایشان شهید سید مصطفی خمینی به تحصیل علوم حوزوی مشغول بود. وی تحصیلات مقدماتی را از تهران و مشهد آغاز کرد ولی عمده تحصیلات حوزوی او در 18 سالگی بسال 1334هـ‌ش در قم آغاز کرد وی در سن 25 سالگی به اجتهاد رسید. از سال 1347هـ‌ش بمدت سه سال را در نجف گذراند. مجتبی تهرانی از سال 1351 شمسی ضمن اقامۀ جماعت در مسجد جامع بازار، جلسات اخلاق و تفسیر داشت. وی به درخواست استاد خود روح الله خمینی(ره) به جمع‌آوری فتاوا و تنظیم صحیح‌ترین نسخه از رسالۀ عملیه و مناسک حجّ خمینی پرداخت که در سال1343 شمسی به چاپ رسید. مجتبی تهرانی دروس خارج خود را از سال 1357 شمسی در منزل و سپس سال 1364هـ‌ش مدرسه مروی ارائه داد.
او پس از انقلاب به استقبال مسؤولیت‌های اجرایی نرفت و به کار فقهی و تبلیغی اشتغال داشت. لحن آرام و متین، محتوای دلنشین و به روز و البته شیوایی کلام حاج آقا مجتبی تهرانی سال ها بود جایگاه ویژه ای در میان اهالی تهران داشت. ایشان از اساتید برجسته اخلاق و حوزه علمیه به شمار می رفت. یکی از نکات جالب در بررسی شخصیت ایشان این بود که می توان در بازار تهران بود، امام جماعت مسجد بود، درس اخلاق هفتگی داشت و مرجع تقلید هم بود، ولی قم نبود. این خود مقوله ای است که جا دارد به آن پرداخته شود.

مجتهد 80 ساله و محبوب پایتخت، از آخرین بازماندگان مکتب تهران بود. مکتبی که با افرادی همچون مرحوم آیت الله حق شناس و مرحوم آیت الله مجتهدی تهرانی شناخته می شد. اما جلسات اخلاق آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی در خیابان ایران و مسجد جامع بازار جایگاه ویژه ای داشت.
محمد حسین ابراهیم زاده از هیئت امنای مسجد جامع بازار تهران و از شاگردان ایشان با اشاره به اینکه آیت الله مجتبی تهرانی از سال 51 امام جماعت این مسجد بودند، پیرامون فعالیت های ایشان در این مسجد می گوید: نمازهای جماعتی که به امامت ایشان در مسجد جامع بازار اقامه می شد، مملو از حضور نمازگزاران بود.

وی با اشاره به اینکه در ایام شب های احیای ماه مبارک رمضان در جلسات احیای مسجد با حضور ایشان، جمعیتی بالغ بر 150 هزار نفر شرکت داشتند، به گونه ای که خیابان های اطراف بازار تهران مملو از جمعیت و حضور گسترده بود، می گوید: ایشان پس از نماز ظهر و عصر حتما به ایراد مسئله و احکام می پرداختند و در هفته دو بار جلسات حدیث شناسی در مسجد داشتند.
ابراهیم زاده ادامه می دهد: نوع جلسات اخلاق حاج آقا مجتبی تهرانی با همه سخنرانی‌ها فرق می‌کرد، معمولا در این جلسه تمام افراد قلم و کاغذ داشتند و مباحث را یادداشت می‌کردند، خواندن خطبه در ابتدای جلسات و دعا کردن در انتهای مراسم جزو موارد ثابت در جلسات ایشان بود.
شاگرد آیت الله مجتبی تهرانی بیان می کند: ایشان دارای جامعیت بودند و علاوه بر فقاهت در اصول هم موفق بود و در اخلاق هم صاحب سبک بود و تفصیلی که در اخلاق داده در نوع خود بی‌نظیر بود. از یک طرف تمام تأکید ایشان بر عقلانیت و فکر و محکمات بود و از طرف دیگر، هنگام روضه‌ و ذکر مصیبت چیزی از توسل محکم‌تر نمی‌دید، شور را نفی نمی‌کرد اما مأموریت خود را در ترویج شعور می‌دانست. به همین دلیل جلسات اخلاق ایشان در مدرسه نور خیابان ایران و جلساتشان در مسجد جامع بازار با استقبال گسترده به ویژه از سوی جوانان مواجه بود.

وی اظهار می کند: مسجد جامع بازار تهران یکی از مساجد مهم و محوری تهران به شمار می آید در این مسجد شخصیت ها و علمای برجسته همچون آیت الله مرحوم شاه آبادی تدریس داشتند و در این مدرسه امام خمینی(ره) نیز درس خوانده بود و جلسات مجتبی تهرانی در این مسجد هم مملو از حضور جوانان بود.

شب‌های عاشقی با حضور استاد
هر کسی که در مراسم شب‌های قدر مسجد جامع بازار تهران شرکت کرده بود، حیفش می‌آمد شب‌های قدر سال بعد را از دست بدهد. اصلاً هر کسی که یک بار پای منبر حاج آقا مجتبی تهرانی می‌نشست، برنامه ثابتش این می‌شد که شب‌های قدر سال بعد اگر زنده باشد، قرار عاشقی‌اش را همین جا بگذارد.

همیشه‌ یکی از پرورنق‌ترین مساجد در شب‌های قدر، مسجد جامع بازار تهران بود که به برکت حضور حاج آقا مجتبی، رزق‌های آسمانی بین مردم دلشکسته تقسیم می‌شد و هر کسی حتی اگر در وسط حیاط مسجد یا در کوچه پس کوچه‌های بازار آهنگرها نشسته بود و صدای هق هق گریه‌اش با نوای مناجات حاج آقا گره خورده بود، اطمینان داشت که دست و دلش در شب‌های قدر خالی نمی‌ماند. یکجوری نام مسجد جامع بازار تهران با نفس گرم و روحانی آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی پیوند خورده بود و هر سال جمعیت زیادی از گوشه و کنار تهران و شهرهای اطراف در شب‌های قدر به سمت بازار تهران می‌رفتند. هر سال هم که می‌گذشت علاقه‌مندان بیشتری ـ به ویژه جوانان ـ در این مراسم شرکت می‌کردند.

حضور در مسجد از کودکی
حضور حاج‌آقا مجتبی تهرانی در مسجد بازار به حدود 40 سال قبل بر می‌گردد. البته پیش از او در دوران حکومت پهلوی اول، پدرش مرحوم آیت‌الله میرزا عبدالعلی تهرانی که یکی از شاگردان حاج شیخ عبدالکریم حائری بود همراه آیت‌الله شاه‌آبادی، در مسجد جامع بازار تهران اقامه نماز می‌کرد و شب‌های قدر در مسجد مراسم برپا می‌شد. شاید برای همین بود که حاج آقا مجتبی از همان دوران کودکی تحصیل در علوم دینی و علوم حوزوی را شروع کرد و در این راه در محضر اساتید بزرگی چون امام خمینی(ره)، آیت‌الله العظمی بروجردی، آیت‌العظمی گلپایگانی، علامه محمدحسین طباطبایی، آیت‌الله فرید و آیت‌الله داماد بهره برد و در 25 سالگی به درجه اجتهاد رسید. بعد از آن در سال 51 بود که حاج آقا مجتبی تهرانی اقامه نماز جماعت در مسجد جامع بازار تهران را به عهده گرفت و خیلی زود جلسات اخلاق و تفسیر او مشتاقان زیادی پیدا کرد. همین سال‌ها نیز مراسم احیاء شب‌های قدر با حضور این استاد اخلاق در مسجد جامع بازار تهران برگزار می‌شد و هر سال پذیرای جمع زیادی از شب‌زنده‌داران تهران و شهرهای اطراف بود.

قدیمی‌ترین احیای دسته جمعی
برگزاری مراسم احیا و بزرگداشت شب‌های قدر به زمان ورود اسلام به ایران بر می‌گردد. یعنی از همان زمان که مردم ایران با اسلام آشنا شدند و آموزه‌های دینی آن را پذیرفتند، تقویم که تاریخ شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان را نشان می‌داد مسلمانان ایرانی همراه سایر مسلمانان جهان، مراسم تعظیم این شب‌ها را اجرا می‌کردند. این مراسم گاهی به صورت دسته جمعی و گاهی به صورت فردی در مساجد،‌ حسینیه‌ها و خانه‌ها برگزار می‌شد اما تاریخ به دوران حکومت پهلوی که رسید، خفقان و ظلم دستگاه حکومت اجازه اجرای مراسم احیا در شب‌های قدر را به مردم مسلمان نمی داد. تهرانی‌ها هم از این قاعده مستثنی نبودند. و ناگزیر، مراسم احیا را گاهی به صورت فردی یا دسته جمعی به شکل پنهانی برگزار می‌کردند. در واقع از همان سال 51 که حاج آقا مجتبی تهرانی امام جماعت و مسئولیت برگزاری شب‌های قدر را در مسجد جامع بازار تهران به عهده داشت، مانند پدرش بارها با مخالفت و مانع‌تراشی دستگاه حکومت مواجه شد اما به رسم تعظیم این شب‌های پربرکت، نه تنها از برگزاری مراسم احیا کوتاه نیامد بلکه مردم را تشویق می‌کرد تا در این گونه مجالس شرکت کنند. بنابراین می‌توان گفت که مراسم احیاء شب‌های قدر در مسجد جامع بازار تهران، یکی از قدیمی‌ترین و با سابقه‌ترین مراسم احیا در تهران و بلکه ایران محسوب می‌شود. آن زمان تعداد افرادی که برای برگزاری مراسم احیاء شب‌های قدر به مسجد جامع بازار تهران می‌آمدند مانند این سال‌ها نبود اما به مرور زمان با شناخته شدن اهمیت مراسم احیاء شب‌های قدر به صورت دسته جمعی در میان مردم تهران و شهرهای دیگر، هر سال بر تعداد شب‌زنده‌داران در این مسجد اضافه شد. تا جایی که در سال گذشته جمعیت حاضر در مراسم احیاء این مسجد به اندازه‌ای بود که کوچه‌های بازار آهنگرها و بازار شیرازی مملو از جمعیت شده بود.

منبع:شبستان

211008